اسناد دیده نشدۀ قیام تاریخی مسجد گوهرشاد رونمایی شداسناد دیده نشدۀ قیام تاریخی مسجد گوهرشاد رونمایی شد

هم‌زمان با ایام قیام تاریخی مسجد گوهرشاد و در هفدهمین برنامۀ سه‌شنبه‌های فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، برای اولین بار، بیش از 3هزار سند و همچنین طرح پژوهشی این قیام رونمایی و معرفی شد.

به گزارش گنجینۀ رضوی، در هفدهمین سه‌شنبۀ فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و هم‌زمان با قیام تاریخی مسجد گوهرشاد در سال 1314شمسی و هفتۀ عفاف و حجاب، از اسناد متعلق به این واقعه و طرح پژوهشی برگرفته از افزون بر 3هزار برگ از این اسناد رونمایی شد. اهمیت این اسناد از آن روست که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و با توجه به دست اول بودن منابع، افق‎های جدیدی را در این زمینه خواهد گشود.

سندی بر یک جنایت تاریخی

این اسناد، مجموعه 3هزار و 125 برگ سند قیام گوهرشاد است که تعدادی از آن‎ها در مرکز اسناد آستان قدس رضوی و عمدتاً در مرکزاسناد انقلاب اسلامی نگهداری می‎شود. بخش عمده‌ای از این اسناد، مربوط به پرونده‎های بازجویی از دست‌اندرکاران دستگیری، شکنجه و تبعید مردم و علما بودند که به‎دلیل شکایت بازماندگانِ افرادی مانند اسدی، متولی آستان قدس و آیت‎الله آقازاده خراسانی به دادگاه احضار شدند. متن بازجویی‎ها و شرح برخی از اقدامات این عوامل، مانند شکنجه‎ها و سواستفاده‎های مالی در اسناد منعکس شده است.

«نامۀ محرمانه حسن تقی‎زاده، والی خراسان به نایب‌تولیۀ وقت آستان قدس در خصوص عدم رعایت قانون لباس متحدالشکل در آستان قدس رضوی»؛ «تلگراف‌های رمزی مخابره شده از سوی آستان قدس با دفتر مخصوص شاهنشاهی در روز بعد از واقعه مسجد گوهرشاد» و «گزارش سرکشیک اول آستان قدس در مورد عدم تغییر لباس خادم‌باشی کشیک اول و عدم تشرف وی در موقع کشیک» برخی از اسنادی است که از اصل آنها رونمایی شد.

نخستین طرح پژوهشی قیام گوهرشاد پس از 80 سال!

همچنین رونمایی از طرح پژوهشی شش جلدی قیام گوهرشاد نیز یکی دیگر از محورهای این مراسم بود. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمدامیر احمدی طباطبایی به معرفی این طرح پژوهشی پرداخت و اظهار داشت: این اسناد چهار بازۀ زمانی را در بردارد. دورۀ اول، متعلق به سال 1314 یعنی پس از واقعه است و شامل تلگراف‌های دفتر پهلوی با آستان قدس، ژاندارمری و ارتش و دستورات برخورد با این قیام است. وی افزود: اسنادِ متعلق به سال 1315 بخشی دیگر از این اسناد است که جلد دوم کتاب را به خود اختصاص داده و مربوط به دادگاه‌های پس از این قیام است که در طی آن تعداد زیادی از علمای مشهد به زندان محکوم شدند. در بین این اسناد، اسناد ویژه‌ای است که از نامه‌نگاری‌های مردم محلی و اعتراضات آنان و همچنین احکام تبعید حکایت دارد.

طباطبایی ادامه داد: قسمت سوم اسناد متعلق به تقاضای عفو و بخششی است که از سوی خانواده‌ها می‌آید و همچنین شامل اعتراضات آنها به شهادت اعضای خانواده‌شان است. اسامی بسیار زیادی در این جلد از کتاب آمده است. وی تصریح کرد: جلد چهارم و پنجم اسناد مربوط به بعد از سال 1320 و دادگاه‌های آن زمان است. این اسناد از این جهت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که تمام متن دادگاه و بازجویی متهمان و تبعیدشدگان و انواع شکنجه‌ها و حبس‌ها در آن وجود دارد.

طباطبایی در خصوص جلد ششم گفت: این جلد مربوط به وقایع پس از سال 1330 است که بعد از ملی شدن صنعت نفت، فضای باز مطبوعاتی اتفاق می‌افتد و پرونده هایی در مطبوعات مطرح می‌شود که تحقیقات حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای است.

وی با بیان اینکه این کار پژوهشی برای نخستین بار و پس از 84 سال توسط 15 نفر از طلاب و دانشجویان در مدت سه ماه انجام شده است، گفت: اسناد ژاندارمری، ارتش، وزارت خارجه و مرکز انقلاب اسلامی هنوز کامل نیست و ما نیاز به تحقیق بیشتر داریم و این همکاری مراکزی را می‌طلبد که آرشیو اسناد را دارند و این اسناد در آن مراکز مورد غفلت واقع شده است.

گفتنی است نمونه‌ای از این اسناد در قالب نمایشگاه یه مدت یک هفته در محل گنجینۀ قرآن و نفایس آستان قدس رضوی واقع در صحن کوثر حرم مطهر در معرض دید عموم قرار دارد. همچنین لازم به ذکر است، این طرح پژوهشی شش جلدی به زودی توسط آستان قدس رضوی به چاپ می‌رسد.