ضرورتها
در راستای رهنمودهای حضرت آیت‌الله واعظ طبسی نماینده محترم ولی فقیه در استان و مقام منیع تولیت عظمی آستان قدس رضوی مبنی بر «توجه جدی و احساس مسؤولیت ویژه سازمان کتابخانه‌ها به عنوان یک تشکیلات مستقل و برخوردار از قدمت و اعتبار به اسناد انقلاب اسلامی که بهترین شاهد برای اصالت‌های نظام و ارزش‌های انقلاب اسلامی و نیز ضروری بودن جمع‌آوری و نشر این اسناد، طرح راه‌اندازی مرکز مطالعات انقلاب اسلامی اجرا شد. محوریت حرم مطهر رضوی، شهر مشهد را به عنوان یکی از پایگاه‌های مذهبی و انقلابی در ایران دهه 1340 و 1350 مبدل نمود. فعالیت گروه‌ها، احزاب و علمای صاحب‌نام و اندیشمندان ایدئولوگ و انقلابی در حوادث این سال‌ها، به مشهد جایگاهی ویژه در تاریخ معاصر ایران و انقلاب اسلامی بخشید. حضور هسته مرکزی روحانیت مبارز و در رأس آن مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مسجد کرامت به عنوان عامل پیوند گروه‌های مذهبی و ملی از یکسو و عامل سازماندهی حرکات انقلاب اسلامی این شهر را از سایر شهرهای ایران متمایز نمود. علاوه بر این وجود کانون‌های فکری همچون کانون نشر حقایق، انجمن پیروان قرآن و نیز جلسات پرسش و پاسخ شهید هاشمی‌نژاد در مساجد کرامت و امام حسن(ع)، چهره‌ای کاملاً انقلابی به شهر مشهد می‌داد.
اسناد و خاطرات به جا مانده از آن روزها، امکان پژوهش‌ در حوزه انقلاب را برای اندیشمندان و علاقه‌مندان در این زمینه فراهم نمود که البته توجهات ویژه مقام منیع تولیت و نیز حمایت و اهتمام ریاست محترم سازمان در راه‌اندازی مرکز اختصاصی مطالعات انقلاب اسلامی بستر را جهت انجام تحقیقات گسترده‌تر و مستندسازی و تدوین تاریخ انقلاب اسلامی به خصوص در شهر مشهد و نیز خراسان آماده نموده است.
فاز مطالعاتی این طرح طی چندماه گذشته با جمع‌آوری اسناد، اطلاعات و منابع مرتبط جهت تشکیل بانک جامع اطلاعات انقلاب اسلامی در مشهد در حال انجام بوده است و امید می‌رود با حمایت‌های ریاست محترم سازمان، امکان ورود به فاز اجرایی و نیز بهره‌برداری پژوهشگران از گنجینه غنی اسناد مکتوب و غیر مکتوب در تبیین شاخص‌ترین برهه از تاریخ معاصر ایران تحقق یابد.

اهداف
واحد مطالعات انفلاب اسلامی با بهره‌گیری از اسناد قابل توجه موجود در اداره اسناد آستان قدس رضوی به ایجاد بستری مساعد جهت پژوهش‌های تاریخی با محوریت انقلاب اسلامی در مشهد مبادرت نموده. همچنین با توجه به منابع آرشیوی غنی ودر عین حال پراکنده موجود، شامل سند، عکس، اسلاید، فیلم، نوار صوتی ،نسبت به گردآوری، حفظ، سازماندهی و اشاعه اسناد و مدارک یاد شده اقدام نموده است، تازمینه های تحقیقات مستند تاریخی و سندیت تدوین نقش مشهد در تاریخ انقلاب شکوهمند اسلامی ایران فراهم شده و اسناد موجود در ارتباط با تاریخ انقلاب اسلامی جمع آوری شود.

شرح وظایف واحد به شرح زیر میباشد:

-گردآوری، حفاظت و سازماندهی اطلاعات، اسناد مکتوب و غیر مکتوب و نیز تاریخ شفاهی مربوط به انقلاب اسلامی در مشهد.
-ایجاد پایگاه و بانک اطلاعات انقلاب اسلامی در مشهد.
-ارائه خدمات علمی و نیز مشاوره، نظارت، هدایت امور پژوهشی در این حوزه.
-تعیین حق دسترسی به اسناد خاص.
-برنامه‌ریزی، اتخاذ تدابیر برای صحت، سهولت و سرعت امر دسترسی به اسناد در زمینه انقلاب اسلامی در مشهد و موجود در اداره اسناد.
-پژوهش اسنادی و تولید محتوای پژوهش مبتنی بر اسناد انقلاب اسلامی در مشهد.
-کارشناسی اسناد شامل ارزشیابی، ارزیابی، نمایه‌سازی و تکمیل بانک اطلاعات انقلاب اسلامی در مشهد.
-تدوین فهرست‌نامه، واژه نامه و نمایه‌نویسی تخصصی انقلاب اسلامی در مشهد.
-آسیب‌شناسی بررسی نقاط ضعف و قوت منابع موجود.
-گرفتن اسناد به صورت هدیه، امانت و یا خرید.
-نشر و اطلاع‌رسانی وفق ضوابط
-برنامه‌ریزی و برپایی نمایشگاه تخصصی انقلاب اسلامی در مشهد.

منابع
تاریخ شفاهی
مصاحبه‌های انجام شده در بخش تاریخ شفاهی با محوریت انقلاب اسلامی، مسجد کرامت و نقش اصناف در انقلاب اسلامی در مشهد بالغ بر 11000 ساعت بوده که در قالب مصاحبه با 140 نفر از فعالین انقلابی در دهه 1340 و 1350 صورت گرفته است. این اشخاص که از طبقات مختلف و به ویژه روحانیون،فرهنگیان و بازار انتخاب شده‌اند اطلاعات و خاطرات قابل توجهی در مورد مراکز و پایگاه‌های انقلاب در مشهد، مساجد، تظاهرات، اعتصابات، روحانیت، اندیشمندان، حضور اصناف و اقشار فرهنگی و نیز هسته مرکزی ساماندهی و رهبری انقلاب در مشهد با حضور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، حضرت آیت‌الله طبسی و نیز شهید هاشمی‌نژاد داشته‌اند که هم‌اکنون در اختیار اداره اسناد آستان قدس رضوی قرار دارد. علاوه بر این موارد یاد شده در خاطرات 560 نفر از مطلعین و معتبرین شهر مشهد که در پروژه‌های دیگر این بخش به مصاحبه دعوت شدند، به علت اهمیت اطلاعات این افراد، به صورت مستقیم به بحث انقلاب وارد شده و حدود 5000ساعت مصاحبه در زمینه انقلاب در آرشیو بخش تاریخ شفاهی موجود است. اهمّ پروژه‌هایی که به صورت غیر مستقیم به بحث انقلاب اسلامی پرداخته شده عبارتند از:
شیخ هاشم قزوینی، تاریخ شفاهی آستان قدس رضوی، تاریخ شفاهی آزادگان و جانبازان، تاریخ شفاهی مطبوعات در مشهد، تاریخ شفاهی مدارس علمیه بانوان، تاریخ شفاهی محلات، تاریخ شفاهی پیشکسوتان قرآن، تاریخ شفاهی کتابخانه مرکزی آستان قدس، تاریخ شفاهی روحانیت در مشهد، تاریخ شفاهی کانون نشر حقایق، تاریخ شفاهی انجمن پیروان قرآن، تاریخ شفاهی آموزش و پرورش در مشهد.
در موارد یاد شده اطلاعات دقیقی از احزاب و گروه‌ها، روحانیت مبارز مشهد و نحوه برنامه‌ریزی و سازماندهی فعالیت‌های انقلابی، نشر نوار و اعلامیه‌ها، تظاهرات و اعتصابات و سخنرانی‌ها، بیوت عظام در مشهد و حوادث سال‌های 1356 و 1357، حضور اقشار مختلف در حوادث تاریخی انقلاب سال 1357 در مشهد و نیز کیفیت حلقه‌های ارتباطی انقلابیون در مشهد با مدیریت مدبرانه مقام معظم رهبری، مهم‌ترین پایگاه‌های انقلاب در مشهد از جمله مسجد کرامت و پایگاههای فرهنگی ،مذهبی ونیز بازار می‌باشد که در کنار اسناد مکتوب و تصاویر و فیلم‌های به جا مانده از آن روزها، می‌تواند مرتفع کننده نیاز پژوهشگران در عرصه انقلاب اسلامی بوده و در بازسازی، مستندسازی، تبیین و تدوین عصر روشن و پر افتخار انقلاب اسلامی در مشهد به کار گرفته شود

اسناد
بازیابی وآماده سازی30 هزار برگ سند باموضوع انقلاب اسلامی در مشهد، درحال انجام میباشدکه با توجه به گستردگی اطلاعات موجود در آن و نیز درجه اهمیت این اطلاعات، از ارزش پژوهشی فراوانی برخوردار میباشد. از رقم یاد شده حدود 3000 برگ سند ثبت و درج در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه بوده و حجم گسترده‌ای از اسناد به ویژه موارداهدایی هنوز در مرحله ارزیابی و آماده‌سازی بوده است. از این دست می‌توان به 84 جلد دفتر اسناد حجت‌الاسلام فاکر اشاره داشت که بالغ بر 24 هزار برگ سند می‌باشد وحاوی اطلاعات ذی‌قیمت در مورد احزاب و گروه‌ها به ویژه فعالیت روحانیت معظم در عرصه مباحث ایدئولوژیک انقلابی و آماده‌سازی اقشار مختلف برای حرکتهای انقلابی و نیز وحدت، پیوند و سازماندهی گروه‌ها در حرکت یکپارچه مردمی به رهبری امام راحل(ره) بوده و نیز علاوه بر گزارشاتی که از شاخص‌ترین لحظات و روزهای انقلاب دارد، مجموعه ارزشمندی از دیدگاه‌ها و عملکرد احزاب و جبهه‌های گوناگون انقلابی را در سالهای 1342 تا 1360 گردآوری نموده است.
علاوه بر مجموعه اهدایی حجت‌الاسلام فاکر از مهم‌ترین موارد اهدا شده می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- هزار برگ سند توسط حجت‌الاسلام والمسلمین دهشت، اسناد مربوط به مبلغین اعزامی حوزه علمیه مشهد در نقاط مختلف خراسان در ایام محرم، صفر و ماه مبارک رمضان.
- در حدود صد برگ سند توسط حجت‌الاسلام والمسلمین حاج آقای الهی خراسانی ریاست محترم هیأت مدیره سازمان اسناد مربوط به اعلامیه‌های اساتید حوزه علمیه شهر مشهد به همراه نمونه دست‌ خط‌های آنان در حمایت از انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه).
- اسناد خانواده شهید نواب صفوی، تصاویر مربوط به دست‌نوشته‌های شهید نواب صفوی در زندان قصر.
- سیصد برگ اسناد جناب آقای مهندس برازش اسناد مربوط به مبارزات مردم در شهر مشهد.
- بیش از دویست برگ از تصاویر مربوط به مکاتبات ساواک در شهر مشهد و گزارش‌هایی که علیه انقلابیون شهر مشهد تهیه شده است.
- بیش از سه هزار برگ سند از افراد و جمعیت‌های مختلف که در راهپیمایی‌ها و تظاهرات علیه شاه مخلوع حضور داشتند.
- آخرین مجموعه اسناد در این زمینه اعلامیه‌ها، گزارشات، بیانیه‌ها و کتابچه‌هایی از انتشارات دولتی بود که از بخش ارزشیابی به این واحد منتقل و مورد ارزیابی اولیه قرار گرفت. تعداد این اسناد 1500 برگ بوده که در آماده‌سازی قرار دارد.
- مجموعه عکس مرکز اسناد آستان قدس رضوی با ده هزار قطعه عکس با مضامین انقلاب، روحانیت، صحنه‌های تظاهرات، تحصن‌، سخنرانی‌ها، شهدای انقلاب، اماکن و پایگاه‌های انقلاب، مسیرهای راهپیمایی، حوادث شاخص انقلاب در مشهد همچون حوادث 9 و 10 دی و حمله دژخیمان رژیم به بیمارستان امام رضا(ع) ونیز تصاویر اهدایی از امام راحل(ره) و نیز رهبران برجسته حرکتهای انقلابی در مشهد، حضور بیوت عظام در تظاهرات و نیز تحصن گروه‌ها و اصناف همچون پزشکان و فرهنگیان تصویرگر جلوه‌هایی از هویت شهر مشهد در آن سال هامی‌باشد.
همچنین وجود دویست دقیقه تصویربرداری از تظاهرات مردم به مناسبت‌های مختلف در شهر مشهد ، حاوی اطلاعات مهم از جنایات رژیم شاه در مقابله با مردم ،از منابع موجود است.