حمیده شهیدی/ مشهد/ سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و بنیاد پژوهش‌های اسلامی/ چاپ اول/ سال 1398
اسناد و مدارك در روشن شدن حقايق تاريخي، جايگاه ويژه‌اي دارند. به طوري‌كه پژوهشگران بدون بهره گيري از آنها نمی توانند تحليلي مستند و مبتنی بر واقعیت داشته باشند. از اين رو مراكز اسنادی، بايد در انتشار سندها به عنوان منبع مهم تحقيق، با علاقه و عزم راسخ تري گام بردارند. این مهم در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از نظر دور نمانده و علاوه بر گردآوري و سازماندهی اسناد و مدارك تاريخي، اقدامات قابل توجهی در جهت معرفي و اطلاع‌رساني منابع آرشیوی نموده است. مجموعه حاضر در راستاي انجام اين مهم مي‌باشد و با همکاری بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس به چاپ رسیده است.
ملاک اصلی در گزینش این اسناد قدمت تاریخی، اهمیت موضوعی و تزئینات هنری بوده و سعی شده است انواع اسناد تاریخی را دربرگیرد. این اثر حاوي معرفي 53 سند تاریخی است. قديمي‌ترين آن اجاره‌نامه‌ي حمام آغچه، نگاشته شده در رمضان 1010 هـ . ق است. این حمام در سال 931 توسط خواجه عتيق علي منشي به موقوفات آستان قدس اضافه شده است. در اين قرارداد، حمام آغچه توسط آستان قدس به استاد درويش و استاد شاه محمد خالو به مدت يك سال با اجاره‌بهايي مشخص و معين واگذار شده است. جديدترين سند نيز مربوط به حكم سيد جواد ظهيرالاسلام ، متولي آستان قدس در ربيع الثاني 1335 هـ . ق است كه موضوع آن اهداي جامه مخصوص به ملك ميرزا منصور، شعاع السلطنه فرزند مظفرالدين شاه می باشد.
دوره تاريخي اسناد مذكور عصر صفوي تا اواخر دوره قاجار را در برمي‌گيرد. بخشي از اين اسناد مربوط به فرمان های پادشاهان دوران صفويه تا قاجاريه است هم چنین احكامي از شاهزادگان و حاكمان دوره ی قاجار را شامل می شود.اين اسناد درباره انتصاب های حكومتي و نظامي، تعيين حقوق و مواجب، دريافت ماليات و يا معافيت مالياتي ، چگونگي فعاليت های آستان قدس از دوره شاه عباس صفوی تا احمد شاه قاجار، نحوه انتخاب و گزينش متوليان آستان قدس و انتصاب آن ها، و چگونگي ا داره موقوفات اطلاعات ارزشمندی را ارائه می دهد.علاوه بر اين، احكامي از متوليان آستان قدس مشاهده مي شود كه براي پژوهشگران تاريخ ايران از جايگاه ويژه اي برخوردار است. پنج عقدنامه ی ازدواج، بخش دیگری از اسناد را تشکیل می دهد كه در بردارنده هويت خانوادگی و در سطحي وسيع‌تر شامل هويّت ملي و تاريخي جامعه است. اسناد وقف نامه، مصالحه نامه و اجاره‌نامه از این جمله است كه روابط اقتصادي و كشاورزي، و نيز چگونگي توسعه وقف و ديدگاه جامعه نسبت به اين سنت حسنه را روشن مي‌سازد.
در اين مجموعه جهت سهولت بهره‌گيري پژوهشگران ، اسناد بر اساس تاريخ صدور، تنظيم شده است. و در ذیل هر سند شماره شناسايي و بازيابي سند، ابعاد سند، تاريخ صدور، نوع سند و موضوع آن درج شده است. هم چنين سجع مهرهاي پادشاهان و شاهزادگان و نيز متوليان آستان قدس در احكام و فرامين، ذكر شده است.
