پرونده روزنامه ادب: بمناسبت سالروز انتشار رونامه ادب مشهد و آغاز روزنامه نگاری رسمی در مشهد(4 دی 1279)
پرونده ای برای روزنامه ادب چاپ مشهد

گردآوری: ابراهیم حافظی(سرپرست گروه مطبوعات)

روزنامه ادب توسط ميرزا محمدصادق اميري (اديب الممالك) طي سه دوره مختلف با موضوع اخبار داخلي و خارجي منتشر شده است. اين روزنامه ابتدا طی سال های 1316 تا 1318ق. در تبريز و سپس از 14رمضان سال 1318 تا شوال 1320ق. به مدت سه سال با چاپ سنگي و خط نستعليق و به صورت هفتگي در مشهد انتشار يافته است. از سال سوم كاريكاتورهايي توسط حسين الموسوي نقاشباشي آستان قدس رضوي در روزنامه ترسيم مي گرديد كه آغازگر استفاده از اين وسيله ارتباطي نافذ و انتقادي در روزنامه هاي كشور شد. ادب مشهد از سال سوم برای مدیران مدارس به رایگان ارسال می شد. اولین روزنامه مشهد و خراسان و شرق ایران است. انتشار دوره سوم روزنامه از سال 1321ق. (1282ش.) در تهران ادامه یافته است. دوره کامل روزنامه در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است.
مشخصات روزنامه ادب در مشهد
شروع انتشار: 4 رمضان 1318/4 دی 1279
پایان انتشار: 25 ذی‏القعده 1320/3 اسفند 1281 
مدت انتشار: 3 سال (110 شماره)
دورۀ تاریخی: قبل از آغاز مشروطیت (دورۀ مظفری)
فاصلۀ انتشار: هفتگی
صاحب‏امتیاز: محمدصادق حسینی (ادیب‏الممالك فراهانی)
مدیر داخلی: میرزا محمدصادق‏خان تبریزی
محل نشر: مشهد
نشانی: مشهد، كوچۀ عنبرخانه، كوچۀ مدرسۀ دودر، منزل مدیرروزنامه
نوع و روش: اخبار سیاسی، اخبار شهر مشهد و دیگر ولایات ایران
چاپخانه: دارالطباعۀ مشهد
نوع چاپ: سنگی
خط: نسخ
قطع: 34×21
تعداد صفحات هرشماره: 8 صفحه
زبان: فارسی
اشتراك سالانه در مشهد 2 تومان و در دیگر ولایات ایران 26 قران، در قفقاز و روسیه 6 منات، در ممالك عثمانی 3 مجیدی، در هندستان 10 روپیه و در شهرهای اروپا 12 فرانك
آگهی: سطری یک قران
علت تعطیلی: عزیمت ادیب‏الممالك به تهران و دستور مظفرالدین‏شاه و تصویب ندیم‏السلطان، وزیر اتطباعات، برای انتقال دفتر روزنامه از مشهد به تهران
موجودی روزنامه ادب در طول دوره انتشار:
دوره منتشر شده در تبريز = س‎۱ ش۱-‎۱۸ (جمادي الاخر-ذيقعده ‎۱۳۱۶)؛ س‎۲ ش۱-‎۲ (شعبان-رمضان‎۱۳۱۷)
دوره منتشر شده در مشهد= ش ۱- ‎۴۸ (رمضان ‎۱۳۱۸- شعبان ‎۱۳۱۹)؛ ش ۱- ‎۴۸ (رمضان ‎1319‎- رمضان ‎1320‎)؛ ش ۱- ‎۱۴ (رمضان ‎1320‎- ذي الحجه ‎1321‎)
 دوره منتشر شده  در تهران   ش۱- 189 (رجب‎۱۳۲۱-  ربيع الثاني ‎۱۳۲۴) 

تصویر نسخه ای از روزنامه ادب چاپ تبریز در سال 1316 قمری

 
ادیب الممالک فراهانی: شاعر، روزنامه نگار دوره قاجار

تصویر روزنامه ادب چاپ مشهد سال 1318 قمری

جهت مطالعه مقالات مرتبط ذیل  فایل مورد نظر را دانلود کنید.

    ادب به جای قصه شهرزاد.- غلامرضا آذری خاکستر،  روزنامه خراسان رضوی، 16 مهر 1397
    برگی از جراید قدیم : روزنامه ادب.- سمیرا افراسیابی، روزنامه رسالت، 14 مهر 1389
    روزنامه ادب مشهد در نوشته های دیگران (بررسی کتابهای مطبوعاتی)
    ادیب روزنامه نگار: کندوکاو در روزنامه ادب مشهد.- ابراهیم حافظی، پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی، ش4
    ادیب روزنامه نگار
    محمد صادق ادیب الممالک فراهانی.- برگرفته از سایت رجال ایرانی
    طنزهای ادیب الممالک فراهانی.-  یدالله بهمنی مطلق، نشریه فرهنگ پژوهی مرکزی، پائیز 1393
    طنز در آثار ادیب لممالک فراهانی.- محمد شادروی منش، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم 1382 شماره 42 و 43
 
تصویر اولین کاریکاتور دیده شده در مطبوعات ایران(روزنامه ادب ش5، س3)

    درون مایه های سیاسی آثار ادیب الممالک فراهانی.- شفیعی قهفرخی، امید؛ فاطمی، سیدعلی؛ رحمانی، جبار، پژوهشهای سیاسی جهان اسلام ، تابستان 1391 - شماره 3
    ادیب الممالک فراهانی: شاعری در گذار از سنت به تجدد.- مجدالدین کیوانی، مجله دیار، بهار 1395
    بررسی تطبیقی مضامین سیاسی در اشعار ادیب الممالک فراهانی و معروف الرصافی.- فاطمه تسلیم جهرمی، طیبه امیریان، ششمین همایش پژوهشهای ادبی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی
    جايگاه وطن، آزادي، قانون و دانش در شعر اديب الممالك فراهاني.- مصفا مظاهر, سعادتي عباس، تحقيقات تعليمي و غنايي زبان و ادب فارسي :   تابستان 1390 
    رویکرد اجتماعی شعر ادیب الممالک فراهانی.- حافظ حاتمی، محمدرضا نصراصفهانی، علی اصغر باباصفری، جستارهای ادبی سال چهل و دوم 1389 شماره 1