به بهانه روز درختکاری

فلسفه کاشت درخت توت در مسیر‌های منتهی به حرم رضوی

 
خراسانیان و به ‌تبع آن ایرانیان رسم و باوری بسیار زیبا دارند که برپایه دوستی انسان و محیط ‌زیست استوار است؛ رسمی که درخت توت را بسیار عزیز و حتی مقدس می‌شمارد. طبق این باور، کسی نمی‌تواند مالک درخت توت باشد، اما عجیب که این منع مالکیت سبب نشده است کاشت آن به فراموشی سپرده شود. برعکس، پدران ما با همین دیدگاه و باورداشت انسانی، در گذرها، کوچه‌باغ‌ها، کنار نهر‌ها و دوسوی جاده‌ها یا هرجای دیگر که توانسته‌اند، درخت توتی کاشته‌اند تا مسافران و عابران از میوه آن بهره‌مند شوند و «خیر کثیر» شود.

درواقع هرکسی می‌خواست وقفی کند، ساده‌ترین این وقف‌ها که عمومیت هم داشت، کاشت یک یا چند درخت توت بود، سال‌ها برای بانیان آن و مردم. در همین مشهد درخت توت را وقف عام می‌دانند و معتقدند این درخت از ازل متعلق به عموم مردم بوده است و تا ابد از آن همه مردم خواهد بود. مردم معتقدند که میوه توت مال همه است و هیچ‌کس نمی‌تواند مانع از توت‌خوردن دیگری شود. همچنین اعتقاد دارند که کسی حق ندارد به درخت توت آسیبی برساند، اگر برساند یا گره‌ای در زندگی‌اش می‌افتد یا داغی می‌بیند.
 
اگر از قدیمی‌های مشهد بپرسید، بی‌گمان سخنانی از این دست را فراوان می‌شنوید: «درخت توت برای ما مثل امامزاده بود. شکستن شاخه‌ها و قطع‌کردن این درخت گناه کبیره بود.»، «فروش توت یا شیره توت سبب بیماری و بدبختی خواهد شد.» بیشتر سن ‌وسال ‌دار‌های این شهر جرات نداشتند درخت توتی را قطع کنند، چون باور داشتند علاوه‌ بر عقوبتی که در انتظارشان است، با انتقاد شدید اهالی و همسایه‌ها روبه‌رو خواهند شد. درصورتی‌ که دیگر چاره‌ای نبود و باید درخت را قطع می‌کردند، چند نفر از اهالی در فصل زمستان که درخت خواب بود، درخت را با ریشه‌هایش بیرون می‌آوردند و در جای مناسبی که قبل‌تر تعیین شده بود، می‌کاشتند. به ‌دلیل همین باورهاست که وقتی درخت توتی خشک می‌شود، تنه آن را به داخل حیاط مسجد می‌برند و از آن برای روشن‌کردن دیگ عزای امام‌ حسین (ع) استفاده می‌کنند. حتی در قبرستان ها نیز سنت کاشت درخت توت رواج داشت. از جمله در قبرستان کهنه و قدیمی روستای گردشگری دهبار بینالود این روزها رد پای انبوه توت ها و درختان توت را می توان به عنوان وقف و خیر دیرینه ای مشاهده کرد.

چنین اعتقادی سبب شده بود که پدران ما بیشتر در مسیر‌های کاروان ‌رو منتهی به حرم درخت توت بکارند تا زائران نیازمند در مسیر زیارت، هم از سایه آن بهره‌مند شوند و هم با تناول میوه آن خود را سیر کنند. این‌گونه بود که زائران زیادی با توشه کم در اواسط اردیبهشت ‌ماه از کنار درختان تنومند توت مسیر‌های منتهی به حرم رد می‌شدند و دانه سفید شیرینی به دهان می‌گذاشتند و صلواتی می‌فرستادند برای نذر بانی کاشت این درخت.

درواقع فروانی توتستان‌ها در اطراف مشهد و کاشته ‌شدن درخت توت‌ها در بسیاری از مسیر‌ها و نهر‌های قدیمی منتهی به حرم، از همین باور عبادی مایه می‌گیرد تا هم خدابیامرزی و برکت زندگی کسی باشد که آن را کاشته است و هم سیرکننده و سایه‌بخش مسافری که قصد زیارت دارد. جالب اینجاست که بیعاری درخت توت در مقابل اقلیم خشک مشهد نیز سبب شده است چنین سنت زیبایی تا امروز دوام بیاورد و ما در کنار درختان تنومندی که هر بهار مردم را میهمان شیرینی خود می‌کنند، نهال‌های جوان زیادی را هم ببینیم که در سال‌های بعدی سفره‌دار مردم و مسافران این شهر خواهند بود.