مجله نگاری برای بانوان ایران از دوره قاجار شروع شده است.پس از انقلاب مشروطه بيشتر فعاليت زنان در زمينه تعليم و تربيت و ايجاد مدارس دخترانه در سراسر کشور بود و همين مراکز آموزشي ضمن ارتقاءدانش و بينش دانش آموزان، پايه و اساس روزنامه نگاري زنان را در ايران تشکيل داد. آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی با مجموعه ای بالغ بر 33000 عنوان نشریه فارسی و غیر فارسی صاحب یکی از بزرگترین آرشیوهای مطبوعاتی ایران است. در ارتباط با دختران ایران زمین بیش از 20 عنوان خاص این گروه به زبان فارسی شناسایی و جذب شده است.
مجلّه هایی برای دختران ایران زمین
مجله نگاری برای بانوان ایران از دوره قاجار شروع شده است و مجله هایی چون شکوفه، جمعیت نسوان و عالم نسوان و جهان زنان قبل از این به بررسی فعالیت های اجتماعی و سیاسی زنان پرداخته اند اما نخستین بار در دوره پهلوی اول مجله ای اختصاصی برای دختران چاپ شد که زنددخت شیرازی طلایه دار آن است. آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی با مجموعه ای بالغ بر 33000 عنوان نشریه فارسی و غیر فارسی صاحب یکی از بزرگترین آرشیوهای مطبوعاتی ایران است. در ارتباط با دختران ایران زمین بیش از 20 عنوان خاص این گروه به زبان فارسی شناسایی و جذب شده است که فهرست آن به شرح ذیل برای استفاده محققان در دسترس است.
دختران ايران، ۱.- پهلوي اول.- شيراز (فارس - ايران )؛ ۱۳۱۰.
پس از انقلاب مشروطه بيشتر فعاليت زنان در زمينه تعليم و تربيت و ايجاد مدارس دخترانه در سراسر کشور بود و همين مراکز آموزشي ضمن ارتقاءدانش و بينش دانش آموزان، پايه و اساس روزنامه نگاري زنان را در ايران تشکيل داد. در چنين شرايطي، گروهي از زنان فرهيخته پا به عرصه روزنامه نگاري گذاشته و آثار با ارزشي را از خود به يادگار گذاشتند. زند دخت شيرازي جزو بانوان فارس بود که روزنامه اختصاصي زنان به نام «دختران ايران» را در فارس منتشر کرد.
«دختران ايران» نشريه اي علمي، ادبي، اجتماعي و اخلاقي بود. اين نشريه مصور است و در هر شماره چند تصوير به چشم می خورد. تصاويري از قبيل تصوير گريس دارلينگ ،کريم خان زند ،لطفعلي خان زند و آرامگاه حافظ در آن ديده مي شود. سرلوحه مجله طرحي از نقاش هنرمند شيرازي به نام آقاي شايسته است. اين طرح تصويري است از ايوان مدائن که چند دختر با لباس هاي مختلف جلو ايوان ايستاده اند. بالاي ايوان در سمت چپ تصويري از رضا شاه و يک فرشته قرار دارد. نام نشريه در بالاي اين نقاشي نوشته شده است. زند دخت اين مجله را در شيراز تاسيس کرد؛ ولي محدوديت هايي که براي او ايجاد شد و فضا را براي فعاليت هاي اجتماعي خود در شيراز تنگ مي ديد، سرانجام به تهران رفت و بدون سرمايه مادي و در خيابان فروسي کوچه مستشار الدوله، بالا خانه اي را اجاره کرد و به انتشار مجله «دختران ايران» پرداخت.
نخستين شماره مجله «دختران ايران» در اول مرداد 1310 هجري شمسي /1931 ميلادي به صورت مجله ماهيانه به قطع رقعي در چهل صفحه به حروف سربي در مطبعه فرهومند در تهران منتشر شد. اين مجله پس از هفت شماره در آذر 1311 هجري شمسي/ 1932 ميلاي از انتشار باز ماند. با اينکه طرز انتشار مجله ماهيانه بود ،همه ماهه منتشر نمي شد؛ به طوري که شماره ششم آن در آبان 1311 هجري شمسي /1933 ميلادي منتشر نگرديد. درباره تاخير مجله در يکي از شماره ها شرحي با عنوان «خطاب به خوانندگان» درج شده است که علت آن را نبود سرمايه مادي ميداند.
در شماره اول، هدف از انتشار اين مجله نشر آثاري ذکر شده است که «دوشيزگان اين سرزمين را به سرچشمه انسانيت هدايت کند.» زند دخت خود مي نويسد :«آرزوي دختران ايران، بيداري زنان ايران است يکي از اهداف اين روزنامه مبارزات اجتماعي در راه به دست آوردن حقوق زنان و حق برابري آنان با مردان و تنها هدف او بيداري زنان ايران بود.»
در اين نشريه اخباري در مورد فعاليت هاي فمينيستي در بخش هاي ديگر جهان و مطالب ادبي شامل اشعار انقلابي و سر مقالاتي به قلم زند دخت به چاپ مي رسيد. نشريه دختران ايران با چاپ مقالات ادبي، عرفاني و اجتماعي جاي خود را در اجتماع باز کرد .اين نشريه نظرياتي از دلايل بدبختي و محروميت زنان مي نوشت.
يکي از بخش هاي مهم مجله بخش «زنان نامي» بود که به شرح حال زنان مشهور اروپائي و ايراني مي پرداخت. بيشتر زنان ايراني معرفي شده از زنان ايراني دوره باستان بودند.
منبع: زنددخت و مجله دختران ايران./ مطبوعات بهارستان س1 ش2
اطلاعات دختران و پسران.- پهلوي دوم- انقلاب اسلامي.- تهران(ايران): موسسه اطلاعات؛ ۱۳۳۵ دوره جديد۱۳۳۷.
در 28 اسفند 1335 با امتياز و مديريت عباس مسعودي و سر دبيري حسين بني احمد منتشر شد. در آغاز، در اين نشريه افسانه ها و حکايت ها جاي مهمي داشتند، به گونه اي که نيمي از ادبيات داستاني آن به افسانه ها اختصاص داشت. در نشريه اطلاعات کودکان،ادبيات ترجمه بيش از تاليف بود.شعر بسيار اندک بود و ادبيات غير داستاني نيز بخشي از مطالب بودند.
در سال 1336 از شماره 47، نام اطلاعات کودکان به اطلاعات دانش آموز تغيير پيدا کرد. در پي تغيير عنوان، درون نشريه نيز دگرگون شد ودر کنار ادبيات داستاني، مطالب علمي و آموزشي جايگاه مهم تري يافتند. داستان ها در اين دوره بيش تر ترجمه يا اقتباس بودند و تاليف سهم بسيار ناچيزي داشت. دربخش ادبيات ترجمه، افسانه هاي ملل بيش از ديگر گونه ها منتشر مي شدند. شعر در اين دوره از اهميت بيش تري برخوردار شد.
«اطلاعات کودکان» از فروردين ماه سال 1338 ، چهارمين دوره انتشار خود را آغاز کرد. مدير مسئول و صاحب امتياز آن عباس مسعودي و سر دبير آن بهرام افرهي بودند. اين نشريه در مرداد 1338 به اطلاعات کودکان، مجله مخصوص دختران و پسران و در ارديبهشت 1339 به اطلاعات کودکان براي دختران و پسران و سرانجام در سال 1347 به «اطلاعات دختران و پسران» تغيير نام پيدا کرد. از نيمه دوم سال 1346 محمد ايرج امير ارجمند امتياز آن را در اختيار گرفت. شعر در اين دوره به شکل پراکنده و اندک منتشر شد. از شمار مطالب غير داستاني، زندگي نامه و مطالب علمي نيز کاسته شد. از سال 1350 قطع نشريه بزرگ تر شد و شکل و ظاهر نشريه هاي بزرگ سالان را به خود گرفت.به اين ترتيب نشريه از هدف هاي آغازين کار خود دور شد. از سال 1350 دست اندر کاران نشريه براي جذب بيش تر خوانندگان نوجوان در ستوني با عنوان حرف هاي خودماني در چند شماره پياپي به نکته هاي تربيتي و آموزشي و برخي مشکلات نوجوانان مي پرداختند . در اين دوره با توجه به جابه جايي درگروه سني مخاطبان اطلاعات کودک و نوجوان، گروه نويسندگان اين نشريه از انتشار داستان هاي تخيلي و افسانه ها که در دوره پيشين از شمار بالايي برخوردار بود، کساتند و به نوشتن و انتشار پا ورقي هاي عامه پسند روي آوردند که درون مايه هاي اجتماعي، عشقي،ماجرايي و پليسي داشتند. در اين دوره ميزان داستان هاي تاليفي بيش از ترجمه بود.
کتاب جيبي دختران و پسران.- تهران(ايران): موسسه اطلاعات؛ دي۱۳۴۰. اين نشريه ضميمه مجله(دختران و پسران)مي باشد که بصورن ماهانه منتشر شده است.
اطلاعات ماهانه براي دختران و پسران.- تهران (ايران): موسسه اطلاعات؛ خرداد ۱۳۴۰.
مهتاب.- انقلاب اسلامي.- تهران (ايران)؛ ۱۳۷۶.
پسران و دختران، ۱.- انقلاب اسلامي.- محمدجواد شمس ابرده، تهران(ايران)؛ ۱۳۷۶. اين نشريه پس از شماره۳۹ متوقف شده است.
دختران ايران زمين.- انقلاب اسلامي.- تهران (ايران): دانشگاه الزهرا (س)؛ مرداد ۱۳۷۹.
دختران ايران زمين.- انقلاب اسلامي.- تهران(ايران): دانشگاه الزهرا؛ مرداد۱۳۷۹.
دنياي دختران و پسران.- تهران(ايران): فتح‌اله جوادي؛ ۱۳۸۰.
دختران، ۱.- انقلاب اسلامي.- تهران (ايران)؛ مرداد۱۳۸۱.
نگار.- انقلاب اسلامي.- [تهران] (ايران)؛ شهريور۱۳۸۱.
مادران و دختران.- انقلاب اسلامي.- قزوين (ايران)؛ ۱۳۸۲.
مسابقات ورزشي قهرماني دانش آموزان دختر مدارس کشور ، ويژه نامه.- مشهد ( خراسان رضوي - ايران ): سازمان آموزش و پرورش استان خراسان گروه تربيت بدي و تندرستي.1382
دختران دانشجو.- انقلاب اسلامي.- تهران (ايران): دانشگاه تهران، معاونت دانشجويي و فرهنگي، مرکز مشاوره دانشجويي؛ [۱۳۸۳].
دختران.- انقلاب اسلامي.- شيراز(فارس-ايران): دانشگاه شيراز؛ زمستان۱۳۸۳.
دخترانه.- انقلاب اسلامي.- يزد (ايران): دانشگاه يزد؛ اسفند ۱۳۸۴.
دخترانه.- انقلاب اسلامي.- اصفهان(ايران): دانشگاه اصفهان؛ [۱۳۸۵؟].
نورالهدي (ويژه نوجوان).- انقلاب اسلامي.- مشهد (خراسان رضوي - ايران): اداره امور فرهنگي آستان قدس رضوي؛ تابستان ۱۳۸۶.
نور الهدي (کودک).- انقلاب اسلامي.- مشهد (خراسان رضوي - ايران): آستان قدس رضوي، معاونت تبليغات اسلامي؛ 1386
ليلي، ويژه نامه اي براي دختران فعلا مجرد.- انقلاب اسلامي.- مشهد (خراسان رضوي-ايران).1391
آريا دخت (در دست فهرستنويسي).- انقلاب اسلامي.- تهران.1396
فصلنامه،پژوهشنامه مطالعات آرشیوی
فصلنامه ای است علمی–تخصصی درحوزه اسناد مکتوب وشفاهی که قصد دارد پژوهش هایی را باتکیه براسناد موجود در آستان قدس و سایر مراکز آرشیوی منتشرکند.
