تجربیاتی در مورد مصاحبه های تاریخ شفاهی

رعایت اصول مهم در گفتگوی تاریخ شفاهی
1- صبر و بردباری: گاهی لازم است برای آماده کردن طرف گفتگو دقایقی یا ساعاتی پیش از مصاحبه به صحبتهای وی گوش دهیم و هدف از کارمان را برایش توضیح دهیم تا اعتمادش جلب شود.
2- عدم پاسخگوی به هیچ تماسی: پیش از مصاحبه گوشی تلفن را در حالت خاموش یا سکوت قرار داده .
3- چک کردن یکی دو بار وسایل ضبط و تصویر در طول گفتگو.
4- گفتگوی تاریخ شفاهی جلسه ای رسمی و دو طرفه برگزار می‌شود. مصاحبه کننده [گفتگو کننده] و مصاحبه شونده [گفتگوشونده]. در فضایی خارج از عوامل محیطی تنش زا یا افراد خاص. در صورت حضور فیلمبردار یا همراه مصاحبه شونده آنها نیز موظف به رعایت اصول جلسه رسمی مصاحبه می‌باشند.

شرایط مصاحبه شونده:
1-  در نظر گرفتن شرایط عمومی‌گفتگو شونده: از نظر سن و سال و میزان تحمل و یادآوری که معمولاً با تجربه به دست می‌آید. که مصاحبه در حد یک جلسه کافی است یا نه. در حد امکان یک لیوان آب گرم یا سرد یا ... [بیسکویت یا هر چیزی در حد وسع] در کنار گفتگوشونده [گاهی با نظرخواهی از وی]  قرار گیرد و فضای تهویه مناسب فراهم گردد. چون حداقل جلسات نیم یا یک ساعت طول می‌کشد.
2- تلاش برای شناخت گفتگوشونده از نخستین تماس چه تلفنی یا حضوری بسیار مهم است. در مقاومتی که شکل می‌گیرد، تشریح و بازشناسی اهمیت تاریخ شفاهی برای حال و آینده تا فرد احساس مسئولیت کند، جبهه گیریها و حتی مثالهایی که می زند.
3-  بسته به موضوع نشست و گستردگی موضوعات خاص و میزان خستگی طرف مقابل؛ جلسات گفتگو زمان بندی شود. مگر اینکه فردی مسافر خارج از کشور بوده و یا بیماری لاعلاجی دارد و امکان دسترسی به وی بعدها تقریبا ممکن نیست؛  در این صورت باید حداکثر استفاده را از زمان داشته باشیم.

شرایط گفتگو کننده:
1-  گفتگوکننده با آمادگی روحی و جسمی‌در جلسه حاضر شود که در میزان دریافت اطلاعات و کیفیت آن تأثیر بسزایی دارد.
2-  دقت در مسایل روانشناسی : ارتباطات چشمی تا حد امکان بیشتر از نوشتاری باشد. تأییدهای پیاپی سخنان تا اهمیت سخنان احساس شود لزوماً نه با کلام. ارتباط عاطفی و انسانی با گفتگو شونده برقرار شود تا برای ادامه روند گفتگو کمک شود.
3-  سعی کنید همیشه در سمت راست مصاحبه شونده قرار بگیرید. اعتمادسازی با قرار گرفتن در سمت توجه وی.
4-  هرگز وسط گفتگو جلسه را ترک نکنید. حتی اگر همراه هر کدام از دو طرف مصاحبه باشید.  احساس عدم اهمیت صحبتها ی مصاحبه شونده ایجاد می‌شود.
5-  مصاحبه کننده با آمادگی کامل روحی و جسمی‌در جلسه حاضر شود و هرگز نباید خستگی یا خواب آلودگی، گرسنگی و بیماری خود را بروز دهد چون برای مصاحبه شونده این مفهوم رسانده خواهد شد که این جلسه به اجبار نهاد یا فرد دیگری صورت گرفته  و فرد مقابل علاقه ای به ادامه روند گفتگو ندارد.
6- ارتباطات چشمی، کلامی و حتی نوشتاری و هر چیزی که نشان از اهمیت دادن به گفتار طرف مقابل هست، در طول گفتگو برقرار باشد. گاهی با تکان دادن سر به نشان تأیید همین احساس را تبادل می‌کند.

شرایط و امکانات و محتوای گفتگو:
1-  سؤالات در مورد پیشینه خانوادگی از پرسشهای اساسی و مهم گفتگوی تاریخ شفاهی است تا قسمتی از هویت اجتماعی افراد از طبقات مختلف مشخص شود. فرهنگ بومی و اصالتها روشن می‌گردد. گاهی در بین مسائل خانوادگی، حوادث و جریانات مهم یا ارتباطات با شخصیتهای تأثیرگذار اجتماعی و سیاسی کشور هم مشخص می‌شود.
2- تا حد امکان بار ارزشی به مصاحبه داده نشود. چه با لباس، چه با کلام چه با نگاه. حتی مکان خاص مثل محل نظامی و یا مذهبی خود در ارائه دیدگاههای خاص تأثیرگذار می‌باشد.
3- شما هیچ گاه نمی توانید همه واقعیات را بفهمید اما مجموعه ای از همه دیدگاهها می تواند قسمتی از حقیقت را برای شما روشن کند و لزوماً آنچه تولید می‌شود تاریخ نیست. 
4-  هیچ گاه خود را مقید به سؤالات مدون از پیش طراحی شده نکنیم. نوع پرسشها بر اساس میزان اطلاعات گفتگوشونده و تجربیات او شکل می‌گیرد و این طور نیست که همیشه سوالات خشک و مدون پرسیده شود. گاهی از دل یک پاسخ چند پرسش که به تجربه و مدیریت گفتگو کننده بستگی دارد در می آید.
5- تا حد امکان اجازه داده نشود سؤالات مدون به مصاحبه شونده تکلیف شود و از روی نوشته دکلمه وار خوانده شود. کلام و سخنان عامیانه به مراتب ارزشمندتر از متن آماده و رسمی است. مگر برای افراد بسیار بیمار، پیر یا اشخاص ارزشمند سیاسی و اجتماعی آلزایمری که شنیدن صحبتهایش برای ثبت انحصاری در تاریخ بسیار مهم است.
6-  تاریخ شفاهی مجموعه ای اطلاعات ریز و درشت بدون ارزش‌گذاری و سنجیدن در مرحله اول است.
7- هدف از گفتگوی تاریخ شفاهی پندآموزی نیست؛ اما گاهی  پرسشهای ما برای مصاحبه شونده تلنگری ایجاد می‌کند تا با تفکر و نگاه عمیق تری به رویدادها و خاطراتش بنگرد.

برگرفته از تجربیات کارشناس مصاحبه بخش تاریخ شفاهی : سکینه یوسفی