گزارشی از مجموعه اسناد تجاری خریداری از محسن کلانتری

   
   بر اساس محتوای اطلاعاتی اسناد مشخص می شود که تاجران خراسانی علاوه بر مناسبات تجاری با تاجران داخلی، مناسبات مالی گسترده ای با روسیه ، انگلستان وشهرهای مرو، سمرقند، عشق آباد و بخارا در آسیای میانه، هرات و کابل در افغانستان داشته اند و برای آن ها گزارش هایی از اوضاع اقتصادی آن بلاد ارسال می شده است . حجم بالای مکاتبات خارجی این مجموعه مربوط به مراودات مالی و تجاری محمد تقی تاجر یزدی با تاجران هنگ کنگ در چین و بمبئی هند می باشد. شهر بمبئی بزرگترین بندر هند در ساحل غربی این کشور است. این شهر در واقع مرکز بانکداری، تجارت، مبادلات مالی، بازرگانی و صنعت کشتی‌سازی هند به شمار می‌رفت  و بعنوان شاهراه ارتباطی هند با ایران و جهان غرب از اهمیت راهبردی خاصی برخوردار بود.بندرهنگ کنگ نیز در سده نوزدهم همچون یک بندر بازرگانی عمل می‌کرد و به ‌عنوان دروازه تجارت به آسیای شرقی محسوب می گردید. بیشترین اقلام و اجناس مورد معامله تاجران در این مجموعه، تریاک، ادویه، ریسمان و تفنگ و فشنگ بود.
    این اسناد علاوه بر دارا بودن اطلاعات اقتصادی و امنیتی خراسان و دیگر نقاط ایران و جهان همچون: وضعیت معیشتی مردم، قیمت اجناس ،نحوه حمل و نقل اجناس تجاری، نا امنی راهها، سرقت کاروانها، درگیری با اشرار، دارای اطلاعات با ارزش دیگری نیز  مانند حمله روسها به حرم مطهر حضرت رضا(ع)، گزارش شیوع بیماری های مسری در ایران و دیگر نقاط جهان، اخبار جنگ جهانی و تاثیر آن بر بازارهای مالی، اوضاع سیاسی ایران و جنبش مشروطه خواهی می باشد.
 از نکات حائز اهمیت مجموعه محسن کلانتری، ذکر نام تاجران و محل اقامت آنان در حوزه رجال شناسی و جغرافیای اقتصادی ایران می باشد. در ارتباط با اهمیت اسناد تجاری مجموعه محسن کلانتری باید افزود که یکی از طبقات اجتماعی نقش‌آفرین در تحولات تاریخی ایران، تجار و پیشه‌وران بوده‌اند. جایگاهی که این طبقه در برهه‌های حساس تاریخی داشته اند، موجب شده که نقش تجار، بازرگانان  در مطالعات تاریخ پژوهی مورد مطالعه‌ دقیق پژوهشگران قرار گیرد.  ارتباط مستمر و تنگاتنگ تجار و بازاریان با سایر طبقات اجتماعی از جمله علمای دینی باعث مي‌شد که این قشر در بطن تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قرار گیرند بررسی اسناد تجاری می‌تواند ما را در تبیین زوایای مختلف حیات جمعی مردم کشورمان در دوره‌هاي تاریخی یاری رساند. اسناد و مکاتبات تجار در برخی از دوره هایی تاریخی از جمله عهد قاجار از اهمیت بیشتری برای پژوهشگران برخوردار است، زیرا ایرانیان و تجار ایرانی در این دوره از تاریخ، نابسامانی مالی دستگاه قاجار و تنگناها، رکودها و نا امنی راه‌ها را شاهد بوده اند که بخشی از آن را مي‌توان از اسناد مذکور استخراج کرد..