رونمایی از «ادب» در سالروز انتشار نخستین روزنامه در خراسان
به گزارش گنجینه رضوی، مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در برنامۀ سهشنبههای علمیفرهنگی که در سالروز چاپ نخستین روزنامه در خراسان برگزار شد، از روزنامۀ «ادب» موجود در آرشیو خود که عنوان نخستین روزنامۀ چاپ مشهد را دارا است رونمایی کرد.
رئیس ادارۀ مطبوعات در ارتباط با روزنامههای رونمایی شده اظهار داشت: این نسخه در رمضان 1318 قمری، 1302 شمسی به صورت چاپ سنگی و خط نستعلیق منتشر شده است و از ویژگیهای آن کتابت وقفنامه در صفحۀ ابتدایی است که عبدالعلی اوکتایی در سال 1342 قمری آن را وقف کتابخانه آستان قدس رضوی میکند و مهر آن مربوط به سراجالسلطان پدر ایشان است. ابراهیم حافظی با بیان اینکه خاندان اوکتایی تا سه نسل رئیس کتابخانه آستان قدس رضوی بودهاند، افزود: در این وقفنامه اشاره میکند که اگر قرار است این روزنامه از کتابخانه خارج شود، باید تحت شرایط خاص باشد وگرنه اجازه خروج از کتابخانه را ندارد.
وی همچنین به نسخۀ رونمایی شده از این روزنامه اشاره کرد که اولین تصویر نقاشیشده در مطبوعات آن زمان، در آن به چاپ رسیده است. حافظی تصریح کرد: این نقاشی که کاریکاتورمانند است از حسین الموسوی نقاشباشی آستان قدس رضوی است که مذهب کتابخانه نیز بوده است.
او با بیان اینکه طی سه سال، 110 شماره از روزنامۀ ادب به چاپ رسیده است، از وجود مجموعۀ کامل این روزنامه در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی سخن گفت و اعلام کرد: این یکی از امتیازات منحصربه فرد این آرشیو است.
همچنین علی سلیمانی، مسئول امور مخازن و تالارهای اداره مطبوعات آستان قدس رضوی در این مراسم که به صورت وبیناری نیز برگزار شد، به معرفی روزنامۀ ادب و پیشینۀ آن پرداخت. وی روزنامهنگاری مشهد را مرهون زحمات ادیبالممالک فراهانی دانست و گفت: ادیب که در تبریز روزنامه ادب را منتشر میکرد، بنا به مشکلاتی که بهوجود آمد چاپ روزنامه را در تبریز متوقف کرد و به قفقاز و خوارزم و سپس مشهد مسافرت کرد و در مدت اقامت سه سالهاش در مشهد درحالیکه نیم قرن از آغاز روزنامهنگاری ایران گذشته بود، در اولین گام، دورة دوم روزنامه ادب را در مشهد منتشر کرد.
وی اضافه کرد: نخستین شماره روزنامه «ادب» مشهد، در 4رمضان 1318 چاپ و منتشر شد و مشهد برای اولینبار صاحب روزنامه و روزنامهنگار شد.
سلیمانی، حاشیهنویسی را از ویژگیهای این روزنامه برشمرد و اظهار داشت: از آنجاکه در برخی صفحات با کمبود فضا مواجه میشدند، مطالب ادامهدار را در حاشیۀ روزنامه می نوشتند. وی افزود: در شماره ۱۵ سال دوم این روزنامه آمده است: «امروز فقط در شهر مشهد مقدس که مرکز ایالت خراسان است، قریب سیصد نمره از روزنامه ادب در هر هفته به مصرف میرسد.»
او همچنین از توزیع این روزنامه در شهرهای مختلف ایران و حتی خارج از مرزها سخن گفت و از عشقآباد، تفلیس، مسکو، بمبئی، کلکته، مصر، استانبول و بخارا در زمرۀ شهرهای خارج از ایران نام برد.
سلیمانی تصریح کرد: مقالهها حجم بیشتر هر شماره را تشکیل میدهد و این درحالی است که امر به معروف و نهی از منکر، اتحاد و ترقی مسلمانان، زنان، اخبار خارجه، جنگ چین و اروپا، جنگهای بین ترانسوال و انگلیسیها، راهآهن حجاز، وضعیت سومالی و تاریخ و جغرافیای مراکش، تبلیغ آموزههای دینی، میهنپرستی، اتحاد مسلمانان، طنز اجتماعی و مبارزه با خرافات، ترویج ارزش سوادآموزی و ساخت مدارس، نکوهش خشونت و جنگ به زبان شعر، تشویق به ترقی و توسعه رفاه از طریق احداث راهآهن و تأکید بر استفاده از روزنامه توسط همه مردم، مضامین اصلی مقالهها و سرمقاله های روزنامه ادب مشهد را تشکیل میدهد.
سلیمانی با بیان اینکه اخبار مشهد نیز هرروزه در برخی صفحات چاپ میشده است، گفت: در شماره ۴۵ سال اول انتشار، تحت عنوان «قابل توجه ایالت کبری» به مشکلات بازار اطراف حرم اشاره دارد و درخواست توجه از سوی والی خراسان میکند که به دلیل عدم نظارت بر بازاریان، عبور و مرور مردم و ورود به حرم با مشکل مواجه شده است.
سلیمانی خاطرنشان کرد: ادیب الممالک فراهانی را شاید نتوان روزنامهنگاری طراز اول در میان همعصرانش دانست؛ اما روزنامهنگاری ادیب مهم است؛ چراکه نخستین شاعر روزنامهنگار است و همچنین روزنامهنگارانی چون محمدصادق تبریزی و مجدالاسلام کرمانی با ادیب همکاری داشتند که سالها بعد، خود از سرآمدان مطبوعاتی ایران شدند.
گفتنی است دکتر حسین الهی، استاد تاریخ ایران دانشگاه فردوسی مشهد سخنران ویژۀ این مراسم بود که با موضوع «تأثیر روزنامه ادب بر تحولات اجتماعی مشهد» به سخنرانی پرداخت.