کتابخانه آستان قدس رضوی در آستانۀ یک تحول بزرگ

به گزارش گنجینۀ رضوی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدجلال حسینی در این نشست، کتابخانه آستان قدس را یکی از معتبرترین مراکز علمی‌فرهنگی آستان قدس، منطقه و جهان اسلام لقب داد که در بخش‌هایی در دنیا نیز منحصربه‌فرد است. وی در این خصوص به رتبه هفتم این کتابخانه در میان 20کتابخانۀ معتبری که جهان را تغییر دادند اشاره کرد و افزود: همچنین نام این کتابخانه در لیست کتابخانه‌های دیدنی جهان قرار دارد.

کتابخانۀ آستان قدس رضوی و بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خاورمیانه
رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کسب پنج عنوانِ برگزیده در چهاردهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی، ایجاد بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خاورمیانه با 20هزار ساعت مصاحبه، صاحب قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران متعلق به قرن پنجم، کسب رتبه اول آرشیو‌های مطبوعاتی در سطح کشور به لحاظ فراهم‌آوری تعداد عنوان نشریه و دارا بودن بیش از33هزار عنوان نشریه در 2میلیون نسخه و تنها مرکز اسناد در کشور که کلیه اسناد قابل ارائه در مخازن اصلی را دیجیتال‌سازی کرده است را در شمار افتخارات این سازمان ذکر کرد و افزود: درحال حاضر امکان دسترسی مخاطبان به 140میلیون منبع دیجیتال از طریق درگاه‌های مختلف کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی فراهم است.

کتابخانۀ آستان قدس رضوی یکی از پنج کتابخانۀ معتبر دنیا می‌شود
حسینی، هدف این سازمان را رسیدن به جایگاه مرجعیت علمی در کشور و منطقه اعلام و تصریح کرد: برنامۀ ما این است که تا پنج سال آینده این کتابخانه جزو پنج کتابخانۀ معتبر دنیا شود و به یکی از معتبرترین پایگاه‌های استنادی کشور، منطقه و در شاخه‌هایی در دنیا تبدیل شود.
وی از رویکردهای تحولی در حوزۀ کتاب، کتاب‌خوانی و کتابخانه در جهت رسیدن به این اهداف خبر داد و خاطرنشان کرد: کتابخانۀ آستان قدس رضوی با این گنجینۀ ارزشمند در آستانۀ تحول بزرگی قرار دارد.
حسینی از افزایش ذخایر منابع ارزشمند و تولیدات علمی و پژوهشی به عنوان یکی از رویکردهای اصلی این سازمان برای رسیدن به اهداف ذکر شده نام برد و افزود: در این خصوص دسترسی آسان محققان به منابع مطالعاتی از راهبردهای ما است که در این ارتباط طرح‌های مختلفی را اجرا کرده‌ایم.
رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، در ادامه به توسعۀ خدمات دیجیتال برای مخاطبان داخلی و خارجی اشاره و اضافه کرد: شبکه‌سازی و گسترش ارتباطات و همکاری‌های علمی و پژوهشی یکی از راهبرهای ما در بخش بین‌الملل است.

وی به تشریح اقدامات تحولی این سازمان برای قرار گرفتن در میان پنج کتابخانۀ معتبر دنیا پرداخت و گفت: ایجاد پایگاه کتابخانۀ دیجیتال فهارس نسخ خطی از مهم‌ترین اقدامات در دست انجام است. حسینی تصریح کرد: در این پایگاه مشخصات تمامی نسخه‌های خطی موجود در جهان اسلام که قبلاً در قالب مجموعه نسخه‌های خطی منتشر شده است، در حال ثبت در سامانه است. در این پایگاه امکان جستجو در تمامی مشخصات کتاب‌شناختی و نسخه‌شناسی نسخه‌های خطی فراهم خواهد شد.
او همچنین از راه‌اندازی سامانۀ تعاملی علمی برای پژوهشگران سراسر جهان در جهت ارتباط، همکاری، پرسش و پاسخ و مبادله‌های علمی در شمار برنامه‌های پیشِ رو نام برد که امکان ثبت‌نام رایگان و بارگذاری متن کامل تألیفات، از جمله امکانات این سامانه خواهد بود.
راه‌اندازی سامانۀ آگاهی‌رسان، از دیگر خدمات در دست اقدامی بود که رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به آن اشاره کرد. وی خاطرنشان کرد: هدف اصلی سامانۀآگاهی‌رسان، در دسترس قرار دادن مناسب‌ترین اطلاعات منطبق با حوزۀ پژوهشی پژوهشگر و صرفه‌جویی در زمان و نیروی انسانی در پروسۀ یافتن اطلاعات است. 
او همچنین از ایجاد پایگاه تخصصی امام‌رضا(ع) در این کتابخانه در آیندۀ نزدیک خبر داد و تأکید کرد: پایگاه تخصصی امام‌رضا(ع) در کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی کامل‌ترین پایگاه در این زمینه خواهد بود.

کرونا، تهدیدی که در کتابخانه‌های رضوی تبدیل به فرصت شد
حسینی در بخشی دیگر از سخنان خود به اقدامات تحولی این سازمان در دوران کرونایی پرداخت و اظهار کرد: کرونا یک تهدید بود اما برای کتابخانه‌های آستان قدس رضوی تبدیل به فرصت شد.
او ادامه داد: در تعطیلات کرونایی، کتابخانه‌ها تعطیل شد، اما کتاب‌خوانی خیر؛ به طوری‌که از ابتدای کرونا ما موفق به جذب پنج میلیون مخاطب در فضای مجازی شدیم.
وی از حضور این سازمان در شبکه‌های مجازی و رسانه‌ها سخن گفت و اعلام کرد: حضور کتابخانۀ رضوی در فضای مجازی در مقایسه با پیش از کرونا، رشد هفت برابری را نشان می‌دهد.
حسینی به ایجاد ابتکارات متناسب با دوران کرونایی در این کتابخانه اشاره کرد و گفت: پس از شیوع ویروس کرونا بخش‌هایی برای اولین بار در این سازمان ایجاد شد که خدمت «امانت دیجیتال منابع چاپی» یکی از این موارد است. وی در این خصوص توضیح داد: تاکنون 12هزار کتاب چاپی فارسی و عربی دیجیتال‌سازی شده است که از طریق کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس در اختیار مخاطبان در اقصی‌نقاط ایران و جهان قرار می‌گیرد.

وی ایجاد خدمت «ارسال مقالات از طریق شبکه‌های مجازی» را یکی دیگر از ابتکارات دوران پساکرونا خواند و افزود: به منظور تحقق شعار «هر خانه، یک کتابخانۀ رضوی» مقالات علمی منتشر شده در پایگاه‌های اطلاعاتی، شناسایی و آماده‌سازی شد و بنا به درخواست مخاطبان از طریق ارسال در فضای مجازی در اختیار آنان قرار می‌گیرد که با استقبال چشمگیر پژوهشگران مواجه شده است.
حسینی، ایجاد 30 پایگاه تخصصی در کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس، برپایی 40 ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌های سطح کشور و راه‌اندازی 18ایستگاه مطالعۀ نسخ خطی آستان قدس در مراکز علمی و فرهنگی سراسر کشور را از دیگر اقدامات این سازمان در سال های اخیر برشمرد.

متن کامل 40هزار نسخۀ خطی در کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی
رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با اشاره به وجود بیش از 168هزار نسخۀ خطی و چاپ‌سنگی از قرن اول قمری تا عصر حاضر در این کتابخانه، از دیجیتال‌سازی تمامی این نسخ و قرار دادن متن کامل بیش از 40هزار نسخۀ خطی در کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی در فاز نخست خبر داد و گفت: این نُسخ از قابلیت تورق متون برخوردار است که در فاز دوم، علاوه بر افزایش نسخ خطی، به دنبال قرار دادن فایل دیجیتال نسخ چاپ‌سنگی و اسناد در این سامانه هستیم.
وی همچنین با تأکید بر وجود 33هزار عنوان نشریه در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی، از دیجیتال‌سازی نشریات در دوران کرونایی سخن گفت و اظهار کرد: بیش از 60هزار نسخه دیجیتال از مطبوعات قدیمی قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، اردو و ترکی از طریق کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی در دسترس عموم قرار گرفته است.
او همچنین اشتراک سازمانی 200 مرکز علمی و تحقیقاتی با کتابخانۀ آستان قدس رضوی را از دستاوردهای سال‌های اخیر برشمرد.
حسینی تعاملات ملی و بین‌المللی را محور بخشی دیگر از سخنان خود قرار داد و گفت: در سه سال اخیر، در بخش تعاملات در سطح ملی و بین‌المللی هم گسترش ارتباطات و هم تعمیق را دنبال کردیم که نتیجۀ آن امضای 20 تفاهم‌نامۀ داخلی و پنج تفاهم‌نامۀ بین‌المللی بوده است. وی با اشاره به وجود ارتباطات علمی و فرهنگی با کتابخانه‌های دنیا و به خصوص جهان اسلام، از شناسایی نسخ خطی و نشریات فارسی‌زبان خارج از کشور ودیجیتال‌سازی آنها خبر داد و گفت: این آثار به منابع کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس افزوده می‌شود.

رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، در این خصوص به ایجاد شبکۀ آرشیوی بین بقاع متبرکه شیعی اشاره کرد و گفت: امروز دیجیتال‌سازی نسخ خطی کتابخانه‌های کشورهای اسلامی در عراق، سوریه و لبنان به خصوص با موضوع امام رضا(ع) در حال انجام است که فایل این آثار نیز به منابع آستان قدس رضوی افزوده خواهد شد.

ایجاد یکصدهزار مترمربع فضای مطالعاتی در مناطق محروم
وی توجه به مناطق محروم را جزو اولویت‌های این سازمان برشمرد و اظهار کرد: سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی گام‌های بلندی را در توسعۀ فضای مطالعاتی در مناطق محروم برداشته است که نیجۀ آن ایجاد بیش از یکصدهزار متر مربع فضای مطالعاتی در مناطق محروم سراسر کشور است.
حسینی با بیان اینکه ظرفیت استفادۀ بیش از هشت میلیون مخاطب در کتابخانه‌های رضوی در سراسر کشور فراهم شده است، از ایجاد کتابخانۀ امیرالمومنین در محدودۀ جاده سیمان مشهد، کتابخانه تخصصی کودک در منطقه خواجه‌ربیع مشهد، کتابخانه امام رضا(ع) در شهر اهواز و کتابخانۀ امام رضا(ع) در شهر سوق استان کهگیلویه‌وبویراحمد در میان اقدامات اخیر نام برد و گفت: هم‌زمان با وفات کریمۀ اهل بیت(س) در سه‌شنبۀ پیشِ رو کتابخانۀ حضرت معصومه(س) در شهرک رضویه نیز افتتاح خواهد شد.
وی همچنین ایجاد 40 ایستگاه مطالعۀ دیجیتال با اولویت مناطق محروم که رشد 60درصدی را نسبت به پیش از شیوع ویروس کرونا نشان می‌دهد را از دیگر خدمات این سازمان در توسعۀ امکانات مطالعاتی ذکر کرد.
او در ادامه، از ایجاد 17 پایگاه مشاورۀ رایگان در کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی در سراسر کشور هم‌زمان با هفتۀ کتاب خبر داد.

اتفاقی خوب برای پژوهشگران، بانوان و کودکان
حسینی همچنین شبانه‌روزی شدن خدمات تالار محققان کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی را از خدمات قابل توجه این کتابخانه در سال 1400 برشمرد. وی در ادامه با اشاره به اختصاص کتابخانۀ مسجد جامع گوهر شاد(کتابخانۀتخصصی اهل‌بیت علیهم‌السلام) به آقایان، از آغاز به کارِ ساخت بنای جدید این کتابخانۀ تخصصی با امکان بهره‌مندی هم‌زمان بانوان و آقایان خبر داد و گفت: درحال حاضر به منظور ایجاد ساخت بنای جدید، این کتابخانه در بنای موقتی به صورت هم‌زمان به بانوان و آقایان ارائه خدمات می‌دهد.
وی همچنین ایجاد کتابخانۀ تخصصی کودک در خواجه‌ربیع، یکی از مناطق کم‌برخوردار مشهد، 16 ایستگاه کودک در کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی و وجود بیش از 42هزار جلد کتاب کودک در مخزن چاپی کتابخانۀ مرکزی برای بهره‌مندی پژوهشگران را از اقدامات با نگاه به آینده‌سازان کشور نام برد.
حسینی همچنین با اعلام خبر بهره‌برداری از مخازن جدید آستان قدس رضوی به مساحت 9هزار مترمربع تا پایان سال جاری، از احداث هفت کتابخانۀ جدید در سراسر کشور در دو سال اخیر خبر داد و گفت: با این رقم کتابخانه‌های رضوی 15درصد افزایش داشته است.
وی همچنین از وقف کتابخانه‌ای در شهر میبد یزد توسط دکتر وحیدی خبر داد و گفت: به زودی این کتابخانه افتتاح خواهد شد.