نشست تخصصی " روزنامه خراسان دوره قاجار: روایتگر مشهد در عصر استبداد صغیر" با سخنرانی جواد نوائیان رودسری دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی ، دکتر تهمینه رئیس السادات دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی و ابراهیم حافظی رئیس اداره مطبوعات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی سه شنبه 22 خرداد 1403 در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.

در ابتدای این جلسه که کارکنان مطبوعات کتابخانه آستان قدس و شماری از اساتید و دانشجویان دانشکده ادبیات نیز حضور داشتند، آقای حافظی با اشاره به مهجور بودن روزنامه ها در امر تحقیقات، آنها را منابعی مهم در مورد تاریخ معاصر خواند و این نشست را سرآغازی برای جلسات بعدی و تعاملات بیشتر آرشیو مطبوعات و دانشگاه فردوسی در جهت کمک به دانشجویان در پژوهش و همچنین معرفی و ارائه منابع ذی قیمت آرشیو مطبوعات دانست.

رئیس اداره مطبوعات با اشاره به وجود قدیمی ترین روزنامه ها همچون کاغذ اخبار، وقایع اتفاقیه و ... در آرشیو سازمان اظهار کرد که هنوز بسیاری از منابع موجود، ناشناخته مانده اند.

وی همچنین از سه روزنامه با عنوان "خراسان" در دوره های مختلف این چنین نام برد: 1- خراسان (با مسئولیت سید حسین اردبیلی) مربوط به دوره قاجار 2- خراسان (با مسئولیت سید محمد طباطبایی) مربوط به اوایل دوره رضا شاه 3- خراسان ( از سال 1328 تاکنون)

در ادامه دکتر تهمینه رئیس السادات به نقش مطبوعات محلی در تحقیق و پژوهش پرداخت و لزوم برقراری ارتباط مطبوعات آستان قدس با دانشکده ادبیات و سایر دانشکده های دانشگاه فردوسی را جهت استفاده بیشتر از منابع غنی موجود و پیشبرد بهتر پژوهشها و نیز انتخاب موضوع از بین روزنامه ها برای دانشجویان یادآور شد.

استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات، مطبوعات محلی را برای پیشرفت و توسعه مردم منطقه و نهایتا کل جامعه لازم دانست و نقش مهم آن را در شناسایی و جمع آوری کمبودها، مشکلات و نیازهای هر منطقه و همچنین ایجاد همبستگی، اعتماد و مشارکت ملی و از سوی دیگر افزایش ارتباط مردم با مسئولین یادآور شد.

وی ضمن اشاره به نشریات محلی در مشهد و سایر شهرهای خراسان همچون خراسان، آفتاب شرق، گلشن و ... محتوای مطبوعات محلی را از دو جنبه عمومی و اختصاصی قابل بررسی و آنها را منابعی برای تحلیل تاریخ اجتماعی، وضعیت سیاسی، وضعیت اقتصادی و ... مناطق مختلف  همچنین بررسی تطبیقی و مقایسه ای دوره های زمانی مختلف در یک موضوع یا مکان دانست و در پایان صحبتهای خود بر لزوم معرفی هر چه بیشتر منابع موجود در آرشیو مطبوعات تأکید کرد.

پس از آن، حافظی با اشاره به امکان پیگیری و دنبال کردن یک موضوع خاص از طریق مطبوعات محلی، به حدود 3000 عنوان روزنامه و مجله در حوزه خراسان موجود در آرشیو مطبوعات اشاره کرد و نیاز به معرفی و استخراج محتوای آنها توسط محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی را ضروری دانست.

جواد نوائیان سخنران دیگر این نشست، در ابتدای صحبت خود  به توصیف و تحلیل شرایط خاص همزمان با چاپ روزنامه خراسان (اسفند 1287- مرداد 1288) با مدیریت سید حسین اردبیلی پرداخت.

وی ضمن برشمردن طیفهای مختلف این دوره در ارتباط با مشروطه (مخالفان، موافقان، میانه روها) در مورد مدیر روزنامه (زندگی و فعالیتها، آشنایی و ارتباط با انجمن دموکرات، تدریس در مدارس مشهد، آشنایی با ملک الشعرا بهار و ...) توضیحاتی ارائه نمود و از تصمیم سیدحسین اردبیلی به عنوان "بلند کردن یکی از پرچم های مشروطیت به نام روزنامه با شروع استبداد صغیر" یاد کرد.

نوائیان در معرفی مشخصات ظاهری و محتوایی روزنامه گفت: خراسان (دوره قاجار) شاکله روزنامه را ندارد و برخی در روزنامه بودن آن تردید دارند. او همچنین بی مجوز بودن آن را خاطرنشان کرده و موضوعاتی همچون انتشار اخبار مشروطه خواهان در دیگر شهرها، انتشار بیانیه ها و اعلامیه های بزرگان مشروطه، پوشش خبری اقدامات مشروطه خواهی در مشهد، استفاده از ظرفیت ادبی برای تحریک احساسات عمومی، تلاش برای تقویت سیاستهای فرهنگی انجمن سعادت و زنده نگه داشتن آن در جامعه، استفاده از ابزار خبر برای ضربه زدن به مخالفان مشروطه را جزو اولویتهای خبری روزنامه دانست.

وی در پاسخ به سوالی در خصوص محتوای روزنامه گفت: تمام ستونهای تعریف شده برای روزنامه همچون گزارشهای ورزشی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بدون نظم خاص و بدون عنوان مشخص وجود داشته و تنها مطلبی که ستون بندی منظمی دارد ادبیات است. او همچنین در ادامه با ارائه دلایلی،  روزنامه خراسان (اردبیلی) را ادامه و میراث دار روزنامه خراسان دوره قاجار دانست.

در پایان این نشست، از سوی اداره مطبوعات آستان قدس،  موضوعات و اولویتهای پژوهشی مطبوعاتی مرتبط با گروههای تاریخ، ادبیات و علوم اجتماعی جهت استفاده محققان و دانشجویان این دانشکده ارائه شد.