اولین‌های مطبوعات ادبی در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی
به گزارش گنجینۀ رضوی، رئیس ادارۀ مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با بیان این‌که آرشیو مطبوعات این سازمان با جذب بیش از 500 عنوان نشریۀ کاملاً تخصصی در حوزۀ ادبیات فارسی، جایگاه ویژه‌ای در پاسخگویی به محققان برای بهره‌مندی از مطبوعات ادبی دارد، اعلام کرد: در این مرکز منابع منتشر‌شده در همۀ ادوار تاریخی به صورت چاپی و دیجیتالی در اختیار پژوهشگران است.
ابراهیم حافظی با این توضیح که ادبی‌نویسی 17 سال پس از آغاز روزنامه‌نگاری در ایران وارد این عرصه شد، به شماری از برترین نشریات ادبی این آرشیو اشاره کرد و افزود: روزنامۀ «علمیۀ دولت علیۀ ایران» در سال 1280 قمری در برخی شماره‌ها مطالب ادبی را چاپ می‌کرد، اما نخستین روزنامه‌ای که توجه جدی‌تری به ادبیات داشت روزنامۀ «ملتی» است که سال 1283 قمری به‌همت اعتضادالسلطنه، وزیر علوم دورۀ ناصری چاپ می‌شد.
وی ادامه داد: این روزنامه که دورۀ کامل آن در آرشیو آستان قدس رضوی موجود است، ادامۀ عنوان «روزنامۀ وقایع اتفاقیه» است که به دستور ناصرالدین‌شاه به چهار نشریۀ متفاوت تقسیم شد.
حافظی با بیان این‌که در دورۀ مظفری توجه به ادبیات در روزنامه‌ها بیشتر شد، اضافه کرد: اولین روزنامۀ غیردولتی ایران را ذکاءالملک فروغی با نام «تربیت» در سال 1314 قمری منتشر کرد که 434 شمارۀ آن در آرشیو موجود است و روزنامۀ «ادب» را ادیب‌الممالک فراهانی در سال 1316قمری در تبریز چاپ کرد و بعد انتشارش را در مشهد و تهران ادامه داد.
وی در ادامه به اولین مجله‌های تخصصی ادبی اشاره و تصریح کرد: در دورۀ مشروطه برای اولین‌بار یوسف اعتصام‌الملک آشتیانی، پدر پروین اعتصامی، مجلۀ «بهار» را در سال 1328 قمری به‌عنوان اولین نشریۀ کاملاً ادبی منتشر کرد که 24 شمارۀ کامل آن در کتابخانۀ آستان قدس رضوی موجود است و دومین نشریۀ ادبی را نیز ملک‌الشعرای بهار با نام «دانشکده» در سال 1336 قمری منتشر کرد.
حافظی خاطرنشان کرد: در سال‌های پایانی حکومت قاجار، نشریات ادبی رشد چشمگیری داشت که نشریات «گل زرد»، «ارمغان»، «آینده»، «ناهید»، «آزادیستان» و «شرق» تنها تعدادی از ده‌ها نشریۀ چاپ‌شده در این دوره است که تأثیر بسزایی درروزنامه‌نگاری ادبی پس از خود داشتند.
رئیس ادارۀ مطبوعات از جوّ سانسورمآبانه و اختناق‌آمیزی که در حکومت پهلوی اول بر مطبوعات حکم‌فرما بود یاد کرد و گفت: نشریات این دوره یا دچار سانسور شدند یا بیشتر جنبۀ تمجیدگرایانه دارند. وی افزود: در این دوران، مجله‌هایی چون «ارمغان» و «آینده» به انتشارشان ادامه دادند و موضوعات شعر و داستان در مطبوعات این دوره بیشتر شد.
حافظی به رشد چشمگیر چاپ مطبوعات ادبی مشهد پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: منابع مطبوعاتی بیش از 70 عنوان را در این زمینه فهرست کرده‌اند و آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی در مجموع تعداد 65 نشریۀ تخصصی این حوزه را جذب کرده است که دانشگاه‌های مشهد با 35 عنوان، سرآمد ناشران ادبی مشهد هستند.
وی در پایان با بیان این‌که بیشترین مجوز صادر‌شده برای چاپ نشریات ادبی در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران مربوط به دهۀ 80 است، استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و آذربایجان شرقی را به‌ترتیب صاحب بیشترین تعداد نشریۀ ادبی اعلام کرد و گفت: از هریک از این استان‌ها بالغ بر 50 نشریۀ ادبی در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.