ابزار آلات کهن رصد هلال ماه در موزۀ نجوم رضوی

به گزارش گنجینۀ رضوی، گنجینه نجوم آستان قدس رضوي با وسعت حدود 400 متر مربع داراي 5 ويترين است كه به نمايش مجموعه اي از انواع ابزارآلات نجوم مانند اسطرلاب، قبله‌نما و قطب‌نما، تلسکوپ، كره‌های آسمانی و جغرافیایی، ذات‌الحلق، تئودوليت، سکستانت، مدل حركت زمين، ماه، خورشيد و انواع دوربين های دو چشمي و تک چشمی اختصاص يافته است.

این گنجینه که به عنوان اولین موزه علوم ایران در سال 78 افتتاح شد، اشیای شاخصی چون اسطرلاب مسطح و يك اسطرلاب كروي مربوط به دوره صفوی که توسط استادان مشهور این دوره ساخته شده را در خود جای داده است و بسیاری از آن ها توسط سید جلال الدین تهرانی، اخترشناس، نویسنده و نایب تولیه آستان قدس رضوی در دهۀ 30 شمسی، وقف آستان قدس رضوی شده است.

مسئول گنجینه نجوم موزۀ آستان قدس رضوی در گفتگو با خبرنگار ما به قدیمی ترین اسطرلاب این موزه اشاره کرد و گفت: این اسطرلاب کروی که پیش‌بینی زمان و مکان هلال ماه را بر عهده دارد توسط ضياءالدين محمد بن‌قائم ‌بن‌ملاعيسي‌ابن ملا الهداد الاسطرلابي همايوني لاهوري ساخت شده است.

وی افزود: اين كره بر روي حلقه پايه برنجي به ارتفاع 9/13 سانتیمتر متصل به حلقه اي افقي به قطر 19 سانتیمتر قرار گرفته است. روي حلقه چهار جهت اصلي مشخص شده كه محور شمال و جنوب آن داراي شيار براي چرخيدن كره است.

عبدالحسین ملک جعفریان ادامه داد: دور تا دور حلقه، درجه‌بندی شده و در هر پنج درجه نوشته‌هايی با حروف ابجد كه نسبت به چهار جهت اصلي متقارن است، مشاهده مي‌شود. همچنین بر روي اين كره نقش صور فلكي با اعداد فارسی طراحي و نام صور فلكي، ستارگان و اعداد خاصي نيز در اطراف آن قلم زده شده است و از نکات قابل توجه، شماره‌گذاری صور فلکی با اعداد فارسی است.

وی خاطرنشان کرد: اين اسطرلابِ با ارزش از وقفيات دكتر سيد جلال الدين تهراني است.

وی در ادامه از نمایش 2 تلسکوپ قدیمی در این گنجینه یاد کرد و گفت: تلسکوپ شکستی برنجی به طول 91 سانتی‌متر که توسط شوالیه عینک ساز در کشور انگلیس ساخته شده یکی از این تلسکوپ‌هاست.

مسئول گنجینه نجوم موزۀ آستان قدس رضوی در بیان ویژگی‌های این تلسکوپ افزود: طول لوله این تلسکوپ 3/82 سانتی‌متر، قطر عدسی گشودگی 3/7 سانتی‌متر و قطر عدسی شیئ 1/9 سانتی‌متر است.

وی به وجود تلسکوپ انعکاسی که توسط سید جلال الدین تهرانی وقف آستان قدس رضوی شده است، اشاره و بیان کرد: جنس این تلسکوپ از برنج و در اواخر قرن 18 میلادی در شهر پاریس ساخته شده است. این تلسکوپ به طول 79 سانتی‌متر و ارتفاع 42 سانتی‌متر است. همچنین طوله لوله آن 7/68 سانتی‌متر و قطر عدسی چشمی 5/3 سانتی‌متر است.

ملک جعفریان تصریح کرد: یکی دیگر از وسایل نجوم که در گنجینه نجوم نگهداری می شود ذات‌الِحلَق است که این اثر نیز توسط سید جلال الدین تهرانی ساخته و در سال 61 هجری شمسی وقف آستان مقدس رضوی شد. 

وی افزود: ذات‌الحِلَق از مهمترین وسایل نجوم در قدیم به شمار می‌رود که از تعدادی حلقه تودرتو تشکیل شده و هر حلقه نماینده یکی از اجرام سماوی و مسیر حرکت سالیانه آن است. ذات الحلق علاوه بر رصد ستارگان و تعیین مختصات آن‌ها، مسائل دیگر نجومی از جمله تبدیل مختصات افقی، استوایی و دایره البروجی به یکدیگر را نیز حل می‌کند.

مسئول گنجینه نجوم موزۀ رضوی به نمایش یک ساعت نجومی که به وسیله چند چرخ دنده به ذات‌الحلق نصب می‌شود در گنجینه نجوم رضوی اشاره کرد و افزود: این ساعت قدیمی با قدمتی 150ساله، توسط یک اَخترشناس و ساعت ساز مشهور بلژیکی به نام لویی زیمر (1888 تا 1970میلادی) در شهر لیه واقع در استان آنتوئر کشور بلژیک در سال 1957میلادی بازسازی و مرمت شده است.

گفتنی است، گنجینۀ نجوم در طبقۀ دوم ساختمان موزۀ رضوی، در صحن کوثر حرم مطهر واقع شده و همه‌روزه به جز ایام تعطیل از ساعت 8 تا 18 پذیرایی عموم علاقه‌مندان به آثار تاریخی است.