روزنامه ايران باستان، در تهران به مديرمسئولی عبدالرحمان سيف آزاد تاسيس شد و شماره اول آن روز شنبه اول بهمن ماه 1311 هـ.ش منتشر شد. ايران باستان هفته نامه اي بوده سياسي، اقتصادي، اجتماعی؛ مصور و مرام و مسلک آن چنان که در عنوان هر شماره ذکر گرديده "شناسانيدن ايران امروز به خارجه و ايرانياني که در خارج زندگي مي کنند خصوصا پارسيان مقيم هندوستان، راهنمايي هاي تجارتي و صنعتي به ايشان، معرفي پارسيان مقيم هند، علاقه مندي ايشان به ايران و ايرانيان" علاوه بر اين سيف آزاد روزنامه خود را طرفدار شاهنشاهي و عظمت ايران باستان دانسته است.

 نشان » كانون ايران باستان « علامت فروهري بود كه با صليب شكستة آلمان نازي همراه بود و نماد سر ستون های تخت جمشید و نوشته های  خدا ، شاه / اندیشه نیک ، گفتار نیک، کردار نیک و پاینده شاه در سرلوحه هر شماره آورده شده است .

شماره اول روزنامه ايران باستان در هشت صفحه به قطع بزرگ با تصاوير متعدد به چاپ رسيده، شماره اول روزنامه که با تیراژ سه هزار نسخه منتشر شده بود در مدت زمان اندکي به پايان رسيده و مدير آن مجبور شده است براي بار دوم، ضمن اصلاحاتی که در گراور تخت جمشید و غلط های املایی فارس و لاتین آن که در چاپ اول داشته است در پنج هزار نسخه آن را تجديد چاپ نمايد.

محل اداره روزنامه ايران باستان در خيابان لاله زار تهران واقع در کانون ايران باستان واقع بوده است .

 بهاي آبونمان آن در شماره اول به اين شرح اعلام شده است: اشتراک ساليانه در تهران 50 ريال و در خارج از کشور 5 دلار، شش ماهه نصف قيمت و تک شماره دهشاهي. لازم به ذکر است پس از چند نوبت انتشار و همچنین افزایش تعداد صفحات که تا 25 صفحه طبق موجودی آرشیو تا سال سوم قابل مشاهده است با توجه به استقبال مردم از آن، قيمت آبونمان هفته نامه افزايش يافته است. این نشریه هر هفته در روز شنبه به زبان فارسی در تهران منتشر شده است .

روزنامه ايران باستان، روزنامه اي بوده هفتگي و هر هفته با کاغذي نفيس و طبعي مرغوب چاپ مي شده است. گراور هاي آن مربوط به پيشرفت هایي بود که آلمان نازي تحت لواي هيتلر در شئون مختلف علمي و صنعتي به دست مي آورد. اين نوع نگرش به آلمان و نيز تقليد از سبک انتشار روزنامه در آلمان بي شک محصول اقامت سيف آزاد، مدير روزنامه در آلمان بوده است. وي همواره سعي داشت روزنامه ايران باستان، مانند يکي از روزنامه هاي کشور آلمان به چاپ برسد. از همين روي قسمت عمده اي کليشه هاي روزنامه که عمدتا مربوط به پيشرفت هاي آلمان مي شد، مستقيما از کشور آلمان به ايران فرستاده شده و در روزنامه ايران باستان به چاپ مي رسيد.‏

سیف آزاد به واسطه فعالیتهایش به نفع آلمان بارها مورد تعقیب انگلیسیها قرار گرفت و مدتی نیز درهند تحت نظر و محصور بوده است و اور را در اسناد بسیاری متهم به فعالیت بر علیه انگلیس نموده اند.

وی علاوه بر "نشریه ایران باستان" که در تهران منتشر کرد، نشریه "صنایع آلمان و شرق"، "ایران نو مصور"، "راهنمای بانوان" و "آزادی شرق" را در برلین آلمان چاپ کرده است.

بی شک روزنامه ایران باستان یکی از روزنامه های مرغوب و نفیس تا پهلوی اول و حتی تا سالیان پس از آن به لحاظ نوع کاغذ، چاپ و تصاویر است. اینکه سیف آزاد چگونه هزینه چاپ روزنامه ای با این گرآورهای زیبا را تهیه می کرده، حرف و حدیث بسیار دارد. از نمونه اسنادی که بعدها انگلیسیها منتشر کردند، پشتوانه سیف آزاد را در انتشار نشریات باکیفیت، پادشاه سابق افغانستان دانسته اند. روزنامه شرق در تاریخ 3 آبان 1393 می نویسد: " در گزارش امنيتي ديگري درباره سيف آزاد به تاريخ چهارم اکتبر 1921 عنوان شده که او فردي باهوش و تواناست که با وجود اعتقادش به آيين تشيع، پول انتشار نشرياتش را از امير عبدالرحمان خان، پادشاه سابق افغانستان دريافت مي کند."

روزنامه ايران باستان به مدت سه سال يعني تا اسفند سال 1314  منتشر شده پس از آن تعطيل و سيف آزاد، مدير روزنامه، مجددا به اروپا مسافرت نموده و پس از شهريور 1320 و سقوط رضا شاه به ايران بازگشته است.

او مجددا در26 آذر سال 1326 هـ.ش روزنامه ايران باستان را تقريبا به همان سبک و سياق سابق منتشر ساخت. مندرجات روزنامه ايران باستان عبارت است از يک قسمت شرح هايي که زير عکس هاي متعدد چاپ شده در روزنامه نوشته شده و بقيه مطالب هم از دو قسمت ترجمه و مقالات مختلف تشکيل شده است. ترجمه ها مربوط به تاليفات مولفين اروپايي و ترجمه آنها اغلب به دست وحيد مازندراني انجام گرفته است. مقالات روزنامه ايران باستان نيز اغلب به قلم اشخاص مختلف و مربوط به موضوعات اجتماعي، تاریخی، ورزشي و اختراعات پزشکی ، کشاورزی و گیاهی ، صنعتی بویژه خودرو سازی  مي باشد. این نشریه با نگاه ویژه به ایران باستان و شخصیتهای آن داشته است . اخبار روز ایران و جهان را بخوبی منعکس کرده است و شخصیتهای مهم در ممالک شرقی و غربی بویژه آلمان و هندوستان را همراه با گراور های باکیفیت معرفی نموده است. دارای شعر ها و طنزهای ادبی است. مدیر نشریه تعریف و تمجیدهایی که از رضا شاه پهلوی و همچنین هیتلر و آلمان نازی داشته است را هم در ادبیات و هم با تصاویر در نشریه خود انعکاس داده است و توجه به نژاد آریا گرایی را می توان با تورق صفحات نشریه به وضوح یافت و دربرگیرنده تبلیغات نژاد پرستانه آلمان نازی بوده است .  

 علاوه بر اين رسالاتي نيز در روزنامه ايران باستان به چاپ رسيده که از جمله آنها مي توان به "سرگذشت بوک واشنگتن" به قلم ميرزا محمد خان بهادر، "عشق صحرا" اثر عطا الله شهاب پور. همچنين از ترجمه هاي که در اين روزنامه به چاپ رسيده؛ "تاريخ يونان" تاليف ه . آ . گربر، ترجمه هدايت الله حکيم الهي فريدني و نيز آثار تولستوي، قابل ذکر مي باشند. ‏با آنکه روزنامه ای نفیس و مرغوب است بر خلاف برخی روزنامه های دیگر در شماره های اولیه کمتر از اعلان و آگهی در روزنامه استفاده کرده است ولی بمرور در شماره های بعدی بر تعداد آنها افزوده شده است . شرکت های بزرگی مثل کروپ، سیمنس(زیمنس)، هنشل ، هالسکه ، واگنر، آیسلبنر آگهی های زیادی را داده اند که برخی نیم صفحه و یا تمام صفحه بوده اند .

آبونمان روزنامه از طریق اداره پست ، بیمه ، و حواله های تجارتی دریافت می شده است .

سیف آزاد چگونه هزینه های چاپ روز نامه با این گراورهای زیبا را تهیه می کرده است حرف و حدیث بسیار دارد . از نمونه اسنادی که بعد ها انگلیس ها منتشر کردند ، پشتوانه سیف آزاد را در انتشار نشریات با کیفیت، پادشاه سابق افغانستان دانسته اند . روزنامه شرق در تاریخ 3 آبان 1393 می نویسد : " در گزارش امنیتی دیگری درباره سیف آزاد به تاریخ چهارم اکتبر 1921 عنوان شده که او فردی باهوش و تواناست که با وجود اعتقادش به آیین تشیع، پول انتشار نشریاتش را از امیر عبدالرحمان خان پادشاه سابق دریافت می کند . " اما خود سیف آزاد در آخرین شماره سال اول (47 – 48 ) بطور واضح مطرح کرده است . حمایت شاهنشاه ایران: رضا شاه ، حمایت های بزرگان هندوستان و حاکم آن بخاطر روابط دوستانه ای که با آنان داشته است، حمایت آلمان و همچنین آبونمانی که از طریق اشتراک و فروش نشریه بدست می آوردند.

یکی از دلایلی که نشریه متوقف شد بخاطر نظر آریا گرایی که مد نظر سیف بود و تنها کاربرد سیاسی داشت و به قول خودش نه مخاطبی در خور توجه یافت و نه سیاست مداران و شخص رضا شاه از دیدگاه های او حمایتی کردند و به همین دلیل نشریه او به دستور شاه در سال 1314 یعنی اوج مناسبات تجاری ایران و آلمان تعطیل شد .

در مورد سیف آزاد : ( 1261 – 1350ش )

عبدالرحمن سيف آزاد يكي از روزنامه نگاران تأثيرگذار ايراني بود. وشغل او روزنامه نگار و ناشر بود . سيف آزاد در سال 1261 شمسي در تهران به دنيا آمد، پدربزرگ او ملاعلي عطار مشهور به ايرواني نام داشت، جد پدري او ملاقربان علي ايرواني بود كه از روحانيان بزرگ عصر خود به  شمار مي رفت.

 از فعالیتهای مهم او انتشار روزنامه ها بویژه ایران باستان بوده است.  

سایر آثار او شامل : 1.  چاپ دیوان فروغی بسطامی 2. تاریخچه فرقه اسماعیلیه

با توجه به اينكه سيف آزاد با پارسيان هند ارتباطي گسترده داشت و همچنين براساس برخي تبليغات و همچنين اقامت هاي طولاني وي در هند، تصور بر اين بود كه نام برده زرتشتي است؛ هرچند اسم عربي دارد، او زرتشتي بودن خود را رد كرده  و نوشت از چهار سالگي با محبت علي و اولاد علي رشد كرده است و در ابتداي جواني چندسالي را با افتخار به خدمت و جاروب كشي حرم مطهر سيدالشهدا پرداخته است.

سيف آزاد از دورة جواني با آلماني ها ارتباط برقر ار كرد، با آن ها به استانبول و از آنجا به برلين رفت . در دورة جنگ اول جهاني با هيئت همراه فن هنتيگ و نيدرماير جواسيس آلماني، به افغانستان و هندوستان مسافرت كرد و به عنوان پيك و خبربر آلماني ها همان جا اقامت گزيد .

عبدالرحمن توانست در برلين ابتدا شاگرد دندان ساز شود، سپس مغازه اي سيگارفروشي باز كند و بعد يك كافه تأسيس نمايد، بالاخره با حمايت وزارت امور خارجة آلمان نشرية مجلة صنايع آلمان و شر ق را منتشر كرد كه به زبان هاي فارسي، عربي، تركي و آلماني منتشر مي شد .

همچنين در مدت دوازده  سالي كه در آلمان اقامت داشت، نشرياتي مثل آزادي شرق هفته نامة خبري سياسي ايران نو و نشرية مصور راهنماي بانوان را به زبان هاي فارسي، فرانسه وآلماني منتشر كرد. مقارن با دورة حكومت نازي ها، نشريه اي به زبان فارسي منتشر كرد كه آن را نامة ايران باستان نام نهاد .

آزاد چون در اواخر جنگ جهانی اول موجب نجات جان عده ای از افسران عالی رتبه و یک پزشک عالی مقام و چند سرباز لمانی، اتریش و مجارستانی شده بود طی مراسمی در استانبول " نشان درجه صلیب(کلمن) سپس " نشان شجاعت با نوار سیاه و سفید " و "نشان لیاقت " گرفت و رسما از او دعوت شد که به آلمان سفر کند . وی در برلین چاپخانه ای به نام شرقی تاسیس کرد و مجله صنایع آلمان و شرق را به زبان فارسی، عربی و ترکی منتشر کرد . طی 12 سال اقامت در آلمان نشریات دیگر را منتشر کرد . از جمله خدمات ادبی او در آن جا چاپ دیوان عارف در سال 1303 شمسی با همکاری صادق رضا زاده شفق بود و پس از بازگشت به تهران در بهمن 1311 روزنامه ایران باستان را انتشار داد که به سبب نو آوری اش در کار مطبوعات با استقبال بی سابقه ای روبرو شد . در سال 1316 به هندوستان رفت و در آنجا به تاسیس چاپخانه و چاپ اقدام کرد . با شروع جنگ جهانی دوم و حمله آلمان به لهستان ماموران امنیتی انگلیس بنا به عللی اورا گرفتند و تا پایان جنگ در بند نگه داشتند . در سال 1326 به ایران بازگشت . اما انتشار مجدد روزنامه ایران باستان و حتی چاپ چند کتاب دیگر با استقبال روبرو نشد . با تلاش های فراوان خود و داشتن حلقه های بزرگی از دوستان و آشنایان سیاسی، سال های آخر عمر و مرگش در 25 شهریور 1350 در تهران با تنگدستی سپری کرد .

نشریه "سالارهند" را در هند منتشر کرد .

سیف آزاد در دوره جنگ جهانی اول بیشتر در هند مستقر بود و به عنوان یکی از عوامل ارتباطی آلمان ها با شرقیان و به خصوص ایرانی ها فعالیت داشت . با حسین دانش ارتباط داشته است . به حمایت های شیخ عبدالرحمان سیف در جنگ جهانی اول در جناح اتریشی ها جنگیده و نشان افتخار از دولت اتریش گرفته است .

از قول یک دانشجوی زبان عربی عنوان شده در سال های قبل از جنگ جهانی اول سیف آزاد طلبه علوم دینی در حوزه علمیه نجف بوده و از زمان جنگ به فعالیتهای ضد انگلیسی و هوداری از آلمان و عثمانی روی آورده است .

سیف بخش عمده دوره بین دوجنگ را در ایران اقامت داشته است و در واقع ماشین تبلیغاتی حکومت رضا شاه بوده است .

از جمله فعالیتهای دیگر سیف آزاد فعالیتهای اقتصادی در آلمان ، تلاش های سیف برای دعوت پارسیان و زرتشتیان هند برای مهاجرت به ایران در دوره سلطنت رضا شاه است .  فعالیتهای سیاسی و تبلیغاتی به سود آلمان و علیه بریتانیا که سبب شد که در نخستین روزهای سال 1942 توسط نیروهای نظامی بریتانیا در هند توقیف شود . بدلیل وخیم شده وضع جسمی اش پس از 4 سال حبس در سال 1946 از زندان متفقین آزاد شد و پس از مدتی با نظارت ماموران بریتانیایی از طریق بند کراچی به خرمشهر عزیمت کرد و این بار صرفا کار ادبی و روزنامه نگاری پرداخت و از سیاست کناره گرفت . با این همه او به تلاش خود برای نفوذ اجتماعی در بین نخبگان سیاسی ادامه داد . ولی دوبار شکست در حمایت آلمان در دو جنگ جهانی اعتبار و قضاوت سیاسی او را خدشه دار کرده است .

در سال های پایانی هر از گاهی چیزی می نوشت و کشکول های ادبی نیز منتشر می کرد و با قیمت عالی به رجال های سیاسی و افراد متمول می فروخت . او كه از دورة جنگ اول جهاني و به ويژه در نيمة دوم سلطنت رضاشاه نقش مهمي در تداوم و تحول انديشه اي داشت كه به اصطلاح آريايي گرايي خوانده شده است . زمينه هاي اين انديشه به دو دهة آخر قرن هيجدهم ميلادي باز مي گشت و منشأ فكري آن برخي مستشرقان وايران شناساني بودند كه با عده اي از پارسيان مقيم هند در ارتباط بوده و منابعي را مدنظر قرار دادند.

هم زماني انتشار انديشه هاي سيف آزاد با دورة قدرت نازي ها در آلمان هيتلري بسيار چشمگير است، او تحت تأثير شرايط زمانه و با حمايت وزارت امور خارجة آلمان دست به انتشار نشرياتي زد و مدعي شد بين ايرانيان و آلما ني ها نوعي »هم نژادي « وجود دارد كه همانا نژاد آريايي است . سيف آزاد با طرح موضوعاتي مثل صليب شكسته، مراسم كتاب سوزان و سامي ستيزي نازي ها تلاش كرد منشأ اين موضوعات را به ايران پيش از اسلام تسري دهد،

امري كه با واقعيت هاي تاريخي هيچ انطباقي نداشت و طبعاً نه تنها بين روشنفكران بلكه حتي بين سياست مداران كشور هواداري نيافت و بالاتر اينكه به تصريح شخص سيف آزاد پارسيان هند نيز از اين ديدگاه ها حمايتي نكردند.

مهم ترين منبع براي فهم ديدگاه هاي او نشرية نامة ايران باستان است كه از سال 1311 تا1314  منتشر شد، اين دوره كه مقارن با تشكيل فرهنگستان و همچنين اواخر دولت مخبرالسلطنه هدايت و دورة نخست وزيري محمدعلي فروغي بود، دورة اوج تبليغات آريايي گرايانة سيف آزاد به شمار مي رفت، دوره اي كه با نخست وزيري محمود جم خاتمه يافت، درحالي كه در اين دوره بود كه مناسبات تجاري ايران و آلمان نازي به شكلي بي سابقه افزايش يافت؛ اما نظرات او حمايت هيچ مقام دولتي را جلب نكرد. سيف آزاد در طرح ديدگاه هاي خود هيچ مبناي تاريخي يا فلسفي مشخصي نداشته و صرفاً با انگيزه هاي شخصي و نه براساس مصالح ملي ايران آن ها را ارائه مي كرد.  به عبارتي نظريات آريايي گرايانة اواخر قرن هجدهم و اوايل قرن نوزدهم كه در ابتدا شكلي آكادميك داشتند، در نيمة نخست قرن بيستم مبدل به يك ايدئولوژي نژادي شدند كه بهانه هاي لازم براي هجوم متفقين به كشور را فراهم آوردند . به اين شكل ديدگاهي تاريخ نگرانه خواسته يا ناخواسته مبدل به ابزاري سياسي و شكل گيري يك ايدئولوژي شبه فاشيستي شد كه در ده ههاي بعدي هم تداوم يافت.

نقطة اوج تلاقي اين انديشه ها در ايران مقارن با دورة سلطنت فتحعلي شاه قاجار و به ويژه دورة جنگ هاي ايران و روس بود.

نشان » كانون ايران باستان « علامت فروهري بود كه با صليب شكستة آلمان نازي همراه بود در اين كانون جلسات سخنراني عديده برگزار مي شد و سخنرانان از برتري نژادي ايرانيان وهم نژادي آن ها با آلماني ها سخن به ميان مي آوردند . بايد گفت كه در اين زمان حبيب الله نوبخت نمايندة شيراز در مجلس شوراي ملي از تكاپوهاي سيف آزاد حمايت مالي مي كرد . او بعدها در زمان اشغال كشور به دست متفقين » حزب كبود «  را تاسیس کرد .كبود، رنگ مورد علاقة نازي ها به شمار مي رفت.

در سال های پایانی عمر با وجود تداوم تلاش های اجتماعی اش در مانده و فقیر شده بود تا جایی که حتی جایی برای اقامت نداشت و با کمک دوست قدیمی اش اتحادیه (پدر خانم ها شیرین و منصوره اتحادیه ) در دو اتاق در منزل او در خیابان وصال تهران اقامت داشت . سیف آزاد در فقر و انزوا و نسبتا سکوت و تنهایی بدون داشتن همسر و فرزند در 25 شهریور 1350 در تهران در سن 89 سالگی در گذشت .

موجودی گنجینه مطبوعات رضوی شامل :

سال اول : شماره 1 تا 48 که از دی 1311 تا دی 1312 را در بر می گیرد. 

سال دوم : شماره 1 تا 45 که از دی 1312 تا اسفند 1313 را در بر می گیرد.

سال سوم : شماره 1 تا 16 از خرداد تا مهر 1314 را در بر می گیرد.

ویژه نامه ها شامل :   

ش: ۱۸ - ‎۲۱ + ويژه " فردوسي " (آذر ‎۱۳۱۵)

ويژه نامه مهاتما گاندي [بهمن ‎۱۳۲۲]

ويژه نامه " عارف (شاعر ملي ايران) " (اسفند ‎۱۳۲۶)

ويژه نامه " سفر شاهنشاه به آمريکا " (بهمن ‎۱۳۲۸)

ويژه نامه " ذوالقرنين نامي يا همان کوروش بزرگ " (مهر ‎۱۳۳۲)

منابع:

 نامة ايران باستان (1311 – 1314 ) ، س 1 –3 ،

روزنامه ایران باستان: روزنامه مصور و نفیس در عصر پهلوی اول: تهیه و تنظیم: ابراهیم حافظی(کارشناس نمایه سازی مطبوعاتhttps://library.razavi.ir/)

تاریخ جراید و مجلات ایران/ محمد صدر هاشمی.- اصفهان: کمال 1364 جلد اول ص330- 333

روزنامه ایران باستان به قلم سميرا افراسيابي؛ چاپ شده در روزنامه رسالت 31 فروردین 1390

پرونده «عبدالرحمان سيف آزاد» نگاهي به اسناد امنيتي تازه آزادشده مربوط به ايرانيان در آرشيوملي بريتانيا به قلم مجید تفرشی؛ چاپ شده در روزنامه شرق 8 آبان 1393

اخبار خراسان در مطبوعات دوره رضا شاه پهلوی / سید مهدی سید قطبی .- قم : مجمع ذخایر اسلامی ، 1400 دفتر سوم ص 15 – 106

تاریخ روزنامه نگاری درایران / اسماعیل جسیم .- تهران : نشر علمی ، 1391 جلد اول ص 89 – 169

سيف آزاد و تاريخ نگري نژادي مبتني بر آريايي گرايی/ حسین آبادیان .- دوفصلنامه  علمی تاریخ و تاریخ نگری دانشگاه الزهرا، سال سي ودوم، دورة جديد، شمارة 29 ، پياپي 114 ، بهار و تابستان 1401 ،- صفحات 11 – 31

 گزارش و ارائه: مریم نوریان(کارشناس مطبوعات)