۱۳۹۳-۰۹-۰۴
کتابخانه شیخ بهائی(قسمت دوم)
کتابخانه شخصی و دستنوشته‌های شیخ بهاءالدین محمد عاملی
موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی- قسمت دوم
موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی- قسمت دوم
یکی از بزرگترین واقفان معاصر دستگاه ملائک پاسبان رضوی علیه السلام مقام معظم رهبری حضرت آیة الله خامنه‌ای مدظله العالی است که با اهدای تعداد قابل توجه‌ای نسخه خطی به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی غنای خاصی بخشیده است. از دیگر واقفان، دانشمند و ریاضی دان فقیه و ادیب که در سال 1008 ق. تعداد کتب نفیسی را وقف روضه رضویه علیه السلام نموده، شیخ بهاءالدین است که به معرفی آن به شرح زیر می‌پردازیم.
برخی دیگر از واقفان نسخ خطی عبارتند از: کشوادبن املاس1 327 ق.؛ علی بن سیمجور383 ق.؛ ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر393ق.؛ ترکان زمرد ملک دختر سلطان محمود ایلک خانی540ق.؛ ابراهیم سلطان بن شاهرخ بن تیمور گورکان827ق.؛ علامه مجلسی محمد باقربن محمد تقی مجلسی دوم 1083ق.؛ شاه سلیمان صفوی 1090ق.؛ شاه سلطان حسین صفوی1110ق.؛ نادرشاه افشار1145ق.؛ فتحعلیشاه قاجار 1233ق.؛ حاج سید محمد شوشتری 520 نسخه خطی 1309ق.
برخی دیگر از واقفان نسخ خطی عبارتند از: کشوادبن املاس1 327 ق.؛ علی بن سیمجور383 ق.؛ ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر393ق.؛ ترکان زمرد ملک دختر سلطان محمود ایلک خانی540ق.؛ ابراهیم سلطان بن شاهرخ بن تیمور گورکان827ق.؛ علامه مجلسی محمد باقربن محمد تقی مجلسی دوم 1083ق.؛ شاه سلیمان صفوی 1090ق.؛ شاه سلطان حسین صفوی1110ق.؛ نادرشاه افشار1145ق.؛ فتحعلیشاه قاجار 1233ق.؛ حاج سید محمد شوشتری 520 نسخه خطی 1309ق.
آثار شیخ بهائی در کتابخانه مرکزی
1. کتابخانه شخصی شیخ بهائی؛ شامل کتابهای اهدایی خود شیخ به کتابخانه مقدسه رضویه
اهمیت کتابخانه اهدایی شیخ بهائی به روضه رضویه از یادداشتهای عالمانه‌ای که بر کتابهای خود نوشته مشخص می‌شود. با بررسی این یادداشتها گوشه‌ای از زندگی شیخ که ممکن است در منابعی ذکر نشده باشد، روشن می‌گردد، به عنوان مثال در سال 997 ق. به مکه معظمه شرفیاب شده در حین سفر کتاب تحریر اکر خواجه نصیرالدین را مطالعه می کند و اشعاری نیز در اوراق بدرقه نسخه
می نویسد.
آهنگ حجاز می نمودم منِ زار کامد سحری به گوشِ دل این گفتار
یا رب زچه روی جانب کعبه رود گبری که کلیسیا از او دارد عار
تعداد کتابهای اهدایی شیخ بهائی به کتابخانه حضرت شمس الشموس علی بن موسی الرضا علیه السلام بالغ بر 45 نسخه نفیس و در علوم مختلف است که نشان دهنده جامع الاطراف بودن وی می‌باشد:
1- سرائر الحاوی (- لتحریر الفتاوی) ج3 ؛ ( فقه ـ عربی)
5713م. تألیف ابن‌ادریس، محمد بن احمد ( 598-543ق.)
کاتب: ابوالحسین جعفربن علی در سال 603 ق. در کاظمین تحریر کرده است.
1. کتابخانه شخصی شیخ بهائی؛ شامل کتابهای اهدایی خود شیخ به کتابخانه مقدسه رضویه
اهمیت کتابخانه اهدایی شیخ بهائی به روضه رضویه از یادداشتهای عالمانه‌ای که بر کتابهای خود نوشته مشخص می‌شود. با بررسی این یادداشتها گوشه‌ای از زندگی شیخ که ممکن است در منابعی ذکر نشده باشد، روشن می‌گردد، به عنوان مثال در سال 997 ق. به مکه معظمه شرفیاب شده در حین سفر کتاب تحریر اکر خواجه نصیرالدین را مطالعه می کند و اشعاری نیز در اوراق بدرقه نسخه
می نویسد.
آهنگ حجاز می نمودم منِ زار کامد سحری به گوشِ دل این گفتار
یا رب زچه روی جانب کعبه رود گبری که کلیسیا از او دارد عار
تعداد کتابهای اهدایی شیخ بهائی به کتابخانه حضرت شمس الشموس علی بن موسی الرضا علیه السلام بالغ بر 45 نسخه نفیس و در علوم مختلف است که نشان دهنده جامع الاطراف بودن وی می‌باشد:
1- سرائر الحاوی (- لتحریر الفتاوی) ج3 ؛ ( فقه ـ عربی)
5713م. تألیف ابن‌ادریس، محمد بن احمد ( 598-543ق.)
کاتب: ابوالحسین جعفربن علی در سال 603 ق. در کاظمین تحریر کرده است.
2ـ مشرق الشمسین؛ ( فقه ـ عربی )
2626م. تألیف شیخ بهائی، محمدبن حسین العاملی ( 1031-953) در سال 1015 ق. در اصفهان.
کاتب: بهاءالدین تفرشی در سال 1017 ق. در اصفهان.
وقفنامه شیخ بهائی: « وقفت هذالکتاب علی الروضه المقدسه المطهره العرشیه الملکوتیه الرضویه سلام الله علی من جل فیها لینتفع مطالعته کل ... .
2626م. تألیف شیخ بهائی، محمدبن حسین العاملی ( 1031-953) در سال 1015 ق. در اصفهان.
کاتب: بهاءالدین تفرشی در سال 1017 ق. در اصفهان.
وقفنامه شیخ بهائی: « وقفت هذالکتاب علی الروضه المقدسه المطهره العرشیه الملکوتیه الرضویه سلام الله علی من جل فیها لینتفع مطالعته کل ... .
3- الاعلام بمصطلح الشهود والحکام؛ (ادبیات ـ عربی)
5752م. تألیف قاضی القضاه نجم الدین ابراهیم الطرسوسی (سال 758ق.) در قرن 8 ق..
کاتب: احمدبن محمدبن جمال الدین در سال 916 ق..
نقش و سجع مهر متعدد از جمله مهر واقف، بهاءالدین محمد ... .
دستنوشته هایی از جمله کتاب الاعلام بمصطلح الشهود والحکام تألیف قاضی القضاه نجم الدین الطرسوسی تغمده الله تعالی برحمته. مهر و خط شیخ بهائی در صدر و ذیل نسخه مشاهده می شود.
5752م. تألیف قاضی القضاه نجم الدین ابراهیم الطرسوسی (سال 758ق.) در قرن 8 ق..
کاتب: احمدبن محمدبن جمال الدین در سال 916 ق..
نقش و سجع مهر متعدد از جمله مهر واقف، بهاءالدین محمد ... .
دستنوشته هایی از جمله کتاب الاعلام بمصطلح الشهود والحکام تألیف قاضی القضاه نجم الدین الطرسوسی تغمده الله تعالی برحمته. مهر و خط شیخ بهائی در صدر و ذیل نسخه مشاهده می شود.
4- مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد؛ ( اخلاق ـ عربی)
3485م. تألیف نجم الدین رازی، عبدالله بن محمد معروف به نجم الدین دایه ( 654-570ق.) در قرن 7 ق..
کاتب: عبدالله بن علی متوفی قرن 9 ق. که در سال 808 کتابت کرده است.
صفحه قبل از آغازین کتاب شامل: 2 مهر در اول و 2 مهر درآخر نسخه از شیخ بهائی به مضمون «هذا مما وقفه العبد بهاءالدین محمد علی الطلبه الامامیه ... » و «هو علی ... طلبه العلم الامامیه ... بهاءالدین محمد علی العاملی» و چند مهر دیگر. دستخط شیخ بهائی به این شرح وجود دارد: «هذا کتاب مرصاد العباد از اهل سنت و جماعت »، «این خانه ... توقیع قبول ... »، العبد الکاتب بهاءالدین محمد العاملی.
از صیحه می پیر مغان رفت از هوش وز ناله من فتاد در شهر خروش
وان شیخ که خرقه داد و زنار خرید تسبیح زمن گرفت در میکده دوش 999 .
در صفحه 141 و 143 کتاب دستخط شیخ بهائی که دو حدیث را کتابت کرده به این مضمون: «قال النبی صلی الله علیه لو کشف الغطاء مازددت یقیناً» و «قال النبی صلی الله علیه وسلم حلالها حسابٌ و حرامهاب... »
3485م. تألیف نجم الدین رازی، عبدالله بن محمد معروف به نجم الدین دایه ( 654-570ق.) در قرن 7 ق..
کاتب: عبدالله بن علی متوفی قرن 9 ق. که در سال 808 کتابت کرده است.
صفحه قبل از آغازین کتاب شامل: 2 مهر در اول و 2 مهر درآخر نسخه از شیخ بهائی به مضمون «هذا مما وقفه العبد بهاءالدین محمد علی الطلبه الامامیه ... » و «هو علی ... طلبه العلم الامامیه ... بهاءالدین محمد علی العاملی» و چند مهر دیگر. دستخط شیخ بهائی به این شرح وجود دارد: «هذا کتاب مرصاد العباد از اهل سنت و جماعت »، «این خانه ... توقیع قبول ... »، العبد الکاتب بهاءالدین محمد العاملی.
از صیحه می پیر مغان رفت از هوش وز ناله من فتاد در شهر خروش
وان شیخ که خرقه داد و زنار خرید تسبیح زمن گرفت در میکده دوش 999 .
در صفحه 141 و 143 کتاب دستخط شیخ بهائی که دو حدیث را کتابت کرده به این مضمون: «قال النبی صلی الله علیه لو کشف الغطاء مازددت یقیناً» و «قال النبی صلی الله علیه وسلم حلالها حسابٌ و حرامهاب... »
5- اربعین؛ (اخبار ـ عربی)
1590م. تألیف شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی (1031- 953هـ .ق) در سال 995 ق. در اصفهان دارالحکومه شاه عباس صفوی.
تاریخ کتابت قبل از سال 996 ق. در اصفهان
نسخه دارای مهرها و دستنوشته های زیاد است. اما با کمال تأسف مهر اصلی شیخ که مهر
دستنوشته شیخ بهاء به سرخی به عبارت «کتاب اربعین حدیثا تالیف الفقیر الی الله تعالی بهآالدین محمد العاملی تجاوز الله عنه» و «وقفت هذاالکتاب علی الروضه المقدسه الرضویه والعتبه العلیه العلویه علی مشرفها اشرف السلم و اکمل التحیه فی اواخر ذی حجه الحرام سنه 996 والحمدلله بعده م». دستنوشته دیگری به این مضمون وجود دارد «لقدتم تالیف هذاالکتاب و تم الاحادیث تاریخه 995».
1590م. تألیف شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی (1031- 953هـ .ق) در سال 995 ق. در اصفهان دارالحکومه شاه عباس صفوی.
تاریخ کتابت قبل از سال 996 ق. در اصفهان
نسخه دارای مهرها و دستنوشته های زیاد است. اما با کمال تأسف مهر اصلی شیخ که مهر
دستنوشته شیخ بهاء به سرخی به عبارت «کتاب اربعین حدیثا تالیف الفقیر الی الله تعالی بهآالدین محمد العاملی تجاوز الله عنه» و «وقفت هذاالکتاب علی الروضه المقدسه الرضویه والعتبه العلیه العلویه علی مشرفها اشرف السلم و اکمل التحیه فی اواخر ذی حجه الحرام سنه 996 والحمدلله بعده م». دستنوشته دیگری به این مضمون وجود دارد «لقدتم تالیف هذاالکتاب و تم الاحادیث تاریخه 995».
6- اثبات واجب جدید(اثبات الواجب)؛ (حکمت ـ عربی)
236م. تألیف علامه محمدبن اسعد دوانی(908-830)
کاتب: ابراهیم بن خمیس العمروی الجزایری در 932 ق..
7- فتوح الغیب فی الکشف عن قناع الریب(ج1)؛ (تفسیرـ عربی)
19453م. تألیف حسین بن عبدالله بن الطیبی
تاریخ کتابت قرن 9 ق. می باشد.
کتاب فتوح الغیب فی الکشف عن قناع الریب جلد اول تفسیر قرآن می‌باشد که در اصل شرح کتاب الکشاف است.
واضح و مبرهن است که کتاب الله مجید کتابی است بلیغ، شامل قوانین اصول دین و دستورات احکام شرعی که این کتاب را از سایر کتابهای الهی و آسمانی متمایز ساخته است.
در این جلد، 11 سوره قرآن شامل: سوره‌های فاتحه، بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف، انفال، توبه، یونس و هود تفسیر شده است.
صفحه آغازین دارای ترجمه احوال مؤلف، رموز کتاب، سه بیت از شیخ بهائی، مهر مدور به نقش الخادم بهاءالدین محمد و مهر و اثر تملکات و عبارات مختلف می‌باشد.
در صفحه ابتدا و انتهای کتاب مهر ترنجی نستعلیق وقفی شیخ بهاءالدین و امضای وی موجود است.
حدیث منظوم: (به دستخط شیخ بهائی شبیه است) انما الدنیا فناءٌ لیس فی الدنیا ثبوت انما الدنیا کبیت نسَّجتْه العنکبوت
19453م. تألیف حسین بن عبدالله بن الطیبی
تاریخ کتابت قرن 9 ق. می باشد.
کتاب فتوح الغیب فی الکشف عن قناع الریب جلد اول تفسیر قرآن می‌باشد که در اصل شرح کتاب الکشاف است.
واضح و مبرهن است که کتاب الله مجید کتابی است بلیغ، شامل قوانین اصول دین و دستورات احکام شرعی که این کتاب را از سایر کتابهای الهی و آسمانی متمایز ساخته است.
در این جلد، 11 سوره قرآن شامل: سوره‌های فاتحه، بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف، انفال، توبه، یونس و هود تفسیر شده است.
صفحه آغازین دارای ترجمه احوال مؤلف، رموز کتاب، سه بیت از شیخ بهائی، مهر مدور به نقش الخادم بهاءالدین محمد و مهر و اثر تملکات و عبارات مختلف می‌باشد.
در صفحه ابتدا و انتهای کتاب مهر ترنجی نستعلیق وقفی شیخ بهاءالدین و امضای وی موجود است.
حدیث منظوم: (به دستخط شیخ بهائی شبیه است) انما الدنیا فناءٌ لیس فی الدنیا ثبوت انما الدنیا کبیت نسَّجتْه العنکبوت
8- جواهر نامه یا جواهر شناسی؛ (جواهر شناسی/ طبیعیات ـ فارسی)
5764م. تألیف محمدبن منصور در قرن10 ق.
تاریخ کتابت قرن 10 ق.
این کتاب در بیان احوال و صفات جواهر و چگونگی استخراج آن از معدن و شرح انواع جواهر از جمله در، یاقوت، زمرد، زبرجد، الماس، عین الهر، لعل، فیروزه و... می‌باشد.
نقش و سجع مهر: ... وقف سرکار فیض ... حضرت ثامن الائمه سلام الله علیه. هذا مما وقفه العبد بهاءالدین محمد علی الطلبه الامامیه ... .سلطان حاجب محمد العتبه العالیه .
یادداشت: وقفی شیخ بهائی علیه الرحمه. ... .
5764م. تألیف محمدبن منصور در قرن10 ق.
تاریخ کتابت قرن 10 ق.
این کتاب در بیان احوال و صفات جواهر و چگونگی استخراج آن از معدن و شرح انواع جواهر از جمله در، یاقوت، زمرد، زبرجد، الماس، عین الهر، لعل، فیروزه و... می‌باشد.
نقش و سجع مهر: ... وقف سرکار فیض ... حضرت ثامن الائمه سلام الله علیه. هذا مما وقفه العبد بهاءالدین محمد علی الطلبه الامامیه ... .سلطان حاجب محمد العتبه العالیه .
یادداشت: وقفی شیخ بهائی علیه الرحمه. ... .
9- ازمنه و امکنه؛ ( تاریخ و جغرافیا ـ عربی)
4170م. تألیف ابو علی مرزوقی اصفهانی ( بنا به قول شیخ بهائی در سال 453 ق. تصنیف شده).
تاریخ کتابت سال 779 ق. در یزد.
این کتاب دارای شصت و سه باب و نود و اندی فصل در تاریخ و جغرافیا است. مصنف در ابتدا به بیان فهرست و محتویات کتاب پرداخته. باب 21 در بیان اسماء آسمان، ستارگان و کهکشان. باب 33 در رعد و برق. باب 46 در اوصاف شب و روز. و ... .
دارای امضاء، مهر و دستخط شیخ بهائی از جمله مهر: «هذا مما وقفه العبد بهاءالدین محمد علیَ الطلبه الامامیه ...» و دستخط: «کتاب الزمنه و الامکنه تالیف الشیخ البارع الفاضل المتبحر سلطان الادبا فی زمانه الشیخ ابی علی المرزوقی کذ فرغ من تالیفه سنه 453».
4170م. تألیف ابو علی مرزوقی اصفهانی ( بنا به قول شیخ بهائی در سال 453 ق. تصنیف شده).
تاریخ کتابت سال 779 ق. در یزد.
این کتاب دارای شصت و سه باب و نود و اندی فصل در تاریخ و جغرافیا است. مصنف در ابتدا به بیان فهرست و محتویات کتاب پرداخته. باب 21 در بیان اسماء آسمان، ستارگان و کهکشان. باب 33 در رعد و برق. باب 46 در اوصاف شب و روز. و ... .
دارای امضاء، مهر و دستخط شیخ بهائی از جمله مهر: «هذا مما وقفه العبد بهاءالدین محمد علیَ الطلبه الامامیه ...» و دستخط: «کتاب الزمنه و الامکنه تالیف الشیخ البارع الفاضل المتبحر سلطان الادبا فی زمانه الشیخ ابی علی المرزوقی کذ فرغ من تالیفه سنه 453».
افزودن دیدگاه جدید: