سفارش و فراهم آوری مطبوعات
۱۳۹۵-۱۰-۰۵
سفارش و فراهم آوری در اداره مطبوعات
گروه مطبوعات آستان قدس رضوی یکی از مهم ترین و معتبرترین گنجینه های فرهنگ مکتوب در ایران و جهان اسلام است که به واسطه توجه و علاقه مندی مسئولین محترم آستان قدس به عرصه فرهنگ و تمدن این مرز و بوم، با قبول هزینه ها و حمایت های بسیار جهت تکمیل و توسعه آن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ایجاد شده است. به سبب آن که مسئولان به ارزش تاریخی، علمی، فرهنگی همچنین تک نسخه ای و منحصر به فرد بودن این منابع واقف هستند، قوانین حاکم بر این منابع را برابر با قوانین نسخ خطی قرار داده اند و با ایجاد مرکزی خاص در زیر مجموعه مدیریت امور اسناد و مطبوعات و جذب کارشناسان، به صورت تخصصی به آن پرداخته اند.این آرشیو با تکیه بر سنت حسنه وقف، از جمله وقف مجموعه میرزا رضا نائینی طباطبائی، و... تشکیل شده است و به تدریج تکمیل و گسترش یافته است به طوری که امروزه با دارا بودن حدود 26952عنوان نشریه بالغ بر یک میلیون و هشتصد هزار نسخه، مورد توجه و استفاده دانشجویان و پژوهشگران کشور می باشد و از ویژگیهای برجسته آن تعلق مجموعه به آستان حضرت رضا(ع)، کثرت و تنوع مجموعه، نگهداری نسخه های اصلی و چاپی، دارا بودن نسخه های منحصر به فرد و نایاب و پیگیری و تلاش مداوم کارشناسان جهت تکمیل مجموعه است.در این مرکز علاوه بر مجله، روزنامه، سالنامه و سالنماهای چاپی، نشریات الکترونیکی نیز با هدف تسهیل و تسریع ارائه خدمات به محققان گردآوری می شود همچنین فراهم آوری و سازماندهی شبنامه ها و بریده های جراید نیز در دستور کار است تا با توجه به چشم انداز، در آینده فعال ترین و غنی ترین مجموعه مطبوعاتی در ایران و جهان اسلام، همچنان متعلق به آستان قدس رضوی باشد.
مطبوعات به عنوان نسخه هایی از تاریخ ملی و میراث ماندگار محسوب می شوند و قطعاً نگهداری آنها شرایط و امکانات ویژ ه می طلبد بنابراین امیدواریم مجموعه داران و شهروندان محترم با وقف، اهدا، مبادله یا فروش این آثار به این مرکز، علاوه بر فراهم آوری امکان استفاده از آنها برای علاقه مندان، شرایط حفاظت و نگهداری با شیوه های نوین را برای آن میسر سازند.
آرشیو مطبوعات و اسناد از سال 1359 با هدف توسعه و گسترش خدمات اطلاعاتی به صورت مستقل و با تکیه بر دریافت نشریات وقفی و اهدایی تاسیس گردید و تا سال 1376 زیر مجموعه اداره مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بود. از سال 1376 با توجه به مستقل شدن اداره اسناد، آرشیو مطبوعات نیز به عنوان یکی از بخشهای اداره اسناد و مطبوعات به حساب می آمد. آرشیو مطبوعات تا شهریور 1381 در ساختمان کتابخانه مرکزی و از این تاریخ به بعد به ساختمان شماره 2 کتابخانه واقع در ساختمان بنیاد پژوهشهای اسلامی منتقل گردید. آرشیو مطبوعات از سال 1382 با توجه به چارت سازمانی جدید به گروه مطبوعات (اداره ای تخصصی) ارتقاء یافت و زیر نظر مدیریت امور اسناد و مطبوعات فعالیت می نماید.
وظیفه اصلی گروه مطبوعات، فراهم آوری، آماده سازی، حفاظت و نگهداری، اطلاع رسانی و ارائه خدمات مجموعه نشریات فارسی و غیرفارسی است که به شیوه های اهداء، خرید، وقف، واسپاری و مبادله فراهم می گردد. گروه مطبوعات سازمان یکی از بزرگترین و مهم ترین مراکز آرشیوی کشور محسوب می شود که طبق قانون واسپاری مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورخه 14/9/1368 ناشران را ملزم به ارسال حداقل یک نسخه از نشریات خود به صورت رایگان برای این مجموعه می نماید. بر این اساس گروه مطبوعات سازمان در حد گسترده ای اکثر عناوین نشریات منتشر شده در سطح کشور را دریافت می کند به گونه ای که اکنون بالغ بر26952عنوان نشریه که شامل بیش از یک میلیون و هشتصد هزار نسخه نشریه فارسی و غیرفارسی می باشد را به صورت چاپی و الکترونیکی فراهم آوری و آرشیو نموده است که برخی از عناوین مجموعه به لحاظ قدمت و نفاست از ارزش بالایی برخوردار هستند.
بخش سفارشات، ثبت، آماده سازی و مخازن مطبوعات وظایف اصلی خود را از طریق واحدهای سفارش و فراهم آوری مطبوعات و فهرستنویسی و آماده سازی مطبوعات انجام می دهد.
بخش سفارش وفراهم آوری نشریات:
کلیه امور مربوط به شناسایی و سفارش عناوین جدید مطبوعات، تعیین شماره های کسری نشریات آرشیو، پیگیری کسریها و اشتراک نشریات به صورت منظم در این قسمت انجام می شود. این امور با استفاده از شیوه های پیگیری مکاتبه ای، مکالمه ای، حضوری و الکترونیکی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از ناشران انجام می شود. کارشناسان این بخش با برنامه ریزی و اولویت گذاری فعالیت ها، روز آمدسازی موجودی 11 هزار نشریه آرشیوی که حدود 3000 عنوان آن جزء نشریات جاری و درحال انتشار است را در دستور کار خود دارند.
مجموعه سازی مطبوعات در آستان قدس رضوی
امروزه انتشار مطبوعات با توجه به جایگاه و اهمیت آن روز به روز در حال افزایش است و این در حالی است که کمتر به شیوه های حفاظت و نگهداری آن توجه می شود. در ایران تنها چند مرکز بزرگ آرشیوی وجود دارد که امور فراهم آوری و غنی سازی آرشیوهای مطبوعاتی را دنبال می کنند و از آنجا که آستان قدس رضوی بخصوص در سالهای پس از انقلاب اسلامی به رشد امور فرهنگی توجه بیشتری داشته، مجموعه سازی مطبوعات را جزء سیاست های اصلی خود قرار داده است و با ایجاد اداره ای مستقل با امکانات علمی و نیروی انسانی متخصص به نام گروه مطبوعات کار شناسایی و جذب کلیه نشریات ادواری داخل و خارج از کشور را با هدف فراهم آوری، آرشیو و خدمات رسانی انجام می دهد که در این راستا ضمن اشاره به شیوه های مجموعه سازی نشریات ادواری، ناشران و خیرین محترم را در راستای تکمیل مجموعه آرشیو مطبوعات دعوت به همکاری می نماید.
وقف یکی از سنت های پسندیده و مورد تاکید اسلام است که آستان قدس رضوی نیز به عنوان یک مرکز بزگ فرهنگی مذهبی به توسعه و ترویج فرهنگ غنی وقف توجه ویژه ای دارد و مطبوعات نیز از زمان شکل گیری تاکنون مجموعه های فراوانی نظیر مجموعه های میرزا رضا نائینی طباطبائی و آصف فکرت را جذب نموده است و علاوه بر آن در راستای تکمیل آرشیو و تهیه کسری ها اقدام به شناسایی و جذب مجموعه های مطبوعاتی که در اختیار شهروندان، موسسات و سازمان های مختلف می باشد، نموده که در همین زمینه طی سه سال اخیر بالغ بر 25 مجموعه شامل 47530 نسخه را شناسایی و جذب نموده است که نتیجه آن تامین 8235 نسخه از کسری های آرشیو می باشد. از جمله مجموعه های جذب شده می توان به مجموعه های بزرگ استاد گلبن، حجت الاسلام رسول جعفریان، کتابخانه مروج یزد، جهاد دانشگاهی مشهد و اداره کل روابط عمومی آستان قدس رضوی اشاره کرد که هر کدام از این مجموعه ها سهم عمده ای در غنای این گنجینه عظیم مطبوعاتی داشته است.
بر اساس قانون واسپاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کلیه ناشران موظف شده اند که یک نسخه از هر شماره نشریه را به صورت رایگان به 9 مرکز مهم و معتبر آرشیوی کشور ارسال نمایند که آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی یکی از این مراکز می باشد و سالیانه به طور میانگین با این روش بیش از 1500 عنوان در 25000 نسخه مطبوعات در اختیار این مرکز قرار می گیرد.
با توجه به جایگاه و سیاست اصلی سازمان مبنی بر تهیه منابع خارجی در حوزه اسلام، ادیان، ایران شناسی، خاورمیانه، علوم اسلامی و غیره علاوه بر نشریات غیر فارسی داخلی، نشریات مهم و معتبر خارجی نیز انتخاب و تهیه می شود که هم اکنون علاوه بر دریافت 34 عنوان نشریه خارجی به صورت خریداری تعداد 83 عنوان نیز به صورت اهدایی از کشورهای مختلف ارسال می شود که مرکز مطبوعات در راستای حفاظت و صیانت از این مجموعه ها و ارج نهادن به عمل نیک اهداء، این منابع را به نام اشخاص و موسسات اهدا کننده ثبت و نگهداری می نماید.
سیاست فراهم آوری مطبوعات
در ایران نشریات متعددی منتشر می شود که روز به روز نیز در حال افزایش هستند، این در حالی است که کمتربه شیوه حفاظت و ماندگاری آنها توجه شده است. تنها چند مرکز بزرگ آرشیوی در کشور وجود دارند که با صرف هزینه های زیاد، امور فراهم آوری و غنی سازی آرشیوهای مطبوعاتی را دنبال می کنند، مجموعه سازی نشریات جزء سیاستهای اصلی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است که با ایجاد اداره مستقلی بنام گروه مطبوعات، شناسائی کلیه نشریات منتشر شده در ایران (مجله، روزنامه، سالنامه، نشریات الکترونیکی و بریده جراید) را با هدف ساماندهی و خدمات رسانی آنها، وظیفه اصلی خویش قرار داده است. در ذیل شیوه های شناسائی و فراهم آوری نشریات در گروه مطبوعات به اختصار مورد اشاره قرار گرفته است:
1-وقف نشریات ادواری: شکل گیری آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی با تکیه بر سنت حسنه وقف بوده است. و مجموعه های زیادی از این طریق به آرشیو افزوده شده است که از جمله مجموعه رضا نائینی طباطبائی و... است.
2-جذب مجموعه های شخصی: گروه مطبوعات سازمان در راستای تکمیل مجموعه آرشیو و تهیه کسریهای آرشیو، از طریق اطلاع رسانی در سطح جامعه، اقدام به شناسائی و جذب مجموعه های مطبوعاتی قدیمی و جدید که در اختیار شهروندان و یا موسسات و سازمانهای مختلف می باشد، نموده که در این زمینه طی 3 سال اخیر بالغ بر 28 مجموعه را شناسائی و جذب نموده که شامل بیش از 520 عنوان در 725000 نسخه بوده و از این تعداد توانسته 16500 نسخه از کسریهای آرشیو را تامین نموده است، از جمله مجموعه های جذب شده می توان به به مجموعه بزرگ مطبوعاتی استاد گلبن، مجموعه حجت الاسلام رسول جعفریان، مجموعه مطبوعاتی کتابخانه مروج یزد و..... اشاره نمود.
3-قانون واسپاری: طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کلیه ناشران سراسر کشور بر اساس قانون واسپاری موظف هستند یک نسخه از هر شماره نشریات را به صورت رایگان برای 9 مرکز آرشیوی بزرگ در کشور ارسال کنند، که آرشیو کتابخانه آستان قدس رضوی نیز یکی از این مراکز است. در چارچوب این قانون هر سال به صورت میانگین بیش از 2000 عنوان در 30000 نسخه برای آرشیو سازمان ارسال می شود، که این نمایانگر تعهد ناشران و ارادت آنان به حضرت امام رضا(ع) است.
4-اشتراک و خرید نشریات ادواری: از آنجائی که سیاست سازمان، تهیه کلیه نشریات منتشر شده در کشور است، بنابراین نشریاتی که به هر دلیلی برای آرشیو ارسال نمی شود، به صورت اشتراک یا خرید از نمایندگی مطبوعات در مشهد، به مجموعه افزوده می شود.
5-مراجعه به نمایندگیهای مطبوعاتی: با توجه به بعد مسافت و دوری از مرکز، بسیاری از نمایندگیهای نشریات که در مشهد به صورت فعال به تهیه و توزیع نشریات کشور می پردازند، جزء یکی از پایگاههای مورد مراجعه کارشناسان مطبوعات سازمان برای تهیه کسریهای آرشیو می باشند. در این زمینه نیز به صورت میانگین هر سال بالغ بر 3000 نسخه از کسریهای آرشیو تهیه می شود.
6-سفارش و پیگیری نشریات: هر عنوان نشریه ای که دریافت می شود تلاش بر آن است، به منظور جلوگیری از ایجاد کسری، کارشناسان به طور منظم با بهره گیری از امکانات ارتباطی(حضوری، تلفنی، مکاتبه ای، اینترنتی) با ناشران تماس برقرار کرده و پیگیری و تامین کسریها را انجام می دهند. در این زمینه نیز به صورت میانگین هر ساله حدود 15 الی 20% تامین کسری می شود.
افزودن دیدگاه جدید:
فصلنامه،پژوهشنامه مطالعات آرشیوی
فصلنامه ای است علمی–تخصصی درحوزه اسناد مکتوب وشفاهی که قصد دارد پژوهش هایی را باتکیه براسناد موجود در آستان قدس و سایر مراکز آرشیوی منتشرکند.
