معرفی کتابخانه آستان قدس رضوی
ساخت بنای با شکوه ساختمان کنونی نیز که از سال 1360 ش. آغاز شده بود، در سال 1372 ش. با مساحت 800/28 متر مربع زیربنا، به پایان رسید و از نیمۀ دوم سال 1373 ش. بهره برداری شد. این ساختمان عظیم در سالروز میلاد فرخندۀ حضرت ثامن الجج (ع)، مطابق با 22 فروردین سال 1374 شمسی، طی مراسم باشکوهی با حضور رئیس جمهور وقت، حضرت آیت الله هاشمی رفسنجانی، مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی، جمع کثیری از شخصیت‌های فرهنگی، پژوهشگران و شماری از کتابداران به طور رسمی گشایش یافت.
كتابخانه آستان قدس رضوي, يكي از مهمترین گنجینه‌های ایران و جهان اسلام با قدمتی بیش از 1000 سال است.
این کتابخانه يکي از باسابقه‌ترين و بزرگ‌ترين کتابخانه‌هاي ايران و جهان اسلام به‌ویژه درزمینه نسخ خطی، اسناد، آرشيو مطبوعات و اشياي موزه‌اي است و پس از انقلاب اسلامی شکوفاترین روزگار خود را تجربه کرده است.
***
-تعلق مجموعه به آستان مقدس حضرت رضا(ع)
- قدمت بالای منابع و آثار خطی، هنری و موزه‌ای(بعضاً با بیش از هزار سال)
-پایدارترین هویت علمی-فرهنگی درآستان قدس رضوی
-غنی‌ترین مجموعه قرآن‌ها و نفایس خطی در منطقه و جهان
از ویژگی‌ها ی برجسته سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می باشد
***
این گنجینه کم‌نظیر دارای:
-9 باب كتابخانه تخصصی برای پژوهشگران
-تالار محققان با پشتوانه بیش از یک‌میلیون منبع چاپی و میلیون‌ها منبع الکترونیک و ارائه خدمات تخصصی پژوهشی به صورت شبانه روزی
-16 باب کتابخانه و ایستگاه مطالعه برای کودکان
-تالارهای ویژه نوجوانان، جوانان و بزرگ‌سالان با صدها هزار کتاب در موضوعات مختلف
-کتابخانه گویا برای کم‌بینایان و نابینایان
-کتابخانه سیار و تلفنی برای استادان حوزه و دانشگاه و فرهیختگان دارای معلولیت جسمی
-59 کتابخانه در سطح شهر مشهد و کشور با بیش از چهار ونیم میلیون کتاب چاپی
-کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی با 30 میلیون منبع دیجیتال و ارائه خدمات آنلاین که شامل تحویل مدرک، پرسش از کتابدار، کتابخانه شخصی، دست نامه پژوهش و جستجو پذیری منابع چاپی می باشد و خدمات آفلاین، با دسترس پذیر نمودن 120 میلیون منبع اطلاعاتی چند زبانه با موضوعات متنوع و ارائه آن به محققان وپژوهشگران داخل وخارج از کشور
-16 گنجینه با بیش از8 هزار شیء موزه‌ای
-گنجینه نسخ خطی با 170 هزار نسخه خطی و چاپ سنگی و مجموعه بی نظیر قرآن های خطی منصوب به ائمه اطهار علیهم السلام
-مرکز اسناد و مطبوعات با بیش از 13 میلیون برگ سند از دوره صفویه تاکنون و دو میلیون مطبوعات.
این مجموعه با دارا بودن بیش از سی میلیون مدرک و آثار فرهنگی ، 750 هزار عضو، بیش از 115 هزار مترمربع فضای مطالعاتی و درگستره فعالیت 127کشور، سالانه میلیون ها خدمت را به اهل تحقیق و پژوهش ارائه می‌دهد.
افتخارات کسب شده
- انتخاب کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در فهرست 1001 کتابخانه دیدنی جهان توسط اتحادیه جهانی انجمن‌ها و مؤسسه‌های کتابداری IFLA
- رتبه هفتم در بین 20 کتابخانه معتبری که جهان را تغییر دادند، از سوی سایت «پایگاه داده‌های آموزشی آزاد» OEDB آمريكا
- بزرگ‌ترین آرشیو اسنادی بقاع مقدس شیعی و نفیس ترین مرکز اسنادی کشور با بیش از سیزده میلیون برگ سند تاریخی
- ثبت مجموعه نود هزار برگی اسناد دوره صفوی در حافظه جهانی
- بزرگ‌ترین آرشیو مطبوعاتی کشور با جذب بیش از 34 هزار عنوان وبیش از2میلیون نسخه نشریات ادواری چاپی
- بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خاورمیانه با بیست هزار ساعت مصاحبه در حوزه تاریخ شهری، محلی و استانی
- عنوان موزه برتر در بین موزه های دولتی بزرگ، در سال‌های95تا کنون از سوی شورای بین المللی موزه ها- ایکوم درشاخص های پژوهش،گردآوری، بازدید،توسعه مدیریت، معرفی و فعالیت در فضای مجازی
- ثبت بیش از شصت قلم از اشیای موزه‌ای در فهرست آثار ملی درسال های 99تا کنون
و
- کسب نشان کمیسیون ملی یونسکوی ایران برای مجموعه مستند میراثی از سناباد که به معرفی تاریخ آستان قدس رضوی با تکیه برسازمان کتابخانه ها می پردازد
گذری در ساختمان کتابخانۀ مرکزی
نمازخانه: با سقف و بدنۀ چوبی مشبک و مساحتی حدود 120 متر مربع که شبکه‌های چوبی آن مانند طرح‌های مشبک مقابر متبرکه، ساخته و نصب شده است. در وسط نمازخانه، ستونی چوبی، جلب توجه می‌کند. این ستون شبیه نخلی است که شاخ و برگ آن، سقف مسجد را پوشانده و به آن، جلوه‌ای بسیار زیبا و عارفانه بخشیده است. نخلی از چوب که یادآور ستون‌های مسجد قباست- اولین مسجد اسلام که به دست مبارک پیامبراکرم (ص) در مدینه‌النبی بنا شد- قطعات چوبی سقف به صورت برگ‌هایی کوچک و بزرگ با طرحی حساب شده، در کنار هم قرار گرفته‌اند و اسامی ائمۀ معصومین (ع) و سپس متناسب با سطح برگ، نام‌ها و صفات حضرت باری تعالی روی آنها کنده‌کاری شده‌است. در اطراف سقف مورد اشاره، حدیث شریف «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» به سبک معرق چوب با ترکیبی از سیاه مشق مکرر و به خط ثلث، در دو رنگ قهوه‌ای کم‌رنگ و تیره، تحریر شده است.
از بست شیخ طـوسـی که وارد کتابخانه می‌شوی، در دیـواره‌های شمالی ایوان ورودی، دو کتیبۀ سنگی، حجاری و مطلا شده که مبین سابقه تاریخی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس، مناسبت ساختمان جدید، و تاریخ افتتاح و بهره‌برداری آن است. یکی از این کتیبه‌ها به زبان فارسی و با خط جلی نستعلیق و دیگری به زبان عربی و با خط جلی رقاع است. در کنار پله‌ها، چهار کتیبۀ معرق سنگی به صورتی ابتکاری و بدیع حجاری شده است و متضمن چهار متن از بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر معظم انقلاب به زبان فارسی و خط نستعلیق شکستۀ مطلاست. در مقابل پله‌ها، اتاق‌های امانات مراجعان واقع شده است. سقف این اتاق‌ها با گچبری‌های مقرنس رنگ‌آمیزی شده و با نوار طلایی در نبش‌ها، تزیین شده است. دیوارهای این قسمت به صورت گره سنگی با ترکیبی از سنگ سفید و درزهای کاشی لاجورد و طغاری، پوشیده شده که از ترکیب درزهای لاجورد، شعار لااله الا الله متجلی است.
در سالن ورودی جنب این فضا، در یک قسمت پله‌های اصلی عمومی طبقات واقع شده‌است که در سقف انتهایی گچبری‌های بسیار متنوع، اعم از قطار مقرنس در اطراف، چهار لوستر گچی مقرنس به صورت آویز و شبکه گچبری بسیار زیبا و هنرمندانه در اطراف آن، به منظور تأمین نور طبیعی فضا، اجرا شده است. در بخش دیگری از دیوار این ورودی، چهرۀ حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری گچبری و مطلا شده است که حاشیۀ آن به صورت جالبی نقاشی شده و در طرف دیگر این تابلو، آیۀ شریفه «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی‌الامر منکم» نقش بسته است. در قسمت راست این ورودی، بخش گردش و امانت کتاب واقع شده است. دیوار سمت چپ همین قسمت، در سه بخش، قاب‌سازی گچی شده و در هر بخش، تابلوهایی به ابعاد 5×2 متر با استفاده از آیاتی از قرآن کریم متناسب با موضوع علم و دانش، گچبری جالب توجهی شده است.
در میانۀ ساختمان، در طبقۀ همکف ،دو حیاط به ابعاد 20×33 متر وجود دارد. معماری این حیاط‌ها به سبک سنتی، با ایوان‌هایی در اطراف است که در طبقات از طریق سالن‌ها قابل استفاده است و در عین حال، نور طبیعی کافی را برای سالن‌ها تأمین می‌کند. نماسازی این حیاط‌ها تلفیقی از آجر و کاشی به صورت کارهای بازوبندی شده و رگ چینی آجری و در سقف‌ها از رسمی‌بندی گچی استفاده شده است. کنج‌ها هشت ایوان در اضلاع کناری دو به دو مرتبط شده و از مقرنس گچی که غرفه و ایوان جلو را به هم متصل کرده ،کاربندی شده‌است. در درهای چوبی این حیاط‌ها کار گره متضمن 50 بیت مدیحه مربوط به خراسان، خطاطی و به صورت معرق اجرا شده است.
در تمام چهار سردر از رو به قبله آیۀ مبارکۀ «ن و القلم» نوشته شده است. در وسط یکی از حیاط‌ها آب‌نمای سنگی با مخزن آب اضطراری آتش‌نشانی در زیر آن، ساخته شده و در چهار کنج، چهار باغچه قرار دارد که وسط هر باغچه، پایه سنگی با چراغ‌های فانوسی کالسکه‌ای نصب شده است. در وسط حیاط دیگر، یک نورگیر سنگی قرار دارد که از اطراف به زیرزمین نور می‌دهد و در قسمت بالای آن ماکت قرآن کریم و در اطراف قرآن، تعدادی کتاب سنگی نصب شده که بر روی آنها اسماء مختلف قرآن و کتابهای مرجع اسلامی حجاری شده است. در طبقۀ زیرزمین، در قسمت تحتانی آمفی تئاتر، سالن نسبتاً بـزرگی با تجـهیزات کـافی به صورت سلـف سـرویس، برای سرویس‌دهی و پذیرائی قرار گرفته و در سایر قسمت‌های زیرزمین، تالارهای قفسه باز آقایان، بانوان و کودکان و نیز تالارهای سمعی و بصری، آرشیو خراسان و طوس، آرشیو مطبوعات و آرشیو اسناد، مرکز کامپیوتر و بایگانی و نیز قلعه کتاب به حجم 120 مترمکعب با ملزومات کافی فنی و اجرائی و موتورخانه واقع شده است.
تالار قدس یکی از شاهکارهای هنر اصیل اسلامی به شمار می‌رود. هدف از ساختن این تالار، ایجاد فضایی برای برگزاری کنگره‌ها، سمینارها و گردهمایی‌های داخلی و خارجی است. این تالار با ابعاد 40 در 25 متر، دارای 761 صندلی مجهز به سامانه‌های صوتی و تصویری و ترجمۀ همزمان است. دیوارهای تالار با مضامین قرآنی، احادیث نبوی و روایات ائمۀ معصومین (ع) آراسته و توسط هنرمندان آستان قدس رضوی به طرز ماهرانه‌ای گچبری و تذهیب شده است.