گذری بر فاجعه آتش زدن سینما رکس آبادان در 28 مرداد 1357  

فاطمه خندان (کارشناس واحد مطالعات انقلاب اسلامی، مرکز اسناد آستان قدس)

ساعت ۹ شب 15 ماه رمضان،28 مرداد ۱۳۵۷ سیانس آخر فیلم«گوزن‌ها»   با مضمون انقلابی سیاسی بودکه سینما رکس در خیابان شهرداری آبادان ، دچار حریق شد. آتش‌سوزی در حالی اتفاق افتاد که حدود ۷۰۰ نفر زن و مرد و کودک  در سالن بودند. به دنبال صدای انفجار،  شعله‌های آتش تمام سالن را در برگرفت. صد نفر از مهلکه فرار کرده و ششصد نفر در آتش گرفتار شدندکه ۳۷۷ نفر بر اثردودزدگی خفه شده و یا در آتش سوختند.

بنا بر گزارش سرتیپ رزمی کزرییس شهربانی آبادان پس از ۴۸ ساعت از وقوع فاجعه آتش‌سوزی سینما رکس " گروه تروریستی ۴ یا ۵ نفره ابتدا تمام راهروی سینما  درطبقه دوم را به آتش کشیده شده، سپس مواد آتش‌زا را از زیر در‌ها به داخل سالن سینما ریخته و اینگونه هر راه فراری را بر مردم بسته بودند."
در روز ۳۰ مرداد ۱۳۵۷ دو روز پس از وقوع فاجعه آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان هنگام اکران فیلم گوزن‌ها ساخته مسعود کیمیایی ، شهربانی آبادان از بازداشت چند نفر از جمله حسین تکبعلی‌زاده، فرج‌الله بذرکار نزدیک به محافل مذهبی در اصفهان و آبادان خبر داد .
علیرغم این گزارش ها، از ابتدا خشم و انتقام‌جویی مردم‌ علیه‌ رئیس‌ شهربانی‌ آبادان‌ در شعارهایشان برضد رژیم مشهود بود که طی آن درخواست برکناری رزمی را داشتند. وی کشتار قم در دی‌ماه ۵۶را در کارنامه خود داشت و ازین رو شایعه دخالتش در واقعه سینما رکس چنان بین عموم مطرح بودکه جمشید آموزگار نخست‌وزیر وقت را مجبور کرد، رزمی را به تهران احضار کند. در تحقیقات اولیه رژیم سعی در ان داشت که این جنایت را به مسلمانان افراطی، مارکسیست های اسلامی و انقلابیون منتسب نماید که با هوشیاری و پیگیری امام خمینی و مراجع در این امر ناکام ماند.
علما و مراجع تقلید از جمله آیت‌الله گلپایگانی ، مرعشی نجفی،  شیرازی، وحیدی و  قمی خواستار تحقیق درباره عوامل این فاجعه شدند و حتی هیات‌هایی را به‌طور مستقل مامور تحقیق در‌باره فاجعه ملی سینما رکس آبادان کردند. دولت نیز به این هیاتها قول همکاری داد.
 با روشن شدن زوایای جنایات بار این فاجعه در ۳۱ مرداد امام خمینی ضمن ارسال‌ پیام‌ ‌ این‌ مصیبت‌ بزرگ‌ را به‌ ملت مسلمان ایران‌ به‌خصوص‌ خانواده‌های‌ داغدیده و‌ ستمدیده‌ آبادان‌ تسلیت گفته‌ اعلام‌ داشتند: «من‌ گمان‌ نمی‌کنم‌ هیچ‌ مسلمانی‌، بلکه‌ انسانی‌ دست‌ به‌ چنین‌ فاجعه‌‌ وحشیانه‌ای بزند، جز آنان‌ که‌ به‌ نظایر آن‌ عادت‌ نموده‌اند و خوی‌ درندگی‌ و وحشیگری‌ آنان‌ را از انسانیت بیرون‌ برده‌ باشد. آنچه‌ مسلم‌ است‌ این‌ عمل غیرانسانی و مخالف‌ با قوانین‌ اسلامی‌ از مخالفین‌ شاه‌ که‌ خود را برای‌ حفظ‌ مصالح اسلام و ایران‌ و جان‌ و مال‌ مردم‌ به‌ خطر انداخته‌اند و با فداکاری‌ از هم‌میهنان‌ خود دفاع می‌کنند به‌ هر مسلکی‌ باشند نخواهد بود. قراین‌ نیز شهادت‌ می‌دهد که‌ دست‌ جنایتکار دستگاه‌ ظلم‌ در کار باشد که‌ نهضت‌ انسانی‌ اسلامی‌ ملت‌ را در دنیا بد منعکس‌ کند. ‌امروز که شاه می‌خواهد با آتش‌سوزی و ویرانگری، مبارزات حق‌طلبانه ملت ما را به دنیا بد جلوه دهد، بر ما و شماست که بدون فوت وقت، نقشه شیطانی او را در جهان فاش کنیم و نگذاریم نهضت اسلامی انسانی را با بوق‌های تبلیغاتی لکه‌دار کند.»
همچنین  آیت الله شاهرودی و سبزواری در مشهد و نیز علمای رشت و اصفهان در اعلامیه هایی، آتش زدن سینما رکس آبادان را محکوم کردند.
اعتراضات به این فاجعه در سراسر کشور به راه افتاد. مردم مشهد نیز در  تجمع اعتراض آمیز 31 مرداد1357 در جوار حرم مطهر، آتش زدن سینما رکس و کشته شدن 377 نفر را محکوم کردند.
تحقیقات دولتی با عزل باهری‌ از وزارت‌ دادگستری‌ و معرفی متهمین مختلف همچنان ادامه دار شد که این امر به شعله ور تر شدن خشم عمومی و گسترش نارضایتی، سقوط دولت جمشید آموزگار و تظاهرات در کشور منجر گشت و پیروزی انقلاب را نزدیکتر ساخت.
کشتار میدان ژاله و اعلام حکومت نظامی درشهرهای مختلف ایران، اعتصاب پالایشگاه نفت به اعتصابات گسترده درمشهد، شیرازو تبریز انجامیده و انقلاب را بخش کارگری کشاند که خود ضربه نهایی را برپیکر رژیم وارد ساخت.