کتاب «تبریز، میراث و فرهنگ» به قلم قاسم کاوه ای که در برگیرنده اطلاعات جامعی از پیشینه فرهنگی، تاریخی شهر تبریز است از سوی مرکز فرهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، چاپ و منتشر شد.
تبریز شهری است شهره در آفاق که از دیرباز به عنوان مرکز علم و ادب و صنعت و هنر شناخته شده و همچنان که در گذشته از امتیاز قرار داشتن بر سر راه جاده ابریشم برخوردار بوده اکنون نیز پلی است بر گذرگاه آسیا بر اروپا. تبریز با دشت‌های وسیع، منابع آب غنی، کشاورزی و صنعت پیشرفته و قرار گرفتن در مسیر کاروانی که از چین و ژاپن و شرق دور به کشورهای ساحل مدیترانه و اروپا می‌رفتند همواره کانون توجه مردم و حکومت‌ها بوده است، تا آنجا که در دوره ایلخانان مغول برای پایتخت امپراتوری وسیع مغول انتخاب شد.
در دوره صفویه نیز پایتخت شاه اسماعیل اول صفوی شد. در دوره حکومت قاجار دارالسلطنه و لیعهدنشین بود. بدین عنوان، تبریز نه تنها در ایران بلکه در منطقه به عنوان یک مرکز مهم سیاسی شناخته می‌شد و امروز نیز به علت مکزیت صنعتی، کشاورزی، اقتصادی، علمی و فرهنگی و قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی اروپا همچنان از اعتبار دیرین برخوردار است و در این ارتباط می‌توان گفت آذربایجان دروازه قفقاز و تبریز کلید این دروازه محسوب می‌شود. آن چه به تبریز حیثیت تاریخی و اقتصادی بخشیده بازار تبریز است که از روزگاران بسیار قدیم همواره مورد توجه جهانگردان و سیاحان و جغرافی دانان اسلامی و اروپایی بوده است.
شهر تبریز تا سال‌های اخیر به عنوان دومین شهر بزرگ ایران از نظر جمعیتی شناخته می‌شد به طوری که در آمارگیری سال‌های 1335 تا 1345 آن را دومین شهر ایران یعنی بعد از تهران معرفی می‌کند اما اکنون با توجه به آخرین گزارشات جمعیتی مرکز آمار ایران به مقام چهارم یعنی بعد از تهران، مشهد و اصفهان تنزل یافته است.
اروپاییان در مسیر مسافرت‌های زمینی خویش به ایران، این شهر را به عنوان محل اطراق موقت با مقصد تهران، اصفهان و شیراز و به ویژه تخت جمشید پشت سر می‌گذراند، چه این شهر نه جاذبه‌های توریستی شهرهای سابق‌الذکر را و نه نقش تجاری-سیاستی تهران را دارد.
این پیشامد به دو عامل مهم جغرافیایی ارتباط داشته، یکی عامل طبیعی یعنی زلزله که این شهر را در طول تاریخ بارها با خاک یکسان کرده و دیگری عامل سیاسی-اقتصادی که نقش تجاری و بازرگانی تبریز را به تهران انتقال داده است. با وجود این، شهر تبریز هنوز رونق اقتصادی خویش را از دست نداده و یکی از بخش‌های این شهر می‌تواند از نظر شهرسازان و جغرافیدانان، جامعه‌شناسان و باستان‌شناسان و معماران و اساتید علوم انسانی مختلف قابل مطالعه باشد و آن بازار تبریز است.
کتاب «تبریز، میراث و فرهنگ» در چهارده فصل تالیف شده و در آن به موضوعاتی مانند تاریخچه پیدایش، محله‌های قدیمی، موزه‌ها و بناهای تاریخی، صنعت حمل و نقل و چاپ، فرهنگ و ادبیات عامه، مشاهیر، آموزش، ترویج علم و هنر و صنایع دستی پرداخته شده است.
نویسنده در مقدمه این کتاب آورده است: «تاریخ‌نگاری تبریز دارای پیشینه‌ای طولانی است و با توجه به اینکه نگارش درباره پیدایش تبریز از اوایل سده پنجم میلادی صورت گرفته است، در این کتاب جغرافیای تاریخی تبریز و قسمت اصلی و هسته مرکزی شهر در دوره مورد نظر (از دوره باستان تا پایان عصر اتابکان) مورد بررسی قرار گرفته است.
به گفته قاسم کاوه‌ای، این کتاب گزیده‌هایی از نوشته‌های صاحب نظرانی است که عمر خود را در این راستا صرف کرده و در معرفی فرهنگ و میراث تبریز نقش داشته‌اند چرا که انتقال فرهنگ غنی و میراث و تجربیات گذشتگان که تخصص نیز مجموعه همین تجربیات است، می‌تواند برای آیندگان مفید باشد.
این اثر یک کتاب اجتماعی است که با شرح وقایع و تصاویر گذشته سعی در فراهم کردن آینده‌ای در مختص جامعه امروزی دارد چرا که تبریز شهر کهنسال و باستانی است.
نویسنده این کتاب تجربیات نگارند‌گان پیشین را بازنویسی و تطبیق کرده است و سعی بر این بوده که موثق‌ترین مطلب نوشته شود. در انتهای کتاب نقشه‌های تبریز در گذر زمان ضمیمه شده است.
کتاب «تبریز، میراث و فرهنگ» در 450 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 50 هزار تومان منتشر شده است.
