خیابانهای انقلابی مشهد در دی ماه 1357

هما سعادتمند

نام‌هایی که بر معابر و مکان‌ها می‌گذارند، همگی جزو هویت شهری و حتی فردی هستند. آدم‌ها بعد از معرفی شناسنامه خود از مکان‌ها حرف می‌زنند؛ اینکه کجا متولد شده‌اند یا در چه کوچه و خیابانی زندگی می‌کنند. درواقع بحث نام‌گذاری معبر شهری حکم شناسنامه شهر را دارد و مدیران شهری به ویژه کمیته نام‌گذاری وظیفه‌دارند نام خوبی برای معابر و کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر انتخاب کنند.

زیرا اسامی در معابر شهری باید نمایانگر سابقه تاریخی، فرهنگی و تمدن دینی یک شهر باشد، یعنی وقتی‌که فردی غریبه وارد شهر می‌شود، بدون اینکه شهر را بشناسد، بتواند از روی نام خیابان‌ها به حادثه‌های تاریخی و افتخارات مربوط به آن شهر پی‌ببرد.

بعضی از معابر و مکان‌های شهرمان در دوران پیروزی انقلاب‌اسلامی شاهد رویداد‌ها و اتفاقات مهمی بوده است که به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

روز نهم دی ۱۳۵۷ بازارها، مغازه‌ها، ادارات دولتی و بانک‌های مشهد تعطیل شد. مردم در راستای حمایت از کارکنان دادگستری به سمت استانداری راهپیمایی کردند. با تجمع مردم درمقابل استانداری، ناگهان تانک‌ها و نیرو‌های رژیم شروع به تیراندازی به سمت جمعیت کردند. مردم انقلابی خود را از مقابل تیر و رگبار نیرو‌های پهلوی دور می‌کردند، ولی دست از شعار و راهپیمایی بر‌نمی‌داشتند.

در این درگیری، تعداد زیادی از مبارزان انقلابی به شهادت رسیدند و ۲ سرباز ارتش کشته شدند. روز یکشنبه، دهم دی۱۳۵۷، مزدوران رژیم برای تحریک سربازان به تیراندازی به سوی مردم، جنازه ۲دژبان کشته‌شده را در برنامه صبحگاه نشان دادند و از سربازان می‌خواستند تا انتقام سربازان را بگیرند. مردم بار دیگر به خیابان‌ها ریختند و با مأموران مسلح در میدان سوم اسفند درگیر شدند. با توجه به شهادت تعداد زیادی از مردم، نام این میدان را به نام دهم دی تغییر دادند.

میدانی که نامش زینت شهر است

میدان شهدای مشهد که پیش از انقلاب ۱۳۵۷، مشهدی‌ها به آن «میدان مجسمه» هم می‌گفتند، با حادثه تاسوعا و عاشورای سال۱۳۵۷ در مشهد گره خورده است. ماجرا از این قرار است که ۱۹ آذر آن سال مراسم خطبه‌خوانی عاشورا که یک سنت چندصدساله بوده، دوباره با حضور مقامات کشوری، لشکری، استاندار و نایب‌تولیه حرم با نام «شاهنشاه آریامهر» برگزار شود، اما دست انقلاب این طومار ازپیش‌خوانده را درهم پیچید.

ساعتی پیش از شروع خطبه‌خوانی، حرم با درایت رهبر معظم انقلاب به تصرف انقلابیون درآمد و جمعیت زیادی از مردم به داخل صحن هجوم آوردند. در همین هنگام، رهبر معظم انقلاب به بالای ایوان پنجره فولاد رفتند و خطبه را با نام امام خمینی (ره) قرائت کردند. به عقیده مفسران، انقلاب در مشهد پیش از بهمن ۱۳۵۷ در این شب به پیروزی رسید، اما این همه ماجرا نیست.

پس از خطبه‌خوانی ایشان، گروهی از مردم درحالی‌که یک کمپرسی در پیش آنان حرکت می‌کرد، سمت میدان مجسمه را پیش گرفتند. ساعت حوالی ۱۱شب، مشهدی‌های انقلابی موفق شدند با بستن یک زنجیر محکم به مجسمه رضاشاه، آن را کمی خم کنند.

شاهدان عینی می‌گویند این مجسمه تا چند روز به همین حالت باقی ماند تا اینکه مردم ریختند و آن را پایین کشیدند. بعد هم سر مجسمه را کندند و در خیابان چرخاندند. میدان پهلوی یا مجسمه بعد از این اتفاق به پاس خون‌های ریخته‌شده در زمینش، با نام «میدان شهدا» در مشهد زینت داده شد و تابلو خورد.

تغییر نام چهارراه نادری به چهارراه شهدا

شروع دی‌ماه در مشهد شروع غمگینی بود. درگیری‌ها بالا گرفته بود و مردم هرروز پیکر چندشهید را بالای دست می‌بردند. دوم دی تعطیل عمومی بود، ولی شعار‌های ضدرژیم مردم از گوش خیابان نمی‌افتاد. دوباره عده‌ای بی‌گناه بر خاک افتادند. مردم از مقابل منزل آیت‌ا... شیرازی به طرف فلکه حضرت و خیابان تهران حرکت می‌کردند.

عده‌ای «مرگ بر شاه» می‌گفتند و عده‌ای دیگر فریاد «ارتش دنیا دشمن می‌کشد/ ارتش ما برادر می‌کشد» در گلو داشتند. در چهارراه نادری دوباره درگیری‌ها به اوج رسید و جوانانی مانند برگ‌های خزان‌زده بر خاک می‌افتادند. در این درگیری ۱۲نفر شهید و ۷۰نفر زخمی شدند. از فردای آن روز مردم چهارراه خون‌گرفته «نادری» را «چهارراه شهدا» می‌نامند.