سابقه چاپ مطبوعات در مشهد مقدس از یک قرن فراتر رفته است و در این فاصله، صدها عنوان روزنامه و مجله منتشر شدهاند. آغاز روزنامه نگاری رسمی در مشهد به سال 1318 قمری برمیگردد. روزنامهنگاری مشهد، مرهون «ادیبالممالک فراهانی» است. او روزنامة ادب را در این سال تأسیس نمود. ادیب در مقاله افتتاحی روزنامه ادب مشهد، با این قصیده، روزنامه را شروع کرده بود:
چو دانا زگنجینه در باز کرد به نام خدا نامه آغاز کرد
خدایی که در مغز، هوش آفرید تن آدمی با سروش آفرید
او روزنامه ادب را زمانی در مشهد دایر ساخت که نه از روزنامه، خبری بود و نه شخص روزنامهنگاری از خراسان شهره شده بود. در فضایی که روس و انگلیس بر شهر سلطه داشتند و حاکمان محلی نیز با پرداخت پول بیشتر به دربار، حکومت را بهدست میگرفتند، ادیب اقدام به تأسیس روزنامه کرد.
روزنامه ادب چاپ مشهد از اواسط حکومت مظفرالدین شاه قاجار و زمانی که شاهزاده رکنالدوله، والی خراسان بود، شروع به انتشار کرد. این روزنامه با چاپ سنگی و به صورت هفتگی منتشر میشد.
ادب مشهد، مروج روزنامهخوانی، مروج توسعه مدارس جدید، صنعت و میهنپرستی بود.
ادیب بیش از آنکه روزنامهنگار باشد، به شعر و شاعری شهره است. او در روزنامههایش از این مقوله غافل نبوده و درخور موضوعات مورد بحث، از اشعار خود و دیگران بهره برده است. 42 قصیده در روزنامه ادب مشهد، چاپ شده که بیشتر آن، سرودههای ادیبالممالک است.
ویژگی ممتاز روزنامه ادب مشهد، تصویر و کاریکاتورهایی است که از سال سوم، به آن ورود کرده است. این کاریکاتور که اثر حسین الموسوی نقاشباشی آستان قدس است، برگرفته از کتاب خزانهالایام است. این تصویر، حکایتی طعنهآمیز در نحوه پیشرفت غربیها و عقبماندگی و پسرفت شرقیها بهویژه در آسیا است.
او اعتقاد دارد که «ما فعلاً مشق روزنامهنویسی میکنیم و میخواهیم شما را بهگرفتن روزنامه مأنوس کنیم تا کمکم بهخواندن آن انس پیدا کنید.»
تعداد 1177 عنوان (خبر، مقاله، اعلان) جزء فهرست مندرجات روزنامه است. محتوای کلی روزنامه را اخبار خارجه، سرمقالههای تحلیلی، اخبار شهرستانهای ایران و خراسان و اعلانها تشکیل میدهد.
مهمترین هدف و آرزوی ادیبالممالک از تأسیس روزنامه، دغدغههایش برای علمآموزی و توسعه مدارس است. ادیب آرزو داشت روزی مدرسه در همه جای ایران توسط خیرخواهان بنا شود.
دوره کامل روزنامه ادب در سال 1342 قمری توسط عبدالعلی اوکتایی، رئیس وقت کتابخانه آستانه مقدسه، وقف گردیده است.
احیای نفایس، صیانت از میراث مکتوب و معرفی و تسهیل دسترسی به آنها برای پژوهش محققان، جزء وظایف مهم کتابخانههاست. بدون تردید، بازنشر مطبوعات که از منابع نادر و دستاول پژوهشی بهشمار میروند، میتواند حفاظت نسخه اصلی آنها را تضمین کند.
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، یکی از مهمترین مراکز آرشیوی در حوزه مطبوعات را در اختیار دارد. وجود صدها هزار نسخه نشریه ادواری مربوط به ادوار تاریخی مختلف، ارزش مجموعه را دوچندان نموده است.
این سازمان که سابقه چاپ برخی از نفایس در حوزه نسخ خطی و اسناد را دارد، برای اولین بار، یکی از قدیمیترین و نادرترین مطبوعات کشور را بازنشر میکند.
اثر حاضر حاوی دوره کامل روزنامه ادب چاپشده در مشهد طی سالهای 1318 تا 1320 قمری است و علاوه بر آن، فهرست مندرجات بهعلاوه مقدمهای در معرفی توصیفی روزنامه ادب و همچنین نمایه کامل روزنامه، تهیه و ارائه شده است.
فصلنامه،پژوهشنامه مطالعات آرشیوی
فصلنامه ای است علمی–تخصصی درحوزه اسناد مکتوب وشفاهی که قصد دارد پژوهش هایی را باتکیه براسناد موجود در آستان قدس و سایر مراکز آرشیوی منتشرکند.