19 اردیبهشت/ روز اسناد ملی و میراث مکتوب

انسان در طی قرون متمادی و در خلال رویارویی با حوادث گوناگون به تجربیات ارزشمندی دست یافته است. تاریخ مجموعه تمام این تجربیات است.باید این تجارب به نسل حاضر منتقل شود.

سند عبارت است از اطلاعات مضبوط اعم ازنوشتاری، دیداری، شنیداری كه توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی ایجاد شده و دارای ارزش نگهداری باشد. رسم نگهداری و حفاظت از اسناد و مدارك دولتی در ایران از دیرباز رایج بوده است. در دوران هخامنشیان هسته مركزی و زیربنای تشكیلات اداری امپراطوری را "بایگانی سلطنتی" تشكیل می‌داد. در حقیقت مغز متفكر سازمان اداری، رئیس بایگانی سلطنتی بود كه مسئول ضبط و ربط مكاتبات حكومتی، فرمان‌ها و دستورهای شاه و دیگر وقایع مهم روز بود. پس از فتح ایلام، ایرانیان با لوحه‌های گلی آشنا شدند و از كاربرد آن در امور تجاری و اداری اطلاع یافتند. ایرانیان در میانه قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند: چرم و پاپیروس برای نوشتن استفاده می‌كردند.

اما به سبب آسیب پذیری این مواد، اسناد و مدارك دوره هخامنشی دوام زیادی نیاورد و بیشتر آنها از بین رفت. اسناد باقی مانده از دوران هخامنشی در مقایسه با اسناد موجود در آرشیوهای منطقه، بسیار اندك است. بی تردید سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اكباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهایی كه محل زندگی شاهان ایرانی بود، وجود داشته است. پس از تسلط یونانیان بر ایران، اسكندر با بهره گیری از شیوه‌ها و بنیادهای آرشیوی ایرانیان، سازمان آرشیوی سلطنتی ایران را توسعه داد و حتی هنگامی كه نسخه‌های اصلی اسنادش دریك آتش سوزی از بین رفت، بی‌درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد كه در اختیار فرماندهان نظامی بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی كنند.

شیوه ایرانیان در نگهداری اسناد دیوانی، بعدها چنان گسترش یافت كه معمول دیگر حكومت‌ها نیز گردید. در دوره صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احكام و نشانه‌ها و نامه‌ها و اسناد در دفاتر مخصوصی ثبت می‌شد. محل نگهداری این دفترها كه "انبار دفترخانه دیوان اعلا" نام داشت ظاهراً عمارت چهلستون بود.

در دوره قاجاریه از زمان فتحعلی شاه، اسناد و مكاتبات و سواد فرمان‌ها در دربار نگهداری می‌شد و آرشیو جزو اداره بیوتات به شمار می‌رفت. از زمان ناصرالدین شاه، علاوه بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه و اسناد مالی در دستگاه میرزا یوسف خان مستوفی الممالك گردآوری می‌شد اما روش صحیحی برای نگهداری اسناد و نوشته ها وجود نداشت. سرانجام در سال ۱۲۷۸ خورشیدی وزارت خارجه به پیروی از روش بایگانی كشورهای اروپایی، بایگانی خود را مرتب كرد.

پس از انقلاب مشروطه و در طی سال های ۱۲۸۰ تا ۱۳۰۹ خورشیدی اقدام‌هایی برای به كاربردن روش‌های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارب هیات‌های فرانسوی و بلژیكی انجام گرفت. سرانجام در اردیبهشت ماه ۱۳۴۹ مجلس شورای ملی قانون تاسیس سازمان اسناد ملی ایران را به تصویب رساند. به این ترتیب مقدمات تشكیل آرشیو ملی ایران به عنوان پاسدار فرهنگ و هویت تاریخی كشور به وجود آمد.

منبع: سایت تبیان