تاریخچۀ عزاداری محرم از دریچۀ مطبوعات

آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی با در اختیار داشتن مجموعه‌ای گسترده از نخستین و قدیمی‌ترین مطبوعات چاپ شده در ایران، تاریخ وقایعی همچون عزاداری محرم و سِیر تاریخی آن در ایران را به نمایش گذاشته است.
به گزارش گنجینۀ رضوی، سرپرست گروه مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از وجود نخستین روزنامه‌های رسمی ایران که اخبار عزاداری‌های عاشورای حسینی در سال 1267 قمری در آنها انعکاس یافته، در آرشیو مطبوعات آستان قدس خبر داد. ابراهیم حافظی در این خصوص اظهار داشت: عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) در ایام محرم در اولین روزنامۀ چاپ شده در ایران بازتاب داشته است. وی تصریح کرد: نخستین بار روزنامۀ «وقایع‌اتفاقیه» که اولین روزنامۀ رسمی ایران است، در شمارۀ 38 سال اول خود نوشت: «چون در ایام محرم، قرار تعزیه داریست لهذا اعلیحضرت پادشاهی از اول محرم تا دَه روز، امنا و اعیان دولت را مرخص فرمودند که در تکایا مشغول تعزیه‌داری جناب سیدالشهداء علیه‌آلاف‌التحیه‌و‌الثنا باشند.» حافظی خاطرنشان کرد: این خبر اولین متنی است که دربارۀ عزاداری امام‌حسین(ع) در روزنامه‌های فارسی زبان دیده شده است.
وی با اعلام اینکه دورۀ کامل «وقایع اتفاقیه» درآرشیو مطبوعات این سازمان موجود است، گفت: نسخۀ دست‌نویس 35 شمارۀ اول این روزنامه نیز در اختیار این آرشیو است که در سال 1334 قمری توسط اشرف‌السلطنه همسر اعتمادالسلطنه وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده است.
حافظی در ادامه افزود: از دیگر روزنامه‌های مهم دورۀ قاجار که اخبار و مقاله‌هایی را دربارۀ قیام امام‌حسین(ع) به چاپ رسانده، روزنامۀ «حبل‌المتین» کلکته است که در بسیاری از سال‌های انتشار خود، پس از دهۀ محرم اتفاقات این دهه و آداب و رسوم عزاداری در شهر کلکتۀ هندوستان را به چاپ رسانده و همچنین در برخی از شماره‌های خود خبرهایی از عزاداری مردم در شهرهای مختلف ایران را منتشر کرده است.
سرپرست گروه مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اظهار داشت: علاوه بر این دو روزنامه، اخبار و وقایع مربوط به عزاداری محرم در بسیاری از مطبوعات دورۀ قاجار تا نشریه‌های در حال انتشار به چاپ رسیده است که مفاهیم و مضامینی چون امام حسین(ع)، محرم و صفر، عزاداری سیدالشهداء، عاشورا و کربلا را انعکاس داده‌اند.
گفتنی است، تالار محققان اداره مطبوعات آستان قدس رضوی با اشتراک پایگاه‌های مختلف اطلاعاتی مانند نورمگز، مگیران، ایران‌نمایه، سیویلیکا و... و همچنین فراهم‌آوری نسخه‌های چاپیِ قدیمی‌ترین تا جدیدترین نشریات چاپ شده در ایران، مرجع کاملی برای بازیابی مقالات و اخبار مرتبط با این موضوع است. در حال حاضر، از طریق پایگاه‌های اطلاعاتی بیش از 60هزار عنوان مقاله و ده‌ها هزار خبر و گفتگو در زمینه‌های مرتبط با واقعۀ عاشورا در محل تالار محققان مطبوعات در دسترس پژوهشگران قرار دارد.