مركز اسناد آستان قدس رضوي قديمي‌ترين آرشيو تشكيلات مذهبی در ايران
۱۴۰۰-۱۱-۱۲

اسناد

هستۀ اولیۀ مركز اسناد آستان قدس رضوي، از دورۀ صفوي و در کتابخانه شکل گرفت. اين كتابخانه در جوار حرم حضرت رضا(ع) در سال‌های نخستين قرن 10ه. ق. تأسیس و تمامي آثار مكتوب وقفي و اهدايي در آن نگهداري و ضبط شد. هر چند پيش از آن، از قرن 4ه.ق. قرآن‌ها و جزوات قرآني كه وقف روضۀ منوره شده بود، در قرآن‌خانه نگهداري مي‌شد.

از جمله آثار خطي كه در زمان ايجاد كتابخانه در دورۀ صفوي، به آن سپرده شد، اسناد وقف‌نامه‌هاي مربوط به حرم و تشكيلات بارگاه امام رضا(ع) بود و همین اسناد، هستۀ اوليۀ تشکیل مركز اسناد آستان قدس شد. حفظ و نگهداري اين وقفنامه‌ها كه عمده‌ترين اسناد درآمد، هزينه و مصارف آستان قدس محسوب مي‌شد، بسيار اهميت داشت؛ چراكه چگونگي ادارۀ بسياري از تشكيلات داخلي آستان قدس، پرداخت حقوق و مواجب كاركنان و سايرهزينه‌ها به صورت مكتوب و طبق نظر و شرايط واقفان، در آن ذكر شده بود. اين اسناد، در واقع،  آيين‌نامه‌هاي داخلي تشكيلات اداري آستان قدس محسوب مي‌شد که متوليان می‌بايد طبق آن حرم را اداره می‌کردند. در همان زمان، براي حفظ و بازيابي وقف‌نامه‌ها، فهرستي از آنها تهيه و به همراه اصل وقف‌نامه، به كتابدار كتابخانه تحویل مي‌شد. در دورۀ قاجارتنوع اسنادي كه به كتابخانه سپرده می‌شد، افزایش پیدا کرد و غير از وقف‌نامه‌ها، اسناد دیگری از قبیل احكام وفرامين شاهان، مصالحه خط، اجاره نامه، و... كه مرتبط با محتواي وقف‌نامه‌ها بود، براي نگهداري به اين مجموعه واگذار و مانند دوره‌هاي قبل فهرست‌هايي از آن تهيه شد كه در فهرست‌هاي دورۀ قاجار موجود است. تا دورۀ پهلوي، اسناد موجود در كتابخانه منحصربه همين وقف‌نامه‌ها و اسناد مرتبط با آن بود كه تحويل رئيس كتابخانه شده بود.
      درگزارش‌های سال 1343 که مربوط به انتقال قرآن‌ها و جزوات قرآني آستان قدس از قرآن‌خانۀ قديم آستان قدس است، مشخص شد كه تعداد زيادي از« اسناد خطي محاسباتي آستان قدس»، ازگذشته، همراه با اين قرآن‌ها در قرآن‌خانۀ سابق، در ايوان طلاي صحن عتيق، بايگاني و نگهداري مي‌شده‌است. اين نخستين خبر دربارۀ اسنادی غير از وقف‌نامه‌ها، در كتابخانه است، اما در اين سال‌ها، هيچ كاري بر روي اين اسناد انجام نمي‌شود و فقط در كيسه هاي سربسته در اطاقي در پشت بام حرم نگهداري مي‌شود.
      بنابراين تا تشكيل مديريت امور اسناد و مطبوعات، اسنادي در مجموعۀ كتابخانۀ آستان قدس نگهداري مي‌شده‌است كه همۀ آنها مرتبط با موقوفات آستان قدس بوده و جنبۀ كاربردي براي رسيدگي به املاك و اموال وقفي حرم مطهر داشته و طبقه‌بندي و ثبت آنها به همين منظور صورت مي‌گرفته‌است. هنوز انديشه‌اي برای ساماندهي اسناد و ارائۀ آن به پژوهشگران شكل نگرفته بود.
      در سال 1363حين نوسازی حرم، با تخريب ديواری کاذب، حدود 283000 برگ، اسناد تشكيلات اداري آستان قدس- که قبلاً  توضيحاتي دربارۀ آن داده شد- پیدا و به کتابخانه منتقل و به صورت دفترچه‌های کوچک صحافی ونگهداری شد. اين مجموعه‌ اسناد، در واحدی به نام تالار آرشيو اسناد و خراسان، زير مجموعۀ بخش آرشيو مطبوعات واسناد، در ادارۀ اسناد ومخطوطات حفظ  می‌شد.   
      با اقداماتی که ازمرداد  سال 1374، با جذب نيروهای کارشناس، برای شناسايی وايجاد روش‌های علمی در فهرست وثبت اسناد، صورت گرفت، قابليت اين قسمت برای توسعۀ اداری وضرورت اقدامات فنی واطلاع رسانی، بر مسئولان کتابخانه محرز وچارت ادارۀ اسناد تهيه وپيشنهاد شد و اداره مرکزی آستان قدس، در مهرماه سال 1376، با تأسيس ادارۀ اسناد در ادارۀ کل کتابخانه موافقت نمود.

افزودن دیدگاه جدید:

متن ساده

HTML محدود

Image CAPTCHA
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید