آستان قدس رضوی از اسناد تاریخی مسجد گوهرشاد رونمایی کرد

در سی‌و‌دومین برنامه از «سه‎شنبه‎های فرهنگی» آستان قدس رضوی و هم‌زمان با سالروز آغاز بنای مسجد گوهرشاد در مشهد، از اسناد مسجد گوهرشاد، موجود در گنجینه رضوی و حکم ثبت اسناد گوهرشاد در حافظه ملی رونمایی شد.
به گزارش گنجینۀ رضوی، به مناسبت سالروز آغاز بنای مسجد گوهرشاد در سال 818 قمری و ایام دهۀ وقف، سی‌و‌دومین ویژه‌برنامۀ «سه‎شنبه‎های فرهنگی» سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به رونمایی از اسناد مسجد گوهرشاد و گواهی ثبت مجموعه اسناد مسجد جامع گوهرشاد (در دوره‌های تاریخی صفویه، افشاریه و قاجاریه) این سازمان در کمیتۀ ملی حافظۀ جهانی اختصاص یافت.
اسنادی از سال‌ها خدمت در مسجد
تعمیرات ایوان مسجد در دورۀ افشاری به تاریخ سند 1159 قمری؛ فرمان شاه سلطان‌حسین صفوی به ناظر مسجد گوهرشاد و دستور به اینکه محصلان مالیاتی باید مالیات را با پول خراسان مطالبه کنند، به تاریخ 1128قمری؛ فرمان تجمیع اختیارات و ادارۀ مسجد جامع با حرم مطهر در اواخر دورۀ صفوی (در این سند به شغل متولی و مستوفی مسجد اشاره شده است.) به تاریخ 1147قمری؛ کارکنان مسجد در دورۀ قاجار (خطیب، مستحفظین درب و شبستان‌ها، حفاظ، مواظب خدمات متفرقه، مؤذنان، چراغچیان، خاک‌کش، سقا، قهوه‌چی) به تاریخ 1287قمری؛ برگزاری مراسم روضه‌خوانی حضرت فاطمه(س) در ایوان مسجد جامع به تاریخ 1313قمری؛ اجاره اراضی دو باب دکان علافی از موقوفات مسجد جامع در دورۀ قاجار و نامۀ رئیس نظمیۀ خراسان به متولی آستان قدس در مورد جلوگیری از اختلاف زن و مرد در زمان منبر آقا شیخ ابراهیم واعظ در مسجد گوهرشاد به تاریخ 1294شمسی، برخی از اسناد رونمایی شده در این مراسم است.
یک وقف‌نامۀ بی‌نقص
مدیرکل اوقاف و امور خیریۀ خراسان رضوی سخنران ویژۀ این نشست بود. وی با بیان اینکه تاکنون وقف‌نامه‌های بی‌شماری را مطالعه کرده است، وقف‌نامۀ مسجد گوهرشاد را جامع‌ترین وقف‌نامه از جهت متن، ادبی بودن، طلیعه و پیش‌بینی‌ها خواند و اظهار داشت: گوهرشادخاتون در این وقف‌نامه تولیت مسجد را به نسل خود واگذار کرده و میان دختر و پسر تفاوتی قائل نشده است. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد احمدزاده افزود: تولیت مسجد بر طبق این وقف‌نامه پس از انقراض نسل گوهرشاد، به سیدحمید علوی و اولادش می‌رسد و درصورت انقراض اولاد او به یکی از صلحای سادات مشهد تعلق پیدا می‌کند.
وی به برپایۀ وقف بودن این مسجد اشاره کرد و اظهار داشت: گوهرشاد خاتون برای ادارۀ این مسجد، موقوفاتی را در نظر گرفته تا از محل درآمد آنها مسجد اداره شود و این عاملی است که مسجد 600سال زنده نگه داشته شده است.
مدون‌ترین اسناد ادارۀ یک مسجد در جهان
کارشناس ادارۀ اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز در این مراسم مسجد جامع گوهرشاد را یک مکان خاص با اهمیت ویژه دانست و اظهار داشت: این مسجد در قرن 9 هجری قمری بر مبنای وقف ساخته شده است و اسناد رونمایی‌شده، شیوۀ ادارۀ مسجد را در مدت 500 سال نشان می‎دهد که یکی از مدون‎ترین مجموعه اسناد در مورد شیوۀ اداره یک مسجد در جهان اسلام است. وی خاطرنشان کرد: محتوای اسناد بیانگر کارکرد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مسجد گوهرشاد است.
دکتر زهرا طلایی تصریح کرد: در مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از 2هزار و 500 برگ سند از اداره مسجد گوهرشاد وجود دارد که حدود 150 برگ از این مجموعه مربوط به دورۀ صفوی و بیش از 800 برگ آن نیز متعلق به دوره افشاری و همچنین حدود 1500 برگ مربوط به دورۀ قاجار است. وی تأکید کرد: در مجموع، اسناد مسجد گوهرشاد با برخی از اسناد مرتبط به بیش از 3هزار برگ می‎رسد که قدیمی‎ترین سند در این موضوع، متعلق به سال 1017 هجری قمری و دورۀ شاه عباس اول است که از محمد صالح به عنوان فراش مسجد جامع نام برده شده است.
گفتنی است این اسناد و حکم ثبت اسناد گوهرشاد در حافظه ملی، به مدت یک هفته در قالب نمایشگاه، در گنجینۀ قرآن و نفایس آستان قدس رضوی واقع در صح کوثر حرم مطهر در معرض دید عموم قرار دارد.