رونمایی از دستنوشتههای شیخ‌مرتضی انصاری در کتابخانۀ آستان قدس رضوی
به گزارش گنجینۀ رضوی، هم‌زمان با سالروز درگذشت عالم بزرگ جهان تشیع و صاحب مکاسب، شیخ مرتضی انصاری (1281-1214)، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در هفتادودومین سه‌شنبۀ علمی‌فرهنگیِ خود، نسخه‌های دست‌نویس این عالم بزرگ از «مکاسب» و «الصلاه» را به صورت وبیناری رونمایی کرد و این درحالیست که نمونۀ این دست‌نوشته‌ها در هیچ یک از کتابخانه‌های کشور موجود نیست.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی، استاد سطوح عالی حوزۀ علمیه خراسان و محمد وفادار مرادی، پژوهشگر نسخ خطی در این مراسم به سخنرانی پرداختند.
ربانی در این نشست با مرور زندگی‌نامۀ شیخ مرتضی انصاری، اظهار داشت: تبار شیخ انصاری به جابربن عبدالله انصاری می‌رسد. وی اولین تقریرات اصطلاحی از درس‌های حوزه را تقریرات به جا مانده از درس‌های شیخ مرتضی انصاری دانست و افزود: در 200 سال گذشته کتاب‌های شیخ مفید مرجع بوده و تمام علما از آن استفاده کرده‌اند.
این استاد حوزه تصریح کرد: انصاری یک فقیه صاحب مکتب است که هنوز جایگزینی برای مکتب فقهی او نیامده است. او علاوه بر اینکه در زمان خود تأثیرگذار بود، صاحب تألیفات اثرگذار است و شاگردان برجسته‌ای را تربیت کرده است.
ربانی همچنین به نقش مادر شیخ مرتضی انصاری در تربیت او اشاره کرد و گفت: زمانی که خبر مرجعیت شیخ مرتضی را به مادر او دادند، مادرش اینگونه گفت که اگر خبر نبوت او را هم می‌آوردند تعجب نمی‌کردم؛ چرا که هیچ‌وقت بدون طهارت به او شیر ندادم.
همچنین در بخشی دیگر از این مراسم، محمد وفادار مرادی، پژوهشگر نسخ خطی، با بیان اینکه از علمای قرن 13 و 14 دست‌خط‌های زیادی در گنجینۀ نسخ خطی آستان قدس رضوی وجود دارد، بیان کرد: از آثار شیخ مرتضی انصاری بیش از 246 نسخۀ خطی در این مرکز موجود است که نسخه‌های «الصلاه» و «مکاسب» به دست‌خط این عالم بزرگ کتابت شده است.
وی تصریح کرد: نسخه‌هایی که به خط شیخ مرتضی در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، عموماً ترقیمۀ مؤلف و تاریخ ندارد اما خط او همچون آفتاب درخشان است و برای اهل تحقیق بیگانه نیست.
این پژوهشگر نسخ خطی، دستنوشتههای علما را نه چرک‌نویس بلکه زیبانویس عنوان کرد و در ارتباط با نسخه‌های رونمایی‌شده توضیح داد: این نسخه‌ها دارای حاشیه، خط‌خوردگی و تصحیح است و این درحالی است که یکی از مشخصات نسخۀ مؤلف همین امر است و درواقع، بی‌قاعد‌گی، قاعده‌اش است.
وی افزود: یکی از نسخه‌های ارزشمند بهخط شیخ مرتضی انصاری، موجود در گنجینه رضوی، کتاب الصلاه به شماره ثبت 11130 است که در آن مباحث نماز با استناد به آیات و روایات و اقوال فقهای مشهور به طور گسترده مورد بحث قرار گرفته است.
وفادار مرادی ادامه داد: نسخۀ حاضر از مبحث «میقات الفرائض» شروع و به انتهای«صلاه المسافر» ختم شده است. او اضافه کرد: این نسخه به خط نستعلیق مختلف السطر در کاغذ نخودی و در 333 برگ کتابت شده است که در سال 1347 شمسی به دست سیّدمرتضی سبط الشیخ وقف کتابخانۀ رضوی شده است.
وی در ادامه به معرفی نسخه رونمایی‌شده از «مکاسب» پرداخت و بیان کرد: کتاب مکاسب یکی از نسخه‌های اساسی و معروف فقه شیعه است که به شماره 11129 در گنجینۀ نسخ خطی آستان قدس ثبت شده است. وفادارمرادی افزود: نسخه حاضر از اوایل«مبحث خیارات» تا پایان آن را شامل می‌شود و به خط نستعلیق 19سطری در کاغذ نخودی آهار مهره در 165برگ کتابت شده و به دست رحمت‌الله شوشتری در آبان 1351 وقف شده است.
گفتنی است، شیخ مرتضی انصاری دارای آثار متعدد و ارزشمندی همانند «رسائل» و «مکاسب» است که محور دروس حوزه‌های علمیه است و به همین علت، شروح و حواشی متعددی بر آن نگاشته شده است. برخی دیگر از آثار تألیفی وی عبارت است از: «التسامح فی ادله السنن»، «التقیه»، «الصلاه»، «الرضاع»، «الزکاه»، «الصوم»، «العداله»، «القضاء»، «الخمس»، «النکاح»، «الطهاره»، «الاجتهاد» و« التقلید».
لازم به ذکر است در حال حاضر در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 57هزار نسخه خطی، 52هزار کتاب چاپ سنگی، 13میلیون و 500 هزار برگ سند تاریخی و هزاران شی موزه‌ای و بیش از 2میلیون نشریات ادواری نگهداری می‌شود.
