آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی؛ گنجینه‌ای از اولین‌ها و نوادر مطبوعاتی
بسیاری از مراکز فرهنگی و روزنامه‌خوان‌های کشور از ابتدا به فکر ماندگاری این میراث مکتوب بوده‌اند. از همین زمان توجه معدود کتابخانه‌های کشور به گردآوری مطبوعات در کنار نسخ خطی شکل گرفت. ابتدا در مخازن کتب، بایگانی و استفاده می‌شد و پس از مدتی که بازار نشر روزنامه و مجلات رونق گرفت دغدغه نگهداری و ساماندهی آن‌ها سبب شد تا مخازن مستقلی را به خود اختصاص دهند.
رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار ما کتابخانه آستان قدس رضوی را یکی از این مراکز فرهنگی خواند و اظهار کرد: کتابخانه آستان قدس رضوی که قدمتی چند صد ساله دارد از همان آغازین شماره وقایع اتفاقیه، نسخه‌های دریافتی آن را ثبت کرده و تا پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از ۳۰۰ عنوان مجله، روزنامه و سالنامه را جذب کرده بود.
وی افزود: آستان قدس رضوی با تأکید بر حفاظت و ایمنی گنجینه‌هایش، در سال ۱۳۵۹ به منظور آگاهی دقیق‌تر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر و تقویت فراهم‌آوری نشریات ادواری، آرشیو مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی را به عنوان بخشی مستقل به رسمیت شناخت و از این زمان روند جذب مطبوعات، رشد فزاینده‌ای به خود گرفت و با بهره‌گیری از روش‌هایی، چون سنت حسنه وقف، قانون واسپاری نشریات ادواری، خرید و مبادله، هر روزه ده‌ها عنوان و صد‌ها نسخه جدید جذب شد.
بیش از 2میلیون نسخه نشریه در آرشیو مطبوعات رضوی
ابراهیم حافظی، آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی که دارای ۳۴ هزار عنوان نشریه با بیش از ۲میلیون نسخه است را یکی از غنی‌ترین آرشیو‌های ملی کشور برشمرد و افزود: این مرکز بعد از کتابخانه ملی تنها آرشیو فعال در سطح ملی محسوب می‌شود که فرصت مناسبی را برای پژوهشگران و مشتاقان عرصه تحقیق و پژوهش برروی نشریات ادواری فراهم آورده است.
وی ادامه داد: این آرشیو بسیاری از نفایس مطبوعاتی از قدیمی‌ترین نشریه چاپ ایران گرفته تا مجموعه منحصر به فرد از نشریات دانشجویی و صد‌ها عنوان نشریه علمی و پژوهشی و بسیاری از نشریات محلی از تمام استان‌های کشور را در خود جای داده است.
رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، نشریات ادواری موجود در این مرکز را از بی‌نظیرترین مجموعه‌های سازماندهی شده در مراکز آرشیوی کشور خواند و گفت: بالغ بر ۲۸هزار روزنامه، مجله، سالنامه فارسی و ۶هزار نشریه غیر فارسی به زبان‌های عربی، لاتین، ترکی، اردو و ... چاپ داخل و خارج از کشور که تعدادی از آن‌ها قدمت بیش از ۱۵۰ سال دارد در این مرکز نگهداری می‌شود که نشان ازاهمیت این مرکز دارد.
نشریاتی با بیش از 50 زبان، از 90 کشور
وی با اشاره به وجود نشریاتی به بیش از ۵۰ زبان و از ۹۰ کشور مختلف دنیا در آرشیو مطبوعات رضوی بیان کرد: این منابع آرشیوی شامل مجله و روزنامه، خبرنامه‌ها، نشریات تجربی مانند نشریات دانش‌آموزی و نشریات مساجد، نشریات دانشگاهی، دانشجویی، سال‌نما و سالنامه‌ها، نشریات الکترونیکی، شب‌نامه‌ها، کتابهای مطبوعاتی و بریدۀ جراید است.
حافظی، وجود مجموعه‌های مهمی مانند 30 عنوان نشریات آغازین سال‌های روزنامه‌نگاری در ایران، 250 عنوان نشریات دوره مشروطه، 500 عنوان نشریات دوره آزادی مطبوعات و نهضت ملی شدن نفت، 500 عنوان سالنامه‌های دوره پهلوی، 500 عنوان نشریات گروه‌های انقلابی قبل و بعد از پیروزی انقلاب ، 9هزار و 200 عنوان نشریات دانشجویی و 800 عنوان ویژه‌نامه‌های مطبوعاتی را بیانگر ارزش مجموعه مطبوعاتی موجود در سازمان دانست.
رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به نگهداری نشریاتی چون اولین نشریه علمی و سه زبانه ایران، کامل‌ترین دوره نشریه وقایع عدلیه، اولین نشریه آموزشگاهی ایران، روزنامه‌های کثیر الانتشار دوره قاجار، نشریه حبل‌المتین کلکته در هند، روزنامه صور اسرافیل طهران، مجله دینی مشهد با عنوان الکمال، قدیمی‌ترین نشریه تخصصی ورزشی با عنوان مجله پیش‌آهنگی ایران، در این اداره اشاره کرد.
نگهداری نشریات پیش از دهه 60
وی یادآور شد: از ویژگی‌های آرشیو مطبوعات در گنجینه رضوی، جذب بیش از ۲هزار و 600 عنوان نشریه چاپ خراسان (رضوی، شمالی، جنوبی) و جذب بیش از ۴ هزار عنوان نشریه مربوط به قبل از دهه ۶۰ است. همچنین بیش از ۲۹ هزار عنوان نشریه مربوط به سال‌های پس از انقلاب اسلامی در آرشیو مطبوعات این سازمان قرار دارد.
حافظی با اشاره به وجود حدود ۴۰۰ عنوان نشریه فارسی زبان چاپ خارج از کشور گفت: علاوه بر این تقریباً از تمام شهر‌های ایران که صاحب نشریه هستند، نسخه‌هایی در این آرشیو موجود است که از این میان استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است.
وی خاطرنشان کرد: در طول دوره حیات آرشیو مطبوعات این سازمان، مجموعه‌داران بسیاری از جمله مرحوم حبیب‌الله ذوالقدر، شاعر و روزنامه نگار؛ علی موسوی گرمارودی، شاعر و نویسنده معاصر؛ مرحوم دکتر محمود شهابی، استاد دانشگاه تهران؛ مرحوم دکتر محمدحسن گنجی، پدر علم جغرافیای نوین؛ مرحوم محمد گلبن؛ استاد سیدفرید قاسمی و دو تن از صاحب‌نظران برجسته مطبوعات ایران مجموعه‌هایشان را به این آرشیو واگذار و ارزش آن را دو چندان کرده‌اند.
رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ادامه داد: در سال‌های اخیر حجت‌الاسلام رسول جعفریان، خانواده مرحوم گلشن آزادی، غلامرضا آموزگار، دکتر لقمان داورپور، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرکزی و دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانه ملک و ده‌ها شخص و موسسه دیگر از جمله مراکزی هستند که در تکمیل آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی به صورت اهداء یا مبادله نشریات همکاری داشته‌اند.
وی ایجاد آرشیو دیجیتال با بیش از ۱۰۰۰ عنوان نشریه قدیمی و نفیس را از گام‌های بزرگ این اداره در سال گذشته عنوان کرد که از این طریق پژوهشگران به محتوای بیش از ۱۰۰هزار نسخه نشریه دسترسی داشته باشند.
1800 عنوان کتاب در حوزه رسانه و تاریخ مطبوعات ایران
حافظی تصریح کرد: کتابخانه تخصصی مطبوعات با بیش از ۱۸۰۰ عنوان کتاب در حوزه رسانه و تاریخ مطبوعات ایران، در کنار بیش از ۳۴ هزار عنوان نشریه ادواری به محققان، اصحاب رسانه و سایر علاقمندان به مطالعه و تحقیق در زمینه روزنامه‌نگاری و علوم ارتباطات خدمات می‌دهد.
ایجاد سامانه جستجوی مقالات در نشریات و اخبار در مطبوعات ایران
وی از ایجاد سامانه‌ای مستقل در زمینه جستجوی مقاله‌ها در نشریات و سامانه‌ای برای جستجوی اخبار خراسان در مطبوعات ایران خبر داد و افزود: همچنین به زودی با انتقال بیش از ۱ میلیون و 500 هزار نسخه نشریه به مخازن جدید و مجهز به استاندارد‌های روز کتابخانۀ مرکزی آستان قدس، زمینه‌های حفاظت و نگهداری صحیح از نفایس مکتوب بهتر خواهد شد.
رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در پایان گفت: در حال حاضر از طریق شبکه سیمرغ و نوسا و همچنین فهرست چاپی روزنامه‌ها و مجلات، تمامی نشریات موجود در کتابخانه قابل بازیابی و استفاده است.