تاریخ مطبوعات سینمایی ایران 90 ساله است.قدیمیترین نشریه سینمایی با نام "سینما و نمایشات" در سال 1309 در تهران چاپ شده است.اولین نشریه کاملا هنر و سینمایی که در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است مجله«هنرمندان» است که به صاحب امتیازی و مدیریت فضل الله بایگان در سال 1323 چاپ شد و از 2 شماره منتشرشده آن، شماره اول موجود است.
90 سالگی تاریخ مطبوعات سینمایی در ایران
ابراهیم حافظی(رییس اداره مطبوعات)
همیشه در طول تاریخ مطبوعات هنر و سینما به دلیل گستردگی علاقه مندان این حوزه یکی از ستون ها و پایه های چاپ نشریات بوده اند بسیاری از مطبوعات سعی کرده اند با پرداختن به سینما خوانندگانشان را توسعه دهند.
اولین مطلب درباره سینما تاکنون در شماره 26 نشریه "صوراسرافیل" که جهانگیر خان شیرازی به همراه علی اکبر دهخدا منتشر می کرد چاپ شده است. در این روزنامه اعلانی به این شرح آمده است که: «پردههاي جديد تماشايي سیمونوتوگراف که عوالم را به طور حرکت و تجسم نشان ميدهد به تازگي وارد شده و در خيابان ناصري در يکي از مغازههاي جناب تاجرباشي تماشا داده ميشود. مقدم آقايان محترم از يکساعت بعد از ظهر تا دو ساعت از شب گذشته در کمال احترام پذيرفته ميشود.»
تاریخ مطبوعات سینمایی ایران 90 ساله است. 64 عنوان نشریه سینمایی طبق کتاب مطبوعات سینمایی ایران( حسین گیتی) قبل از انقلاب چاپ شده است و 106 عنوان هم پس از انقلاب چاپ شده است . قبل از انقلاب بیشترین عناوین در دهه 30 و پس از انقلاب بیشترین در دهه 70 چاپ شده است.
روزنامه" تیاتر" نخستین روزنامه هنری ایران بود که در خصوص تئاتر و نمایشنامههای ایران و جهان خبر منتشر میکرد. صاحب امتیاز و مدیر مسوول این روزنامه میرزا رضا خان طباطبایی نایینی بود. برای نگارش مطالب نشریهاش شیوه نویی را بنیان گذاشت و موضوعاتی که میخواست در روزنامه «تیاتر» منتشر کند را در قالب نمایشنامه مینوشت. میرزا رضا نایینی با تلفیق تئاتر و روزنامه تلاش کرد که آرزوی خود و همفکرانش را که بیداری جامعه بود محقق سازد.
قدیمیترین نشریه سینمایی با نام "سینما و نمایشات" به صاحب امتیازی علی وکیلی و سر دبیری اسحاق زنجانی در سال 1309 در تهران چاپ شده که 2 شماره بیشتر نبوده است. پس ازآن سینما تئاتر در سال 1312 که جزء صفحات روزنامه ایران است هر روز چاپ می شد. مجله نمایش توسط اسحاق زنجانی در سال 1317 در سه شماره چاپ شد. مجله هولبورد در سال 1322 و مجله ایران فیلم در سال 1323 چاپ شدند این عناوین جزء نشریات کمیاب یا نایاب هستند که نسخه ای از آن در آرشیو وجود ندارد.
اولین نشریه کاملا هنر و سینمایی که در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است مجله«هنرمندان» است که به صاحب امتیازی و مدیریت فضل الله بایگان در سال 1323 چاپ شد و از 2 شماره منتشرشده آن، شماره اول موجود است و به سینما و تئاتر و اکران فیلم های ایرانی و خارجی توجه داشت. هنرمندان پنجمین نشریه تخصصی سینماست. دومین مجله سینمایی و هنری که موجود است مجله شباهنگ به صاحب امتیازی دکتر ذبیح الله صفا و مدیریت محمود پور شالچی بوده است که طی سال 1324 و 1325 چاپ شده است. در دهه 30 شاهد رونق انتشار جراید سینمایی هستیم. نشرياتی همچون «عالم هنر»( 1330)، «عالم سينما» (1331) و «سينما» (1333) در اولین سال های این دهه چاپ شدند. البته مجلات غیر تخصصی قبل از انقلاب مانند «نگین» ، «فردوسی»، «سیاه و سپید»، «اطلاعات هفتگی» ، «تماشا»، «رودکی» نیز به سینما پرداخته اند.
از نشریات پرطرفدار قبل از انقلاب ، «ستاره سینما»ست که از سال 1332 تا 1357 منتشر می شده است و صاحب امتیاز و مدیر آن پایرورگاسیتان بوده است. این اولین مجله سینمایی بعد از کودتای 28 مرداد بود. در سالهای اول اکثر مطالب آن ترجمه بود و به نقد فیلم های مختلف می پرداخت و در دهه دوم انتشار به فیلم های ایرانی و نوشته های ایرانی توجه بیشتری شده است. این مجله طولانی ترین دوره انتشار مجلات سینمایی قبل از انقلاب را به خود اختصاص داده است.
مهمترین مجله قبل از انقلاب که نگاه تحلیلی به مسائل سینما و نقد در این باره دارد ، مجله «هنر و سینما» است که با مدیریت هوشنگ کاووسی منتشر می شد و نیمه اول دهه 40 در تهران به چاپ می رسید. مجله «سینما و تاتر»که بهمن مقصود لو طی سال 51 تا 52 چاپ کرد از مجلات مهمی است که هر چند دوره انتشار کوتاهی داشته ولی نویسندگان برجسته ای با آن همکاری داشتند و تحلیل های مفیدی از سینمای ایران و جهان ارائه داده است. مجله سینما که جشنواره جهانی فیلم تهران به پیشنهاد بهرام ری پور منتشر کرد به گفتگو با بزرگان سینمای ایران و جهان، تحلیل فیلم های شرکت کننده در جشنواره و تحلیل سینمای ایران و جهان پرداخته و خوانندگان بسیاری داشته است.
بعد از انقلاب مجله تصویر که سیروس قهرمانی از سال 1358 تا 1361 چاپ کرد اولین مجله سینمایی پس از انقلاب اسلامی است. مطالب آن تلفیقی از سینمای قبل انقلاب و سینمای آینده بود. مهمترین مجله سینمایی پس از انقلاب که یکی از با دوام ترین نشریات این حوزه است و در بین تمام مطبوعات سینمایی در ادوار مختلف، پر دوام ترین نشریه را به لحاظ مدت انتشار داشته است، مجله فیلم است. این مجله از سال 1362 شروع به انتشار کرده و هنوز چاپ می شود. مجله ای که بسیاری از بزرگان حوزه سینما برای آن مقاله نوشته اند و اخبار مقالات بسیار مهم در این زمینه چاپ کرده است. نقدهای بسیار جدی بر فیلم های ایرانی و خارجی در آن دیده می شود. مجله های فرهنگ و سینما(1369) ، گزارش فیلم(1369)، هفته نامه سینما(1370)، دنیای تصویر (1371) ، سینما تئاتر (1372) ، فیلم نگار( 1381) ، بانی فیلم(1382)، هنرمند(1386)، جهان سینما (1386) از دیگر نشریات مهم این حوزه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی هستند.
آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی در راستای صیانت از آثار فرهنگی، وظیفه شناسایی و جذب نشریات منتشر شده در کشور را دارد. در زمینه مطبوعات سینمایی یکی از غنی ترین آرشیوها محسوب می شود که تا کنون بیش از 2 عنوان نشریه تخصصی و نیمه تخصصی در این زمینه را جذب کرده است. از این تعداد 26 عنوان مربوط به قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است و 9 عنوان هم در سال های اولیه بعد از پیروزی انقلاب چاپ شده که جذب آرشیو شده اند. از مجموع 235 عنوان تعداد 161 عنوان در تهران و تنها 15 عنوان در مشهد چاپ شده اند و بقیه عناوین متعلق به سایر شهرهاست که سهم شهرهای اصفهان 8 عنوان، قم، همدان و شیراز هر کدام 4 تا 5 عنوان است. نکته ای که از آرشیو نشریات سینمایی در کتابخانه آستان قدس رضوی مهم است تعلق حدود 74 عنوان به دانشگاههای کشور است که توسط دانشجویان مطالب آن تنظیم و چاپ گردیده است و این نشان از علاقه این قشر به حوزه هنر هفتم است.
منابع و مآخذ:
نشريات سينمايي ايران از آغاز تا سال 1385، رسول انبارداران.- تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، دفتر مطالعات و توسعه رسانهها، آبان 1385
مطبوعات سينمايي ايران ۱۳۰۹ تا ۱۳۹۵/ حسين گيتي.- تهران: کبوتر، ۱۳۹۵.
توپپرانی بهارستان پرونده «تیاتر» را بست؛ شرح احوال نخستین روزنامه تئاتری ایران به قلم سیدفرید قاسمی، برگرفته از سایت ایران تئاتر به نشانی اینترنتی https://theater.ir/fa/59631
فصلنامه،پژوهشنامه مطالعات آرشیوی
فصلنامه ای است علمی–تخصصی درحوزه اسناد مکتوب وشفاهی که قصد دارد پژوهش هایی را باتکیه براسناد موجود در آستان قدس و سایر مراکز آرشیوی منتشرکند.