روایتی از نشر دفاع مقدس در گنجینه مطبوعات رضوی
مطبوعات یکی از ارکان مهم تاریخ‌نگاری دفاع مقدس محسوب می‌شود. روزنامه‌ها با عکس و خبرهای فتح و ظفر رزمندگان، صحنه‌های باشکوهی را رقم می‌زدند. حال که 33 سال از پایان جنگ گذشته، تورق روزنامه‌های آن دوران، یادآور خاطرات تلخ و شیرینی است که کمتر در نوشته یا مستندی به آن پرداخته شده است. مرور روزنامه‌های دوره جنگ، سبب شده واقعیات آن به صورت عینی به درون منازل راه پیدا کند و همچنان فرهنگ ایثار وشهادت زنده و پویا باشد. بی شک، نقش مطبوعات در ایجاد روحیه امید، نشاط و خودباوری در دوران جنگ افتخارآمیز است و اهمیت آن در اطلاع‌رسانی از لحظه لحظه رویدادهای خط مقدم جبهه‌ها و پشت صحنه جبهه‌ها برکسی پوشیده نیست.
جنگ تحمیلی شهریور 1359 آغاز شد و از همان ابتدا شاهد درج اخبار آن در روزنامه‌ها و مقاله‌هایی در این زمینه در مطبوعات هستیم. روزنامه‌های اطلاعات، کیهان، جمهوری اسلامی و خراسان، هرروز حاوی اخبار مهمی از جنگ بودند. برای اولین بار روزنامه اطلاعات در 25 شهریور 1359با تیتر «تدارک نظامی وسیع ایران برای مقابله با تجاوزات عراق» خبر از وقوع جنگی ناخواسته در جبهه‌های جنوب داد که از قصرشیرین آغاز می‌شد. بلافاصله در روزهای بعد، روزنامه‌های «کیهان» و «جمهوری اسلامی» نیز به پوشش این رویداد پرداختند و اخبار جنگ، تیتر مهم روزنامه‌های هرروز کشور شده بود.
نشریات تخصصی در این زمان به طور پراکنده چاپ شدند اما بیشتر به پوشش رویدادهای جنگ پرداخته‌اند. مجله‌های «شاهد»، «شاهد بانوان» و «شاهد کودکان» که بنیاد شهید منتشر می‌کرد، حاوی اطلاعات و اخباری از خانواده‌های شهدا و ایثارگران بود و در طی این سال‌ها اخباری از جنگ نیز در آن چاپ می‌شد. مجله «صف» که توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شد نیز پلی بود بین پشت جبهه و خط مقدم جبهه‌ها و از هردو سو مطالبی را چاپ می‌کرد. موسسه اطلاعات در سال 1365 برای پوشش بیشتر اخبار جنگ، نشریه روزانه «اطلاعات جبهه» را منتشر کرد. این روزنامه وقایع و قصه‌های جنگ و خاطرات رزمندگان را روایت می‌کرد و سعی داشت از رویدادهای جبهه‌ها ابهام‌زدایی کند. «اطلاعات جبهه» بسیار مورد استقبال مردم قرار گرفته بود و در جبهه‌ها نیز بین رزمندگان به رایگان توزیع می‌شد.
مجله «مکتب جبهه» نیز توسط مصطفی آخوندی با همکاری قربانعلی الکائی برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در سال 1365 تأسیس شد.
در 8 سال جنگ ایران و عراق حدود 30 نشریه چاپ شد که بیشتر جنبه اطلاع‌رسانی رویدادهای مرتبط با جنگ و مسئولیت روحیه‌بخشی به رزمندگان را به عهده داشتند.
در دهه 70 که از پایان جنگ فاصلۀ چندانی نگرفته بود، نشریاتی پدید آمدند که به درج خاطرات و عکس‌ها و وصیت‌نامه‌های شهدا و ایثارگران می‌پرداخت. از نشریات پرهیاهوی این دوره، «شلمچه» به صاحب امتیازی مسعود ده‌نمکی هرچند نشریه‌ای سیاسی بود اما عکس و مطالب مربوط به جنگ و دفاع مقدس نیز بسیار چاپ می‌کرد. «جبهه» نیز در سال 1377 به صاحب امتیازی احمد کاظم‌زاده و سردبیری مسعود ده‌نمکی، ادامه همان رویه شلمچه را پی گرفت. هفته‌نامه «فکه» نیز مطالبی راجع به شهید و شهادت چاپ می‌کرد.
در این دوره، چاپ نشریات دانشجویی با زمینه دفاع مقدس رونق گرفت. بسیاری از دانشگاه‌ها در میان انبوه نشریاتی که منتشر می‌کردند، جسته و گریخته نشریه‌ای با این زمینۀ موضوعی چاپ کردند که می‌توان به جرأت دانشگاه‌ها را فعال‌ترین ناشران حوزه نشر مجلات دفاع مقدس در دهه 70 دانست. مصاحبه با دانشجویان ایثارگر، درج خاطرات آنها، تحلیل عملیات‌های نظامی، عکس و تصویر از 8 سال جنگ و... محتوای این نشریات را تشکیل می‌داد.
در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی بیش از 60 عنوان نشریه دانشجویی مربوط به جنگ، شهادت و دفاع مقدس وجود دارد.
آموزش وطن‌پرستی و دفاع از میهن به کودکان از دیگر موضوعات مهم نشریات حوزه دفاع مقدس است. از جمله نشریات در گروه سنی کودکان، «کودک مسلمان بلوچ»، «جاودانه‌ها» و «رسالت دانش‌آموز» است که می‌کوشیدند با روشنگریِ سیاست‌های پشت پرده استعمار، نقش مهم کودکان در استقلال همه جانبه کشور را از طریق شکوفاسازی استعدادهای تحصیلی و کسب دانش و مهارت روشن کنند.
دهه80 دهه رونق مجلات تخصصی تحلیلی در زمینه جنگ و دفاع مقدس است. بیشترین مقالات تحلیلی درباره عملیات‌های نظامی، آرایش جبهه‌های جنگ، ترویج فرهنگ پایداری، زنده نگهداشتن موقعیت استراتژیک جبهه‌ها و اهمیت کاروان‌های راهیان نور و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نشریات این دوره دیده می‌شود. مجله‌های معتبر نظامی در این زمان شکل گرفتند و بسیاری از رویدادهای ناگفتۀ دوران جنگ در مطبوعات این دوره به چاپ رسیدند. مجله‌های «نگین ایران» از سال 1381 و «امتداد» از سال 1384 به تبلیغ اندیشه‌های راهیان نور می‌پردازد و «شاهد یاران» که مبلغ اندیشه سرداران شهید و ایثارگران است، نگاهی تحلیلی به مقوله شهید و شهادت دارد. «مطالعات تاریخی- نظامی» که در سال 1387 توسط دانشگاه امام حسین(ع) چاپ می‌شود، به تحلیل ابزار و تجهیزات جنگی و عملیات‌های نظامی پرداخته است.
در دهه 80 بیشترین مجله در حوزه دفاع مقدس به چاپ رسیده است و همچنان دانشجویان و انجمن‌های علمی دانشگاه‌ها بیشترین فعالیت را در این زمینه داشته‌اند.
دهه 90 نیز هرچند تعداد نشریات منتشر شده، انگشت‌شمار است اما همان رویه دهه 80 ادامه یافته است.
حوزه‌های موضوعی دیگری نیز در نشریات دفاع مقدس فعال بودند. در حوزۀ نشریات تجربی می‌توان «خاک مطهر» و «یادهای سبز» را نام برد. در حوزه فیلم و تئاتر نیز ویژه‌نامه‌هایی می‌توان یافت که به مناسبت جشنواره‌های فیلم و تئاتر دفاع مقدس هرساله چاپ می‌شود.
کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین مراکز مطبوعاتی ایران را در خود جا داده است و اکنون با بیش از 1میلیون و800هزار نسخه نشریه، یک از مراکز بزرگ و فعال در سطح ملی برای جذب، ساماندهی، حفظ و خدمات آرشیوی مطبوعات است. در زمینه شناسایی و جذب نشریات حوزه دفاع مقدس، کارشناسان این مرکز توانسته‌اند بیش از 245 عنوان نشریه متعلق به سال‌های 1359 تا 1400 را جذب کنند. همه این نشریات، جزو نشریات تخصصی و نیمه تخصصی است که موضوعات مختلفی چون دفاع مقدس، جنگ ایران و عراق، شهید وشهادت، اخبار جنگ، راهیان نور و خانواده‌های ایثارگران از مهم‌ترین مطالب آنها است.
در میان مطبوعات حوزۀ دفاع مقدس که در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است، بیشترین تعداد نشریات مربوط به دهه 80 با بیش از 90 نشریه است و کمترین تعداد هم در دهه 60 به چاپ رسیده است.
دانشگاه‌های کشور و بعد از آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با 45درصد، صاحب بیشترین تعداد نشریه در این زمینه هستند. از تمام گروه‌های علمی، شغلی و سنی می‌توان نشریه‌ای مرتبط با دفاع مقدس و موضوعات مرتبط با آن یافت.
خلاصه آنکه، تورق مطبوعات این حوزه می‌تواند هر مخاطب و هرسلیقه‌ای را راضی نگه دارد و هرچند شاید این مقوله جای کار بیشتری داشته باشد اما این داشته‌ها نیز سرشار از معلومات ریز و درشت در زمینه دفاع مقدس است.
