«عاشورا پیامد تغییر ارزش‌ها» کتابی است اثر شمس الله مریجی که به این واقعه مهم تاریخی می‌پردازد.
واقعه عاشورا زخمی عمیق و رویدادی دهشتناک است که عمق افول ارزش‌ها در جامعه مسلمانان صدر اسلام را به تصویر می‌کشد.
عاشورا حادثه‌ای است که هیچ‌کس نباید از کنار آن به راحتی عبور کند، بلکه برای شناخت حق از باطل و عبرت گرفتن از تاریخ اسلام، هر مسلمانی باید با نگاهی منصفانه و موشکافانه ابعاد این حادثه و مقدمات شکل‌گیری آن را مورد مطالعه قرار دهد. حادثه‌ای که نشان دهنده سقوط جامعه مسلمانان در دورانی نه چندان دور از حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.
این سقوط بزرگ در فاصله زمانی کمی پس از رحلت پیامبر اسلام رخ داده است. از این رو حاکی از قدرت تخریب عوامل ویرانگری است که پس از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) دامن گیر جامعه اسلامی شد و با سرعتی باور نکردنی، ارزش‌های اسلامی را تحریف کرده و جامعه را به قهقرا کشاند. تا جایی که امت پیامبر، به دست خود سبط نبی را به فجیع‌ترین حالت در صحرای کربلا به شهادت رساند.
نویسنده در این کتاب، ابتدای روند تحریف ارزش‌ها را از همان نخستین روزهای پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) پی گرفته و با ذکر عناوین انحرافات، موارد تاریخی آن را با مراجعه به منابع مهم تاریخی بیان کرده و روند انحرافات را تا زمان معاویه و یزید پسرش، که اوج ظهور انحراف در امت بوده مورد مطالعه و بررسی قرار داده است.
نکته حائز اهمیت در این کتاب، مستند بودن مطالب آن به منابع دست اول و معتبری است که عموم مسلمانان به آنها رجوع می‌کنند. تاریخ طبری، تاریخ ابن‌اثیر، تاریخ ابن‌خلدون، تاریخ یعقوبی، تذکره الخواص ابن جوزی، سنن نسایی و صحیح بخاری از جمله آثار اهل سنت هستند که در کنار آثاری از مؤلفان شیعه، در این کتاب مورد استناد قرار گرفته است.
بقایای سنت‌های عصر جاهلیت یکی از عوامل مهمی است که در تحریف ارزش‌های اسلامی تأثیر بسزایی داشته و در این کتاب نیز از دید مؤلف پنهان نمانده است.
به عقیده مؤلف کتاب، بزرگ‌ترین انحراف در امت اسلامی، منحرف ساختن نهاد رهبری جامعه مسلمانان بوده است. جریان سقیفه با غصب خلافت و منصب رهبری جامعه، بنای انحراف و کج‌روی جامعه را بنیان نهاد و اقدامات خلفا پس از به دست گرفتن زمام امور به صورت تدریجی جامعه را از ارزش‌های اصیل اسلامی دور ساخت.
حجت الاسلام مریجی در این کتاب برخی از مهم‌ترین اقدامات خلفا را در تغییر ارزش‌ها بیان کرده است که این اقدامات در زمان خلیفه سوم به اوج خود رسیده است، تا جایی که شِکوه و فریاد مهاجر و انصار به صورت گسترده در میان جامعه اسلامی در پی همین انحرافات، به گوش می‌رسد.
این اقدامات از حدیث سوزی و محو ساختن سیره اصلی نبوی آغاز شد و با جعل حدیث، بدل‌سازی ارزشی، اجتهاد به رأی و ترویج علوم اهل کتاب ادامه یافت. هرکدام از موارد ذکر شده در کتاب دارای مصادیق و جریانات برجسته‌ای است که در کتب تاریخ اسلامی بیان شده و مؤلف نیز در این کتاب به بیان این حوادث پرداخته است.
دوره بعدی که در این کتاب مورد مطالعه قرار گرفته، دوران بنی‌امیه است که خلافت به سلطنت مبدل شده و سیر انحراف و محو ارزش‌های دینی به طور آشکار سرعتی مضاعف می‌یابد. زمانی که بنی‌امیه به سرکردگی معاویه بن ابوسفیان زمام انحراف در جامعه مسلمانان را به دست گرفت، آشکارترین ارزش‌های اسلامی را زیر پا نهاد و حلال و حرام الهی را درهم آمیخت.
دسته‌ای از انحرافات مورد بررسی در این کتاب، به ترویج ایده‌ها و تفکرات گمراهانه‌ای همچون «مرجئه» و «جبریه» در دوران معاویه اختصاص دارد که به تغییر ارزش‌ها در امت منجر شده و حتی تأثیرات آن تا عصر کنونی نیز دامن‌گیر جوامع اسلامی است.
دشمنی با اهل بیت پیامبر (علیهم السلام)، به ویژه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و ترویج این دشمنی در سطح جامعه از جمله عوامل بسیار مهمی است که در این کتاب مورد مطالعه قرار گرفته و با استناد به تواریخ مورد رجوع عموم مسلمانان، مصادیق و اسناد تاریخی آن نیز ذکر شده است.
در بیان مؤلف، روند تغییر ارزش‌ها در امت اسلامی به جایی می‌رسد که یزید بن معاویه بر جایگاه امارت اسلامی که منصبی الهی و جانشینی پیامبر خداست، تکیه می‌زند. در این کتاب به نقل از تاریخ ابن‌عساکر و به گفته عبدالله بن حنظله، یکی از عبارات معروف تاریخ در معرفی شخصیت یزید به میان آمده است که : «انَّه رَجُلٌ ینَکِحُ الأُمَّهاتَ وَ البَناتَ وَ الأخوات وَیَشرِبُ الخَمرَ وَ یَدَعُ الصّلاة»؛ (یزید مردی است که با مادر و دختران و خواهران خود ازدواج می‌کند و شراب می‌نوشد و نماز را ترک می‌کند).
پس از بیان انحراف ارزش‌ها در جامعه مسلمانان، نوبت به بررسی واکنش اهل بیت (علیهم السلام) در برابر این روند شوم رسیده و ارتباط این انحرافات با رویداد غربت و صلح اجباری امام حسن (علیه السلام) و حادثه فاجعه بار کربلا و همچنین تحلیل این واقعه بیان شده است.
نویسنده در پایان مطالب کتاب نیز با جمع بندی مطالب، کلیتی مختصر از نتیجه محتوای کتاب را به مخاطب ارائه کرده است.
این کتاب اثری ارزنده، مفید و مختصر در راستای آشنایی با زمینه‌های جامعه شناختی واقعه عاشوراست که با استفاده از منابع معتبر و علمی در اختیار عموم مخاطبان قرار گرفته است.
این کتاب در ۱۶۸ صفحه توسط نشر معارف چاپ و برای مطالعه علاقه‌مندان به مسائل اجتماعی، سیاسی و تاریخی امت اسلام منتشر شده است.
