مطبوعات اردبیل در گنجینه رضوی؛ بمناسبت 4 مرداد روز ملی اردبیل

ابراهیم حافظی(رییس اداره مطبوعات)
اردبیل از شهرهای باستانی و تاریخی ایران با جاذبه‌های طبیعی بسیار است. می گویند منطقه اردبیل حداقل از هزاره هشتم قبل از میلاد مسکونی بوده‌است. صاحب كتاب روضه الصفا اردبيل را از بناهای كيومرث، پادشاه كيانيان نامیده است. شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۴ مرداد را به دلیل سالروز استقرار سلسله صفویه در ایران و نقش این سلسله در گسترش مذهب تشیع، در تقویم رسمی ایران، روز بزرگداشت شیخ صفی الدین اردبیلی و هفته استان اردبیل  تعیین کرده است. 
مطبوعات در ایران از زمان محمد شاه قاجار با چاپ «کاغذ اخبار» شروع شده است. اما در اردبیل حدود 70  سال بعد و از اوایل مشروطه روزنامه نگاری آغاز شده است. اولین بار عده ای از  آزادی خواهان، نشریه ای به نام «اتفاق» در اردبیل مقارن با آغاز نهضت مشروطیت ایران منتشر کردند. هیچ نسخه ای نیز از آن تا امروز پیدا نشده است. پس از آن در دوران سلطنت محمد علی شاه قاجار، فضل الله شیخ الاسلام زاده در سال 1326 هجری قمری روزنامه «برگ سبز» را چاپ کرد و بعداز آن تا سال 1306 شمسی در دوره پهلوی اول روزنامه ای چاپ نشده است. در این سال اولین شماره روزنامه «جودت» را غلام حسین حبیب الهی و حسن جودت  با چاپ سربی و حاوی خبرهای اردبیل و ایران در 16 مرداد چاپ کردند و بیست سال مداوم انتشار یافته است.
پس از روزنامه «جودت» روزنامه های  «شمس ایران» در سال 1328، نشریه «فرهنگ اردبیل» در سال 1328، روزنامه «پیک روز»  با مدیریت علی علائی در آذرماه 1328، «نامه سبلان» در سال 1330، روزنامه« قبس» در سال 1330 که 24 سال چاپ آن ادامه یافته، روزنامه «دامن حق» توسط محمد ذکری در اسفند 1330، روزنامه «دفاع مردم» در سال 1330،  روزنامه «قزلباش» از مهرماه 1331، روزنامه «پیغام آشنا» از شهریورماه 1331، روزنامه «بهارآذربایجان» در سال 1331، روزنامه «آزادی ایران» در سال 1331، نشریه هفتگی «دبیرستان ابومسلم» از سال 1337، روزنامه «توجه» از مردادماه 1331 و نشریه «آموزش و پرورش منطقه اردبیل» در سال 1355 نشریاتی هستند که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در این استان به چاپ رسیده اند. 
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین نشریه این استان، دوره دوم روزنامه «بهار آذربایجان» است که سال 1358 منتشر و تا سال 1373 به عنوان تنها هفته نامه این استان به چاپ رسیده و در این سال برای همیشه متوقف گردیده است. سال 1371 هفته نامه «سبلان» توسط شهرداری اردبیل به عنوان دومین نشریه پس از انقلاب چاپ شد و پس از این روند پرشتابی برای انتشار مطبوعات اردبیل اتفاق افتاده است.
اردبیل البته روزنامه نگاران به نامی نیز داشته که از همان سالهای ابتدایی روزنامه نگاری ایران در شهرهای دیگر ایران دست به قلم شده اند. یکی از روزنامه نگاران به نام این خطه سید حسین اردبیلی است که از طلایه داران روزنامه نگاری مشهد است وی در سال 1327 قمری در نخستین سال های مشروطیت، اولین روزنامه ای که نام «خراسان» را به خود گرفت با همین عنوان در مشهد به چاپ رساند و با یکی از مشهورترین روزنامه نگاران ایرانی یعنی ملک الشعراء بهار همکاری داشته است. او را جزء تاثیرگذاران حوزه فرهنگ و قلم خراسان می دانند. روزنامه ای که او منتشر کرده به طور کامل در آرشیو آستان قدس رضوی موجود است.
آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین آرشیوهای کشور با جذب هزاران عنوان نشریه از تمام شهرها و استان های ایران موفق گردیده بیش از 250 عنوان نشریه چاپ شده در استان اردبیل را شناسایی و جذب کند. بر اساس دوره زمانی،  از حدود 15 عنوان نشریه چاپ شده قبل از انقلاب اسلامی در اردبیل، تعداد 4 عنوان آن به نام های «جودت»، «فرهنگ اردبیل»، «بهار آذربایجان»، «آموزش و پرورش منطقه اردبیل» در این آرشیو موجود است. این 4 عنوان از نفایسی است که برخی نسخه های آن منحصرا در آرشیو این سازمان موجود است.  سایر عناوین جذب شده چاپ سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی می باشد.
  142 عنوان از این نشریات فراهم شده را دانشجویان دانشگاه های اردبیل منتشر کرده اند. 73 عنوان دیگر جزء نشریات تخصصی و علمی هستند که توسط بخشهای حقیقی و حقوقی این استان چاپ شده اند. همچنین از مجموع 250 عنوان، تعداد 158 مورد  را مجله ها تشکیل می دهند و سایر عناوین جزء هفته نامه هاو روزنامه ها هستند.
دانشگاه محقق اردبیلی با انتشار 86 عنوان نشریه تخصصی و دانشجویی در صدر ناشران مطبوعاتی استان اردبیل قرار دارد. با آنکه هموطنان ترک زبان در این منطقه بسیارند، چاپ 213 عنوان از این نشریات به زبان فارسی بوده است. از 7 شهر این استان نشریه های متعددی در آرشیو موجود است که شهر اردبیل با بیش از 220 عنوان در صدر است و شهرهای پارس آباد با 8 و خلخال و مشکین شهر هر کدام با 5 عنوان دررتبه های بعدی قرار دارند.
 اداره مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از صاحبان جراید، مجموعه داران و اهالی فرهنگ استان اردبیل دعوت می کند در جهت صیانت از آثار مکتوبی که انتشار یا فراهم آورده اند با این سازمان همکاری کنند و نسخه اصل یا تصویر نشریات را در اختیار قرار دهند تا علاوه بر استفاده جامعه پژوهشی کشور، یک نسخه از آثار شان برای همیشه تاریخ در کنار مضجع نورانی حضرت علی بن موسی الرضا(ع) به یادگار و محفوظ بماند. کارشناسان این مرکز آمادگی دارند راهنمایی و توضیحات لازم را از طریق شماره 05132232519 و یا پست الکترونیکی aqserials@gmail.com ارائه کنند.