معرفی كتاب فرهنگ تعزیه در جهان ایرانی

پديدآور:  پهلوان، کيوان، ‎۱۳۳۹ -

عنوان:   فرهنگ تعزيه در جهان ايراني

محل نشر:  تهران
ناشر:        آرون
سال نشر:  ۱۳۹۷

تعزيه که به معناي دقيق کلمه نوحه‌سرايي يا تسليت است، بخشي از مراسم ده روزه سوگواري است که هر ساله توسط شيعيان براي بزرگداشت شهادت امام حسين (ع) در صحراي کربلا برگزار مي‌شود. عزاداري شيعيان کربلا و نمايش عزاداري به صورت دسته‌گرداني و نوحه‌خواني و سينه‌زني در دهه اول محرم، ظاهرا از زمان آل بويه آغاز شد. نگارنده در اثر پيش رو تلاش کرده تا تاريخچه‌اي از تعزيه را گردآوري کند. اين اثر دفتري از مجموعه فرهنگ تعزيه در جهان ايراني است.
 

كتاب تحلیلی و نقلی « فرهنگ تعزیه در جهان ایرانی » با ثبت و ضبط مجالس تعزیه از سراسر كشور در 20 جلد به قلم نویسنده و محقق تاریخنگار فرهنگی ، كیوان پهلوان روی پیشخوان كتابفروش ها سراسر كشور قرار خواهد گرفت.
به گفته نویسنده و محقق این كتاب مرجع ، این فرهنگ در 20 جلد منتشر خواهد شد ، كه جلد اول تاریخچه تعزیه ، جلد دوم به استان تهران و جلد سوم به تعزیه در استان های فارس و كهگیلویه و بویراحمد اختصاص دارد و جلد چهارم به تعزیه در استان سیستان و بلوچستان و... که تاکنون 15 جلد آن به چاپ رسیده است.
وی درباره اهمیت و ضرورت تالیف و گرداوری این مجموعه بزرگ گفت كه تعزیه از ركن های چند وجهی هنر ایرانی و شیعی است و ثبت و ضبط این هنر اصیل ، برای انتقال به نسل های آینده این هنر در عصر رسانه ها و ماهواره ها كه فرهنگ و زندگی جوامع بشری را ( مثبت و منفی ) تحت تاثیر قرار داده و دگرگون كرده ، ضرروی و پر اهمیت است. این كتاب حاصل 16 سال تلاش ، تحقیق و تفحص مستمر است و روش تحقیقاتی كار به دو صورت میدانی و كتابخانه ای بوده است.
جلد اول به تاریخچه تعزیه پرداخته و به صورت كتابخانه ای انجام شده است و طی 16 سال حدود 90 سفر تحقیقاتی صورت گرفته و بیش از دو هزار ساعت مصاحبه و ضبط چند صد مجلس تعزیه را در بر می گیرد.
محقق این اثر می گوید كه تحلیل موسیقایی تمامی این مجالس در چارچوب موسیقی ردیف دستگاهی و همچنین موسیقی محلی هر منطقه بوده كه حدود 200 ساعت گردآوری شده است. و تحلیل این امر بزرگ را 'متین رضوانی پور' بر عهده داشت كه با جدا كردن قطعات از نوار ها و سی دی ها به تحلیل آن پرداخت.
ثبت هر بخش تعزیه با اشاره به تاریخ اجرا و نخستین بار آن و چگونگی اجرای آن در هر منطقه مورد نظر قرار گرفت و برای تسهیل طبقه بندی، جغرافیای سیاسی ایران یعنی استان ها در نظر گرفته شد، مثلا تعزیه در استان آذربایجان شرقی در شهرهای تبریز، میانه، اسكو، آذرشهر، گوگان، ملكان، عجب شیر، بناب، مرند، صوفیان، شبستر، تسوج و روستاها و شهرهای تابعه در استان سیستان و بلوچستان شهر زابل و مناطق تابعه ثبت شده است.
به نقل از نویسنده اثر، كار میدانی با پیشكسوت ها، بزرگان ، ریش سفیدان مصاحبه صورت گرفته و با حفظ اصول تحقیق و امانت نام هر یك از افراد ذكر شده است همچنین عین متن هایی را هر یك از تعزیه خوانان و اگاهان به تعزیه خواندند، ثبت شده است. بخش فوق یكی از حساس ترین و سخت ترین بخش كار بوده كه مسوولیتش را پژوهشگر برجسته 'مفید شاطری' بی هیچ چشمداشت مالی به عهده گرفته است.
نوحه ها و مرثیه های پیرامون محرم و امام حسین (ع) كه در منطقه سروده شده نیز در این كتاب آورده شده است و فرهنگ عامه ماه محرم و تعزیه خوانی در هر منطقه به شكل كتابخانه ای و میدانی در كتاب ها آمده است.
 در این مجموعه هر استان یا چند استان در یك مجلد به چاپ خواهند رسید و جلد آخر به فرهنگ تعزیه در مردمان سرزمین نوروز ( همه مناطق و كشورهای فارسی زبان ) اختصاص خواهدداشت.
پژوهش تعزیه خوانی استان مازندران با همكاری هنرمند فرهیخته علی اكبر خلعتبری كه خود دستی در تعزیه خوانی دارد، صورت گرفته است.
در این كار بزرگ ،بی شك كارهای محققان ارزشمند پیشین از جمله عنایت الله شهیدی، صادق همایونی،فتحعلی بیگی، ناصربخت و بسیاری دیگر راهنمای من بوده است و در این مجموعه نامشان ذكر شده است.
مولف همچنین اشاره می کند:  مجموعه متن های شبیه خوانی كه از سوی انتشارات نمایش به چاپ رسیده، منابع خوبی برای همه شبیه خوانان و همچنین برای این فرهنگ بوده است.
کتاب‌های در دست انتشار دیگر کیوان پهلوان، مجموعه سه جلدی «آیین پیوند در جهان ایرانی» است. این کتاب را نیز انتشارات آرون منتشر کرده است. هر جلد این مجموعه بیش از هزار صفحه دارد و در آن آیین‌های مربوط به مراسم عروسی در همه استان‌های ایران و همچنین کشورهایی چون تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، هندوستان، قزاقستان، ارمنستان، آذربایجان و... که در گذشته مرتبط با فرهنگ ایرانی بوده‌اند، معرفی و تحلیل مردم‌شناسانه شده‌اند. برای ثبت این آیین بجز ایران به دیگر کشورهای منطقه نیز سفر کرده و کار میدانی است. همچنین کتاب «دانشنامه هویت شناسی مردم سرزمین نوروز» را نیز در ۶ هزار صفحه در دست انتشار است. یک جلد این کتاب فقط مقدمه است و اینکه چرا کشورهایی چون ترکیه، سوریه، اردن، عراق، پاکستان، افغانستان، هندوستان و... را در زمره سرزمین نوروز قرار داده شده است و اینکه این کشورها هرکدام که نقشی در سرزمین نوروز داشته‌اند.
کیوان پهلوان، پژوهشگر، مولف و مورخ دارای مدرک و دکترای فولکلورشناسی است. از دیگر کتاب‌های منتشر شده او می‌توان به ترجمه «عشایر جنوب»  نوشته میخائیل‌سرگی‌یویچ ایوانوف، «رضا شاه از الشتر تا آلاشت؛ نیای لر رضاشاه» و مجموعه «فرهنگ گفتاری در موسیقی ایران» اشاره کرد.