تاریخ شفاهی

۱۳۹۴-۰۹-۱۲

تاریخ شفاهی

تکیه بر شفاهیات در تاریخ، حداقل در جامعه ایران بحث تازه ای نیست و پایه تاریخ نگاری در ایران بعد از اسلام بر روایات شفاهی استوار بوده است.
تاریخ شفاهی عبارت است از روشی برای جمع‌آوری، حفظ و نگهداری خاطرات، زندگی‌نامه‌ها، آداب و رسوم و اطلاعات متنوع دیگر که از طریق مصاحبه با افراد مطلع و صاحب ‌نظر که در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... حضور عینی و ملموسی داشته باشند، صورت می‌گیرد و پس از طی مراحلی مانند پیاده‌سازی، تایپ و ویرایش به صورت یکی از منابع مهم در کنار اسناد مکتوب مورد استفاده محققین و پژوهشگران قرار می‌گیرد.
اهمیت تاریخ شفاهی وکسب اطلاعات تاریخ معاصر ازطریق مصاحبه با توجه به اینکه اسناد و کتاب ها نمی توانند همه چیز را راجع به گذشته ما بگویند، برای اکثر مورخین ومحققین پذیرفته شده است.
هرکس خاطرات منحصربه فرداززندگی خوددارد و تاریخ درواقع شرح وتحلیل رویدادهااست که ازسرنوشت کسان باهردرجه اهمیت که درخورسهمشان است ساخته می شود. نخبگان باتوجه به جایگاهشان وتوده های بی نشان باسرگذشت جمعی شان درتاریخ حضوردارند.
تاریخ شفاهی راهی به سوی دموکراتیک کردن تاریخ و کاهش شکاف بین نخبگان وعموم مردم است.

معرفی و تاریخچه آرشیو
آرشیو تاریخ شفاهی یکی از بخش های مدیریت امور اسنادو مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است.
پس از ایجاد اداره اسناددرکتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، با الگو برداری از موسسات مشابه، به خصوص سازمان اسنادملی آرشیو تاریخ شفاهی به عنوان واحدی مجزا در اواخر سال76 زیر نظر رئیس اداره اسناد شروع به کار نمود. در سال 79 آرشیو از حالت مستقل در آمده و زیر بخش نمایه سازی اسنادقرار گرفت. این وضعیت تا سال 1382 ادامه پیدا کرد.
با اصلاح چارت کتابخانه وتبدیل اداره اسناد به «مدیریت امور اسنادو مطبوعات» این قسمت از ابتدای سال83به عنوان یک بخش مستقل به فعالیت خود ادامه داد. در این سال با استفاده از نتایج مطالعات «طرح بررسی مراکز تاریخ شفاهی» و تطبیق کارهای تاریخ شفاهی با استانداردهای موجود تحولات زیادی در این بخش بوجود آمد.
این آرشیو با انجام مصاحبه، کسب اطلاعات تاریخی و آماده سازی و ارائه آن به محققان، در چهارچوب اولویت های مد نظر سازمان کتابخانه ها به عنوان یکی از مراکزتاریخ شفاهی در کشور فعالیت می کند.
این بخش متناسب با نیازهای سازمانی وحیطه جغرافیایی با اولویت قرار دادن موضوعات تاریخ شفاهی آستان قدس رضوی و شهر مشهد در زمینه های کاری ذیل در دوازده سال گذشته به صورت پروژه های تاریخ شفاهی به فعالیت پرداخته است.

الف-تاریخ آستان قدس رضوی
1- تاریخ سیاسی: شامل وقایعی که در اماکن متبرکه اتفاق افتاده و یا آستان قدس رضوی به نوعی با آن ارتباط داشته است. مانند حادثه مسجد گوهرشاد و پیروزی انقلاب اسلامی.
2- تاریخ ابنیه: جمع آوری اطلاعات در مورد بافت قدیم حرم مطهر، ساخت و سازهای انجام شده در طی سدۀ اخیر و تغییراتی که در اماکن متبرکه بوجود آمده را شامل می شود. مانند تغییرات صورت گرفته در صحن ها و رواق های مطهر.
3- تاریخ اداری: شامل اطلاعاتی در مورد ساختاراداری آستان قدس رضوی از جمله تشکیلات اداری حرم مطهر و سازمان مرکزی آستان قدس و مؤسسات تابعه آن می باشد.
4- تاریخ فرهنگی: کسب اطلاعات از فعالیت های فرهنگی آستان قدس رضوی، مانند اداره مدارس، نشر و گسترش فرهنگ علوم دینی و قرآنی می باشد.

ب-تاریخ مشهد
1- تاریخ سیاسی: عبارت از بررسی حوادث سیاسی معاصر مانند: وقایع شهریور1320 و نهضت ملی نفت. احزاب و انجمن های سیاسی و مذهبی مانند: حزب مردم، انجمن پیروان قرآن، کانون نشر حقایق اسلامی و.... انقلاب اسلامی در مشهد بین سالهای 1342 تا 1357 می باشد.
2- تاریخ فرهنگی: شامل تاریخ آموزش و پرورش و ساختارهای فرهنگی از جمله مؤسسات گوناگونی که در این زمینه فعالیت می کرده اند مانند انجمن های ادبی دراین چهار چوب قرار می گیرند.
3- تاریخ اجتماعی: تاریخ محلات قدیم مشهد، مراسم و جشن های مذهبی، ملی و مناسبت های گوناگون، مانند آداب و رسوم اجتماعی و سرگذشت خانواده های قدیمی، تاریخ فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دراین حیطه قرار می گیرد.
4- تاریخ مذهبی: عبارت از تاریخ حوزه، هیئت های مذهبی، مراسم دینی و... می باشد.
5- تاریخ اداری: شامل تاریخ مؤسسات اداری از جمله شهرداری، بهداری و استانداری است.
گذشته از موارد فوق این آرشیو در موضوعات ذیل نیز مصاحبه هایی انجام داده است.
تاریخ رجال و بزرگان: شامل تاریخ رجال و بزرگانی می شود که در آستان قدس رضوی و مشهد در زمینه های سیاسی، مذهبی، فرهنگی، اداری، ادبی، هنری و پزشکی فعالیت داشته اند.
تاریخ شفاهی جنگ ایران و عراق: شامل مصاحبه با آزادگان، جانبازان، ایثارگران و خانواده های شاهد.
تاریخ شفاهی شهرستان های استان خراسان: مصاحبه با افراد و شخصیت های شهرستان های استان وکسب اطلاعات تاریخی در موضوعات مختلف را در برمی گیرد.
البته باید در نظر داشت که چشم انداز اولیه در دو مبحث کلی آستان قدس و مشهد بوده و به تدریج زیر مجموعه آن به صورت منظم شکل گرفته است.

مراحل کار تاریخ شفاهی:
روش کار در تاریخ شفاهی به این شکل است که پس ازتعریف یک پروژه، مجری آن با انجام مطالعه پیرامون طرح، دستنامه ای شامل شرح پروژه و مداخل و سوالات تهیه می کند. پس از تصویب طرح توسط سازمان، مصاحبه کننده به وسیله کانون های بازنشستگی یا باواسطه معمرین با مصاحبه شوندگان مطلع پروژه ارتباط برقرارمی کند. پس ازمصاحبه اولیه قرار مصاحبه اصلی گذاشته می شود. تلاش مصاحبه کننده کسب اطلاعات در خصوص موضوع مورد مصاحبه و وارد شدن به جزئیات مصاحبه است. با وجودی که این علم خصلت میان رشته ای دارد اما آن بخش از گفتگو که ماهیت تاریخی دارد از اهمیت بیشتری برخوردار است. معمولا جلسه اول مصاحبه به صورت تصویری وجلسات بعدی به صورت صوتی انجام می گیرد.
روند آماده سازی مصاحبه ها با تشکیل پرونده شامل: پرنمودن فرم ها، آماده نمودن پوشه، پشت نویسی و بایگانی آن شروع می شود. تبدیل وتکثیر نوارهای ویدئو به کاست وسی دی و ظهرنویسی مشخصات مصاحبه بر روی نوارها و ثبت دفتر اندیکاتور در مرحله بعدی قرار می گیرد. این پروسه با پیاده سازی نوارهای کاست مصاحبه، بازشنوایی وتایپ آنها ادامه می یابد. بعداز تایپ، مصاحبه ها نمایه سازی شده ونمایه ها بررسی می شوند. آخرین مرحله ورود اطلاعات ونمایه ها به کامپیوتر وچک وبازبینی آنها می باشد. دراین مرحله است که محققین وپژوهشگران برای رفع نیاز پژوهشی خود از مصاحبه ها در کنار دیگر اسناد و پژوهش ها استفاده می کنند.
به دلیل گسترش حوزه کاری تاریخ شفاهی و آشنایی اساتیدومحققین با فعالیت های این بخش، روند استفاده از این منابع در چند سال اخیر افزایش یافته است.

عناوین پروژه های کار شده در آرشیو تاریخ شفاهی

ردیف	عنوان پروژه	ردیف	عنوان پروژه
1	تشکیلات اداری آستان قدس رضوی	19	مطبوعات مشهد
2	تاریخ شفاهی باز سازی هویزه	20	آزادگان، جانبازان وایثارگران
3	تاریخ شفاهی اماکن متبرکه	21	مدارس علمیه بانوان مشهد
4	کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی	22	روحانیت وحوزه علمیه مشهد
5	تاریخ شفاهی واقعه مسجد گوهر شاد	23	انتخابات مشهد
6	تاریخ شفاهی کارخانه نخریسی	24	پیشکسوتان قرآن مشهد
7	مستندسازی محلات ومصاحبه میدانی	25	تاریخ شفاهی جذام
8	مصاحبه ومستندسازی انتخابات مشهد	26	تاریخ شفاهی آرامستان های مشهد
9	انجمن های ادبی مشهد	27	آیت الله حاج شیخ هاشم قزوینی
10	بانوان پیشکسوت و برجسته مشهد	28	پزشکی مشهد
11	اتوبوس رانی مشهد	29	شهید هاشمی نژاد
12	انقلاب اسلامی درمشهد	30	پیشکسوتان پرستاری مشهد
13	موسسات قدیمی خیریه مشهد	31	مسجد کرامت
14	محلات قدیمی مشهد	32	شهرستان خواف
15	انجمن پیروان قرآن	33	شهرستان بیرجند
16	کانون نشر حقایق اسلامی	34	شهرستان گناباد
17	آموزش وپرورش خراسان	35	اصناف در انقلاب اسلامی57
18	شهریور هزاروسیصدوبیست	36	بیست وهشت مرداد سی و دو

این بخش باگسترش حوزه کاری و تعریف موضوعات و پروژه های جدید و بهره گیری از 4 نفر از کارشناسان رسمی و جذب 12 نفر نیروی مقطعی علاقه مند و برون سپاری امور، موفق شده است در طی 12 سال با بیش از 1411 نفر در 2757 جلسه به مدت 2200ساعت مصاحبه صوتی و تصویری انجام دهد.

آمار 12 سال فعالیت تاریخ شفاهی به تفکیک سال در قالب جدول و نمودار ارایه می گردد.

ردیف	سال	تعدادافراد مصاحبه شده	تعدادجلسات جلسه مصاحبه	مصاحبه های صوتی(ساعت)	مصاحبه های تصویری(ساعت)	جمع کل ساعت مصاحبه ها
1	1377	66	108	60	50	110
2	1378	49	84	20	80	100
3	1379	17	22	10	20	30
4	1380	26	40	10	35	45
5	1381	34	50	15	40	55
6	1382	88	110	40	80	120
7	1383	120	284	60	230	290
8	1384	200	422	5.200	5.296	497
9	1385	130	237	132	125	257
10	1386	179	332	188	180	368
11	1387	187	364	249	230	479
12	1388	315	704	684

خدمات اسناد تصویری
در این مرکز اطلاع رسانی و ارائه خدمات به محققان اسناد تصویری با ارائه معرفی نامه معتبرصورت می گیرد. محققان از طریق نرم افزار کتابخانه (سیمرغ) اسناد تصویری موردنیاز خود را انتخاب وبا نظر گروه خدمات تخصصی اسناد ، خدمات درخواستی ارائه می شود و هزینه هاطبق تعرفه های تعیین شده آئین نامه خدمات رسانی منابع خاص دریافت می گردد.
اسنادتصویری شامل عکس،نقاشی،پوستر،نقشه به سه دوره زمانی ذیل تقسیم می شوند:
1-قاجاروپهلوی اول تاانتهای سال1332شمسی
2-پهلوی دوم ازابتدای سال1333تاانتهای سال1360شمسی
3-انقلاب اسلامی ازابتدای سال1361تاکنون

تقسیم وقیمت تعرفه های ارائه خدمات اسنادتصویری به محققان بر اساس ذیل می باشد:
1-هزینه خدمات اسنادتصویری دوره قاجاروپهلوی اول تاانتهای سال1332:پرینت بارزولیشن300به قیمت 10000ریال،کپی به صورت فایل کامپیوتری برروی سی دی و...بارزولیشن150به قیمت 30000ریال وبارزولیشن300به قیمت60000ریال.

2-هزینه خدمات اسنادتصویری دوره پهلوی دوم ازابتدای سال1333تاانتهای سال1360:پرینت بارزولیشن300به قیمت8000ریال،کپی به صورت فایل کامپیوتری برروی سی دی و...بارزولیشن 150به قیمت 25000ریال وبارزولیشن300به قیمت 50000ریال.

3-هزینه خدمات اسنادتصویری دوره انقلاب اسلامی ازابتدای سال1361تاکنون:پرینت بارزولیشن300به قیمت5000ریال،کپی به صورت فایل کامپیوتری برروی سی دیو...بارزولیشن150به قیمت10000ریال وبارزولیشن300به قیمت20000ریال.

4-هزینه های جانبی اعم از اسکن رنگی یا سیاه وسفید،نوع واندازه کاغذ،CDخام،دیسکت و...به عهده مراجعه کننده وبا تعیین نرخ های مصوب سازمان می باشد