دستخط گلایهآمیز امیرکبیر به ناصرالدینشاه قاجار در مرکز اسناد آستان قدس رضوی رونمایی شد
به گزارش گنجینه رضوی، شصتونهمین سهشنبۀ علمیفرهنگیِ سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به رونمایی از چهار سند موجود در مرکز اسناد آستان قدس با دستخط، مهر و امضای میرزاتقیخان فراهانی اختصاص یافت. نامۀ گلایهآمیز امیرکبیر به ناصرالدینشاه دربارۀ امور حکومتی، سه سند و نامۀ سیاسی امیر در عصر صدارت او و تصویر تاریخی امیرکبیر در کنار ناصرالدینشاه و سران حکومتی، از اسنادی است که در این مراسم از آنها رونمایی شد.
اگر شما باید سلطنت بکنید، بسمالله!
مسئول امور نمایهسازی و مستندسازی مرکز اسناد آستان قدس رضوی در این مراسم به معرفی اسناد رونماییشده پرداخت و گفت: یکی از جالب توجهترینِ این اسناد، نامهای به دستخط امیرکبیر خطاب به ناصرالدینشاه است که در آن از کمکاری شاه و اهمالش در امور مملکتی گلایه کرده واز وی میخواهد تا وظایفش را به نحو احسن انجام دهد.
اعظم نظرکرده به بخشی از این نامه اشاره کرد و گفت: در این سند که به شمارۀ 124253 در آرشیو ثبت شده و فاقد تاریخ است، آمده: «قربان خاک پای همایون مبارکت شوم. دستخط همایون زیارت شد. اولاً استفسار حال این غلام را کرده بودند، بد نیست. حکیم این غلام موسی کلیکه و ملا محمد هردو هستند. ثانیاً در باب سان سواره نانکلی، مقرر فرموده بودند که در میدان نمیشود بیرون بروید، اگر آجودان باشی عرض کرده یا خود اختیار فرمودهاند امر با قبله عالم است؛ ولکن به این طفرهها و امروز و فردا کردن و از کار گریختن در ایران به این هرزگی حکما نمیتوان سلطنت کرد.گیرم من ناخوش یا مُردم؛ فدای خاک پای همایون، شما باید سلطنت بکنید یا نه؟ اگر شما باید سلطنت بکنید، بسمالله. چرا طفره میزنید؟ موافق قاعده کل عالم، پادشاهان سابق چنان نبوده که همگی در سن سی ساله و چهل ساله به تخت نشسته باشند. در دَه سالگی نشسته و سی و چهل سال در کمال پاکیزگی پادشاهی کردند. هرروز از حال شهر چرا خبردار نمیشوید که چه واقع میشود و بعد از استحضار چه حکم میفرمایند؟ از در خانه و مردم و اوضاع ولایات چه خبر و چه حکم میفرمایند؟ قورخانه و توپی که بایست به استرآباد برود رفت یا نه؟ این همه قشون که در شهر است، از خوب و بد و سرکردههای آنها چه وقت خواسته و از حال هر فوج دایم خبردار شدند؟ و همچنین بنده ناخوشم و گیرم هیچ خوب نشدم، شما نباید دست ازکار خود بردارید یا دایم محتاج به وجود یک بندهای باشید. اگرچه جسارت است اما ناچار عرض کردم. باقی الامر همایون.»
چند نامه از امیرکبیر
وی اضافه کرد: نامهای در مورد اعزام ميرزا موسي مستوفي به خراسان به منظور انتظام امور ديواني توسط ميرزا تقيخان اميرکبير و سفارش وي به محمدناصرخان سردار، پيشکار و وزير خراسان در ۱۲۶۶قمری یکی دیگر از این اسناد است که در پشت آن مهر امیرکبیر با سجع «لاالهالاالله الملک الحق المبین عبده محمد تقی» مشاهده میشود.
نظرکرده ادامه داد: در سند دیگری، دستور ميرزاتقيخان اميرکبير به مباشران و حاکمان مسير تهران به مشهد جهت پرداخت سيورسات به نيروهاي نظامي و افواج قزوین اعزامي از قزوين به خراسان در سال 1266قمری مرقوم شده که بر اساس آن باید در هر یک از منازل، سیورسات یک روزۀ آنها موافق تفضیل نامه موجود فراهم شود و هزینه این سیورسات به خرج مالیات آنجا محسوب خواهد شد.
وی در ادامه به معرفی چهارمین سند پرداخت و گفت: در سند دیگری از سوی امیرکبیر، به حکام، ضباط و مباشرین امور دیوانی حکم شده که بر حسب امر شاه، صفرعلیخان سرکرده سواره شاهسون با ششصد نفر سواره شاهسون مأمور و روانه خراسان هستند و به موجب این نوشته در هر منزل جیره و سیورسات آنان باید مهیا شود و موافق قبض برات دیوانی صادر شده و به خرج حساب دیوانی این مکانها مجری و منظور شود.
نظرکرده در این خصوص توضیح داد: در اغلب دورههای حکومتی در ایران امرا و دیوانیان و سربازان قشون به جز مالیات، اموالی را تحت عنوان هدیه، سیورسات، آذوقه و مژدگانی از مردم مطالبه میکردند و رشوه نیز علاوه بر اینها بوده است که امیرکبیر پس از سامان دادن به وضعیت مالی کشور و برقراری مواجب منظم برای عمال دولتی، دستور ممنوعیت دریافت هر نوع وجه غیرقانونی را صادر کرد.
عکس دستهجمعی با حضور ناصرالدینشاه قاجار و امیرکبیر
همچنین عکس دستهجمعی که امیرکبیر و ناصرالدینشاه در آن مشاهده میشوند، از اسناد جالب توجهی بود که در این مراسم از آن رونمایی شد. کارشناس مطالعات اسناد تاریخی مرکز اسناد استان قدس در این ارتباط تصریح کرد: این عکس متعلق به سال 1264 قمری است که به فاصلۀ 6 سال پس از ورود عکاسی به ایران و توسط ملک قاسم میرزا، اولین عکاس ایران، گرفته شده است. مهدی حسامی اظهار داشت: در زمان فوت احمدشاه، امیرکبیر برای مشایعت ناصرالدینشاه و اردن او به تبریز سفر کرد که این عکس احتمالا در تبریز گرفته شده است.
وی از شجاعنیا به عنوان اهدا کنندۀ این عکس نام برد و گفت: فایل این عکس در سال 1393 به مرکز اسناد آستان قدس رضوی اهدا شده است.
گفتنی است، میرزامحمدتقیخان فراهانی، ملقب به امیر کبیر، روز22 ذیقعده 1264قمری مطابق با 1227 شمسی به صدارت ناصرالدینشاه قاجار رسید ودر روز 25 محرم سال 1268قمری مطابق با 1231شمسی از صدارت برکنار شد. او اندکی بعد با دسیسه مهد علیا مادر ناصرالدینشاه ومیرزا آقاخان نوری، به دست حاجی علی خان حاجب الدوله در حمام فین کاشان به قتل رسید.