نخستین سالنامـــــه ایــــــران

تهیه و تنظیم: ابراهیم حافظی(رییس اداره مطبوعات)

 نخستین سالنامه چاپی در ایران در سال 1290 هجری قمری به دستور مشیر الدوله(میرزا حسین خان قزوینی ملقب به سپهسالار) صدر اعظم وقت و به مدیریت محمد حسن صنیع الدوله (که بعدها اعتماد السلطنه لقب گرفت) رئیس اداره روزنامه جات ، دار الطباعه و دارالترجمه دولتی و مترجم ناصرالدین شاه منتشر شده است . 
اعتماد السلطنه درباره «ایجاد سالنامه»در المآثر والآثارنوشته است که : «این دفتر که اروپاییان آن را آلماناک می گویند هیئت دربار هر ملک و رؤِساء دوایر هر دولت و شماره نفوس هر اقلیم و استعدادات حربیه هر حکومت و جمیع حوادث عمده وانکشافات جدیده  نسبت به آن سال مخصوص مصرح ومنصوص است و نیز بر فواید دیگر اشتمال دارد که به احصاء و استقصاء در نمی آید . این گونه رساله که مرآت احوال یک ساله است در ایران و هیئت دربار آن تالیف نمی گردید تا سال یک هزار و دویست و نود و یک هجری[1290] بنده مولف به ترتیب  و ترکیب آن مامور گردید و آلماناکی بس نغز و نیک تلفیق داده  مطبوع و منتشر ساخت مشتمل بر هیئت دربار دولت علیه ایران و... به علاوه فوائد عظیمه دیگر از قبیل تطبیق سنین تاریخ هجری و میلادی از بدایت هجرت...» . 
سالنامه ایران در سال 1291 به نام سالنامه دولت علیه ایران تغییر نام داد؛ سالنامه سال 1292 نیز با همین عنوان به ضمیمه کتاب تاریخ ایران در قطع رقعي منتشر شد و بدین ترتیب از سال 1292 ق به بعد این سالنامه ها به ضمیمه کتابهای «دارالطباعه» و سپس «انطباعات» انتشار یافته اند .
قابل ذکر است که سالنامه ایران به همراه مجموعه ای نفیس از مجله ها و روزنامه های دوره قاجار و...توسط میرزا رضا خان نائینی در مرداد ماه 1311 به کتابخانه مرکزی آستان قدس اهداء شده است.
سالنامه ايران در دوره ناصري در سه شماره نخست قطع رقعي داشته و پس از آن تا پايان با قطع رحلي چاپ شده است. اعتماد السلطنه در آن زمان به اجزاء خود سپرده بود كه پيش و پس از انتشار سالنامه خبر نشر آن را ((اعلان)) كنند
ايرج افشار در باره سالنامه هاي آن دوره نوشته است كه (( اعتماد السلطنه رسم تهيه سالنامه مملكتي را در دوره رياست خود در اداره انطباعات بنياد نهاد و نخستين سالنامه را در سال‌‌ ‌} 1290{ انتشار داد.))
در اين سالنامه مطالب مربوط به سازمانهاي دولتي ايران را دواير دولتي مي فرستاده اند و اطلاعات راجع به كشورهاي ديگر را خود اعتماد السلطنه با دستياري فروغي تهيه مي كرده است.
آخرين سالنامه ايران در سال 1313 به دليل ((ترجمه شرح حال مادموازل مونت پانسيه))كه ضميمه همين ترجمه نيز بود، توقيف گرديد. اعتماد السلطنه در اين باره مي گويد((هزارو پانصد تومان )) در نتيجه توقيف سالنامه ضرر كرده است.
بعد از مرگ در سال 1313 ، محمد باقر خان برادر زاده اش سالنامه نگاري را دنبال كرد. سال 1314 را به ضميمه تاريخ سلاطين ساساني(ج1) و سالنامه 1315 را به ضميمه ج2  همين كتاب و يا سالنامه هاي 1318، 1319 ،1322،1321،  1323 قمري را به ضميمه نامه دانشوران چاپ كرد.

سالنامه شماره 3:سال 1292 به ضميمه كتاب تاريخ ايران
سال 1293 منتشر نشده است
سالنامه شماره 4: سال 1294 به ضميمه كتاب مرات البلدان (ج1 )
سالنامه شماره 5: سال 1295 به ضميمه كتاب مرات البلدان (ج2 )
سالنامه شماره 6: سال 1296 به ضميمه كتاب مرات البلدان (ج3 )
سالنامه شماره 7: سال 1297 به ضميمه كتاب مرات البلدان (ج4 )
سالنامه شماره 8: سال 1298 به ضميمه كتاب منتظم ناصري (ج1)
سالنامه شماره 9: سال 1299 به ضميمه كتاب منتظم ناصري (ج2)
سالنامه شماره 10: سال 1300 به ضميمه كتاب منتظم ناصري (ج3)
سالنامه شماره 11: سال 1301 به ضميمه كتاب مطلع الشمس(ج1)
 سال 1302 منتشر نشده است
سالنامه شماره 12: سال 1303 به ضميمه كتاب مطلع اشمس (ج2)
سالنامه شماره 13: سال 1304 به ضميمه كتاب خيرات حسان(ج1)
سالنامه شماره 14: سال 1305 به ضميمه كتاب خيرات حسان(ج1)
سالنامه شماره 15: سال 1306 به ضميمه كتاب الماثر و الآثار
سالنامه شماره 16: سال 1307 به ضميمه كتاب خيرات حسان(ج1)
سالنامه شماره 17: سال 1308 به ضميمه كتاب در التيجان(ج1)
سالنامه شماره 18: سال 1309 به ضميمه كتاب در التيجان(ج2)
سالنامه شماره 19: سال 1310 به ضميمه كتاب در التيجان(ج3)
سالنامه شماره 20: سال 1311 به ضميمه كتاب التدوين في احوال جبال شروين
سالنامه شماره 21: سال 1312 به ضميمه كتاب تاريخ فرانسه (ج1)

منبع: قاسمی، سید فرید.«سرگذشت مطبوعات ایران : روزگار ناصرالدین شاه و محمد شاه».- تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات : مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها ، 1380 . ص :1453-1460.