همزمان با سالگرد گشایش بیمارستان رضوی، چهل و دومین برنامه سه‎شنبه‎های فرهنگی آستان قدس رضوی با رونمایی و معرفی از اسناد پزشکی آستان قدس رضوی، ( از صفویه تا معاصر) در تالار اجتماعات بیمارستان فوق تخصصی رضوی برگزار گردید.

همزمان با سالگرد گشایش بیمارستان رضوی، چهل و دومین برنامه سه‎شنبه‎های فرهنگی آستان قدس رضوی به رونمایی و معرفی، اسناد پزشکی آستان قدس رضوی، موجود در گنجینه رضوی اختصاص داشت. که غلامرضا آذری خاکستر کارشناس واحد مطالعات اسناد وقف در سخنانی به نقش وقف در توسعه تاریخ پزشکی در آستان قدس رضوی پرداخت.

کارشناس واحد مطالعات اسناد وقف در چهل و دومین نشست سه شنبه های فرهنگی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: در دوره صفویه مشهد به عنوان یکی از مراکز مهم زیارتی شناخته شده و کاروان زائران با پای پیاده به زیارت می آمدند، اهمیت زیارت هشتمین امام شیعیان سبب شده تا شاهان صفوی نیز به سنت زیارت با پای پیاده عمل نموده و موقوفاتی را برای رفاه زائران فراهم نمایند.

غلامرضا آذری خاکستر افزود: موقوفات نقش مهمی در توسعه و پایداری مراکز درمانی آستان قدس رضوی داشته اند. از قدیم الایام توجه به موقوفات پزشکی در بین واقفان امری مهم و ضروری بوده است. در بین اسناد دوره صفویه نیز قدیمی‌ترین سند موجود برجای مانده از موقوفات آستان قدس رضوی سوادی از وقفنامه خواجه عتیق علی منشی است که در سال 931ق. بخشی از درامدهای موقوفه را جهتِ درمان بیماران غریب اختصاص داده است. ویا در وقفنامه گنجعلی خان به سال 1023 قمری پنج تومان تبریزی هر ساله به مشهد بفرستد جهت کور و شل و بیمارانی که برای شفا آمده اند.
ویا محمود بیگا در سال 1119 قمری مصارف موقوفه را اختصاص به مرضای دارالشفا از دوا، غذا و لباس نموده است. و یا در دوره قاجار واقفانی همچون؛ ملا محمد عطارباشی(1244) ، محمد بیگ جلایر(1252)، مشهدی محمد حسن کرمانی(1258)، گل بی بی خانم(1284)، محمد ناصر خان قاجار ظهیر الدوله (1288) و... بخشی از اموال شان را وقف امور پزکی و سلامت زائران نموده اند.

وی اظهار داشت: مجموعه اسناد پزشکی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی حدود 20 هزار برگ سند است که محتوای این اسناد پیرامون هزینه های پزشکی، اقلام دارویی، حقوق و مواجب اطبا، اسامی جراحان، تحولات صورت گرفته در پزشکی و ... است.

• در اسناد برای اطباء القاب خاصی به کار می‌رفته است. تشبیه حکیم به جالینوس و بقراط در اَسناد مکرر است. به طور مثال حکیمی است که انفاس متبرکه‌اش چون دم مسیحا انفس جالینوس و افلاطون را شکسته  و غیره و یا طبیبی است که نسخه پر فایده‌اش فصول بقراط و مرکبات ارسطو را به آب بی‌اعتباری شسته و غیره
• بعضی از کارکنان دارالشفاء از جمله طبیبان علاوه بر شغل طبابت به عنوان خادم یا فراش و غیره در آستان قدس مشغول بوده‌اند. مانند میرزا محمد فاضل طبیب که خادم کشیک اول هم بوده است.
• به عنوان نمونه: عزیز الله حسینی اولین طبیبی است که در اَسناد از وی نام برده شده است. وی از سال 1000 تا 1024 ه.ق، با میزان حقوق50 خروار جنس به صورت مناصفه ( نصف گندم، نصف جو) و مبلغ شش تومان نقد برای هر سال مشخص شده است.
• پژوهش های اسنادی نشان می دهد، حقوق سالیانه اطباء که با توجه به اَسناد دوره صفوی از شش تومان نقد و50 خروار جنس درسال 1011ق. به 20 تومان نقد و 14 خروار جنس در سال 1110ق متغیر بوده، پس از این تاریخ مبالغ جنسی آن کاهش یافته است. حقوق اطباء از این زمان تا پایان دورة افشاریه مبلغ نقدی بیست تومان و حقوق جنسی (غله بین 10تا 20خروار) بوده است.
• القاب متعددی برای اطبای آستان قدس رضوی استفاده می‌شده است. از جمله افلاطون حکمت، بقراط فکرت، افلاطون الزمان، لقمان الدوران، اعتمادالاطباء، رئیس‌الاطباء، معین‌الاطباء، سعیدالحکماء، شهاب‌الاطباء، لقمان‌التولیه، فاضل‌الاطباء، مجدالاطباء، مشیرالاطباء، معتمدالحکماء، نصیرالحکماء، صدرالاطباء، شیخ الاطباء، و... بکار رفته است.
• حقوق جراحان متفاوت بوده است، به طوریکه برای محمدجعفر جراح پنج خروار آرد گندم و جو به صورت مناصفه در سال 1067ق. و برای استاد شیرافکن بن صفات الله سه خروار گندم از محل طاحونه وقفی آستان قدس  با عنوان جراحی مجروحان در دارالشفاء در سال 1096 ه ق حواله صادر گردیده است. برای افراد دیگر نیز به صورت نقدی و جنسی متغییر است.

وی با اشاره به اسناد رونمایی شده در این نشست اظهار داشت: سیر تاریخی پزشکی در آستان قدس رضوی نشان می دهد، همواره در دو حوزه موقوفات پزشکی و توسعه پزشکی آستان قدس پیشگام و فعالیت های قابل توجهی داشته است. در تمام دوران تاریخی شاهد وقف در زمینه پزشکی هستیم. بخصوص در دوره قاجار موقوفات پزشکی از گسترش قابل توجهی برخوردارند. واقفان نیک اندیش با مطالعه بنا بر نیاز جامعه وقف پزشکی را توسعه داده اند.

اسناد پزشکی نشان می دهند هم زمان با ورود پزشکی نوین به ایران، در دارالشفا نیز اصلاحات و اقداماتی در جهت توسعه پزشکی نوین انجام شده است. در اواسط دوره قاجار با فعالیت مراکز درمانی دولت های بیگانه در مشهد از جمله درمانگاه کنسولگری انگلیس و درمانگاه روس ها رقابت در عرصه پزشکی به شکلی شروع شده و مجموعه اقدامات اصلاحی آستان قدس موجب می شود تا خدمات قابل توجهی درمانی و پزشکی به زائران و مجاوران صورت گیرد.
اقدامات آستان قدس رضوی در جهت خرید دارو برای مؤسسه درمانی دارالشفاء جهت ورود دارو از سایر کشورها بخشی از مکاتبات مربوط به پزشکی نوین را تشکیل می‌دهند.
بیمارستان منتصریه، بیمارستان امام رضا(ع)شاهرضا، بیمارستان سیف الدینی نوق رفسنجان، بیمارستان مرتضوی جهان آباد نوق رفسنجان، بیمارستان رضویه رضا آباد رفسنجان، بیمارستان امام رضا(ع) سیرجان از دیگر مراکز درمانی آستان قدس رضوی محسوب می شوند.
طبق آنچه گفته شد، تاریخ پانصد ساله پزشکی در آستان قدس رضوی حاکی از آن است. استفاده بهینه از موقوفات موجب شده تا پس از پیروزی انقلاب شاهد اوج شکوفایی دانش پزشکی در بیمارستان فوق تخصصی رضوی باشیم. استخدام و بکارگیری نخبگان پزشکی در کنار تجهیزات پیشرفته وجود بخش های تخصصی موجب شده تا این بیمارستان فصل جدیدی در تاریخ و تحولات پزشکی آستان قدس رضوی را رقم بزند.