5 اسفند ماه روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندسی

راحله یگانه

علت نامگذاری این روز چیست؟

علت نامگذاری این روز بزرگداشت دانشمند ایرانی «خواجه نصیرالدین طوسی» می باشد. ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین (زاده 5 اسفند 579 در توس- درگذشته 11 تیر 653 در بغداد) شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، اندیشمند، ریاضیدان و منجم ایرانی سده هفتم است. کنیه‌ اش «ابوجعفر» و به القابی چون «نصرالدین»، «محقق طوسی»، «استاد البشر» و «خواجه» شهرت دارد. وی از دانشمندان معروف ایرانی است که از کودکی به تحصیل دانش علاقه مفرطی داشت.
وی از علمای بزرگ ریاضی، نجوم و حکمت ایران در قرن هفتم و از وزراء آن عصر بود. مدتی در دستگاه اسماعیلیه بود و هنگام حمله هلاکوخان مغول به ایران، برای نجات مسلمانان از خونریزی های آن مرد سفاک، به خدمت او درآمد و با تدابیر خاصی از خرابی شهرها و کشتار دسته جمعی مردم به دست هلاکو جلوگیری نمود.
وی هلاکوخان را به ایجاد رصد خانه ای در مراغه و ترتیب زیج حدیدی که به زیج ایلخانی مشهور گردید، تشویق کرد که بعدها خود تصدی این کار را بر عهده گرفت؛ او همچنین کتابخانه ای که در حدود چهارصد هزار کتاب داشت را برای استفاده دانشمندان تهیه نمود.

تعریف اصطلاح مهندس:

عبارت مهندس برگرفته از کلمه هندسه که معرب واژه فارسی اندازه است. مهندس یعنی اندازه گیرنده، غیاث کننده، تقدیرکننده، محاسب، شماردار.
ریشه واژه مهندس واژه فارسی اندازه است. این واژه در فارسی میانه به گونه ای تلفظ می‌شده که پس از وام گرفته شدن این واژه از سوی عربی و صرف آن در یکی از بابهای آن زبان واژه مهندس به معنی اندازه گر از آن ساخته شده است.
مهندس کسی است که تلاش می‌کند که یک ساختار عملیاتی و عملی از مفهومی را ایجاد کند و در یکی از رشته‌های مهندسی آموزش دیده باشد یا به طور حرفه‌ای در آن رشته مشغول به کار باشد. مهندسان از فناوری، ریاضیات و دانش برای حلّ مسائل کاربردی استفاده می‌کنند.
امروزه مهندس به کسی اطلاق می‌شود که با در نظر گرفتن قوانین و استفاده بجا از آن‌ها و ترکیب مؤثر برخی از آن‌ها قادر خواهد بود نیاز‌های اجرای نسل بشر را با کیفیت مناسب و در کمترین زمان و با بالاترین بازده برطرف سازد. مهندس با درک بهتری که از قوانین هستی دارد علاوه بر طراحی تولید و راه‌اندازی در حوزه نیاز‌های حال و آینده بشر باید از قدرت تحلیل خود در رسیدن به بهترین بازده تلاش کند و بهره‌وری را افزایش دهد.
در گذشته، مهندس به کسی گفته می‌شد که ماشین‌های نظامی را می‌راند. مفهوم مهندس غیر نظامی در قرن شانزدهم در هلند پدید آمد و به سازندگان پل‌ها وجاده‌ها نسبت داده می‌شد، سپس مفهوم مهندس در انگلیس و دیگر کشور‌ها هم ظاهر شد.

اسناد مرتبط با مهندس و مهندسی:

اصطلاح مهندس قدمتی دیرینه بلحاظ معنایی در زبان فارسی و تاریخ ایران دارد، طبق اسناد به جای مانده اصطلاح مهندس از دوره قاجار در اسناد و نامه های شاهان قاجار بوده، در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز 30  سند فرمان وجود دارد که در آن واژه مهندس بکار برده شده است. از جمله سندی است  به شماره 45077 که مربوط به سال 1272 قمری و در رابطه  با « حکم شاهزاده طهماسب ميرزا به باقرخان ضابط گله دار درخصوص همکاري و مساعدت با ميرزا محمدعلي مهندس در انجام امور محوله» می باشد که مضمون آن همکاری فرد به نام باقرخان با میرزا محمد علی می باشد که گویا بعلت داشتن تحصیلات عالیه لقب مهندس به اسم ایشان اضافه شده است و به نظر می رسد که واژه مهندس از قدیم الایام  به کسی اطلاق می شده که در حوزه کاری خود از همه عالم تر و خبره بوده و کارهای مهم و اصلی را به او واگذار می کردند.
مرکز اسناد آستان قدس رضوی، یکی از غنی ترین و نفیس ترین مراکز اسنادی کشور به شمار می رود که با دیجیتال سازی اسناد در جهت حفظ و ماندگار سازی آن ‌ها برای نسل های آینده و دسترسی آسان پژوهشگران و علاقه مندان می کوشد.