۱۳۹۳-۰۷-۱۲

نمونه ای از نفایس مطبوعاتی (روزنامه ها ، مجلات و نشریات)

نفایس مطبوعاتی ایران در گنجینه رضوی
اداره مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی سال 1359 فعالیت مستقل خود را برای شناسایی، فراهم آوری، سازماندهی، آرشیو و اطلاع رسانی نشریات ادواری آغاز کرد. آرشیو این اداره که یکی از غنی ترین آرشیوهای مطبوعاتی ایران محسوب می شود، از قدیمی ترین روزنامه چاپ ایران با نام "روزنامه وقایع اتفاقیه" مربوط به سال 1267 قمری که امیرکبیر دستور تأسیس آن را داد تا بسیاری از نشریاتی که در حال حاضر منتشر می شوند، تشکیل شده است. بیش از 75 درصد مجموعه فراهم آوری شده در این آرشیو بر اساس وقف و اهداء توسط مجموعه داران و ناشران شکل گرفته است. اداره مطبوعات طی 40 سال گذشته موفق به فراهم آوری و آرشیو بیش از 32000 عنوان نشریه شده است. آرشیو کاملترین دوره نشریات چاپ شده در خراسان بزرگ یکی از ویژگیهای مهم این این اداره است. کارشناسان حوزه مطبوعات این سازمان همه روزه به جز ایام تعطیل از ساعت 7 صبح تا 19 عصر آماده پاسخگویی به محققان و پژوهشگران می باشند.
آرشیو این اداره دارای نفایس ارزشمندی از مطبوعات ایران است که گزیده ای از آنها در ذیل مورد اشاره قرار گرفته است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره فعالیت های اداره  مطبوعات کلیک کنید.

وقایع الاتفاقیه

روزنامه وقايع اتفاقيه: نخستين روزنامه رسمي ايران   
روزنامه وقايع اتفاقيه، سومين روزنامه فارسي، دومين روزنامه ايراني و اولين روزنامه رسمي كشور است كه به همت امير كبير و مديريت ميرزا جبار تذكره چي در تهران منتشر شد. اولين شماره اين روزنامه در تاريخ جمعه پنجم ربيع الثاني 1267 ق. و با عنوان روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران " منتشر شده است. و از شماره دوم تحت عنوان " روزنامه وقايع اتفاقيه " به صورت هفتگي تا سال 1324 ق ( به مدت 57 سال ) انتشار يافته است. روزنامه مشتمل بود بر: اخبار داخلی، خبرهای مربوط به پایتخت (اخباردارالخلافه)، دربار و سفرهای ناصرالدین شاه، عزل و نصب‌ها و اعطای مقام‌ها، نشان ها و امتیازات، اعلام های رسمی دولتی که در ورقه‌ای جداگانه چاپ و ضمیمه روزنامه تحت عنوان اشتهارنامه توزیع می‌شد.
امیرکبیر درباره این روزنامه گفته ‌است: "عوام نمی‌دانند که مصرف و حسن این وقایع اتفاقیه در چیست؛ یا خیال می‌کنند که دیوانیان عظام شروع به این کرده‌اند به جهت منافع و مداخل. لکن این‌طور نیست و نباید باشد. این اخبار چیزی است. این‌ها به جهت تربیت خلق است و اینکه این‌ها از امور دیوانی و اخبار و مناسبات دول و منافع خاص و عام و مقتضیات عصر عالِم باشند؛ و اینکه تا روزی که من هستم نمی‌شود که این اطلاع به عامه نرسد. این روزنامه منصبی نیست که به کسانی که از دیوان اعلی اسامی ایشان تعیین شده، به این‌ها برسد و به دیگران نرسد."
نسخه خطی 35 شماره اول روزنامه و و نسخه چاپ سنگی بقیه شماره ها، طبق وصيت مرحومه اشرف السلطنه(همسر اعتماد السلطنه) توسط حاج سيد حسين نايب التوليه عرب در شعبان 1334ق.  وقف كتابخانه آستان قدس شده است .

اكودوپرس

اكو دو پرس ( پژواك ايران ) Echo de Perse: دومین نشریه فرانسوی زبان ایران
دومين روزنامه اي است كه در دوره قاجار به زبان فرانسه زير نظر محمد حسن خان اعتماد السلطنه و مديريت ميرزا حسين فروغي در ايران منتشر شده و تنها نشريه فرانسوي دوره قاحار است كه نسخه اي از آن موجود مي باشد . اولين روزنامه فرانسوي زبان منتشر شده در ايران « لاپاتري » بوده  است که نسخه ای از آن وجود ندارد. اكودوپرس با عنايت و دستور مستقيم ناصر الدين شاه و به منظور پاسخ به مندرجات نشريه هاي خارج از كشور درباره ايران و اهداف و مقاصد تبليغاتي ديگر در 29 صفر 1302 قمري  ( 12 مارس 1885 ميلادي ) به سردبيري بارون دو نورمان وانمون مورل در تهران منتشر شد . كامل ترين دوره این نشریه در كتابخانه آستان قدس رضوي وجود دارد كه با جذب مجموعه استاد گلبن ، به آرشيو مطبوعات افزوده شده است .

التودد

نشریه التودد
اين روزنامه به همراه روزنامه هاي "المنصف" و "جریده ابی نظاره" به دست يک نفر در پاريس به چاپ رسيده است و داراي نوشتارهايي به فارسي است که از سال ‎1899‎ م. آغاز به انتشار نمود. نخستين مطلب فارسي در شماره هفتم "المنصف" به تاريخ ‎11‎ رجب ‎24) 1317‎ آبان ‎15 = 1387‎ نوامبر ‎1899‎ )به چاپ رسيد. و تا شماره ‎3‎ "التودد" به تاريخ ‎17‎ جمادي الثاني ‎1318‎ اين مطالب ديده ميشود. شيخ يعقوب بن رفائيل صنوع(ابونظاره) از روشنفکران صاحب نفوذ مصر است که در خانواده اي يهودي زاده شد. او موسس نخستين نشريه کاريکاتوري جهان عرب در مصر به نام "جريده ابو نظاره الزرقاء"  به معني مرد داري عينک کبود است. انتقاد او از نفوذ بيگانگان خشم حاکميت مصر را برانگيخت و منجر به ترک مصر از سوي او شد. در پاريس روزنامه هاي مورد اشاراه را به منظور ارائه نظريه هاي اصلاح طلبانه و به شدت ضد انگليسي منتشرساخت. شيخ محمد حسن مير جاني(شيخ الملک) نويسنده قسمت هاي فارسي روزنامه هاي ابونظاره است. محتواي روزنامه هاي ابونظاره به زبان هاي عربي،فرانسه و ترکي است و بخش فارسي يک ستون از ‎8‎ ستون برخي شماره ها را که همگي دو ستوني اند اشغال مي کرد. احتمال بسيار دارد که بخش فارسي به خط نستعليق شيخ الملک باشد. شيخ ابونظاره تصويري از بناي نمايشگاه ايران کشيده و در بخش فرانسوي شماره هفتم "المنصف" چاپ کرده است که خودش و شيخ الملک که جامه روحاني دارند در سمت راست و نظر آقا سفير ايران و فرزندش در سمت چپ ديده مي شوند. مجموعه روزنامه هاي ابو نظاره در بيروت تجديد چاپ شده است. در ايران فقط نسخه هاي از آن در کتابخانه آستان قدس رضوي ديده شده است.

سالنامه

سالنامه ايران: آغاز سالنامه نگاري در ايران
  نخستين سالنامه منتشر شده در ايران است كه در محرم الحرام 1290 ق. مطابق با 1873 ميلادي و 1252 خورشيدي به دستور مشير الدوله و به مديريت محمد حسن صنيع الدوله در تهران انتشار يافت . اعتماد السلطنه درباره آن نوشته است: «آلماناکی بس نغز و نیک تلفیق داده مطبوع و منتشر ساخت مشتمل بر هیئت دربار دولت علیه ایران و سایر ملحقات و منضمات آن و رئوس عناوین سایر دول دنیا به علاوه فواید عظیم دیگر...» . مشخصات نخستين شماره اين سالنامه از اين قرار است: سالنامه ايران 1290، محل انتشار: تهران؛ تعداد صفحات: (198 صفحه) شمار متعدد دارد. خط: نسخ؛ چاپ: سنگي؛ قطع 20 در 11؛ قيمت تکشماره: 5 هزار دينار؛ تصاوير: صفحه 38 تصوير ناصرالدين شاه و صفحه 56 تصوير ميرزاحسين خان مشيرالدوله صدراعظم وقت ايران؛ این سالنامه در سال 1291ق. به "سالنامه دولت عليه ايران" تغيير نام داد پس از آن هم چنین رسم شد که در پایان هر کتابی از کتب اعتمادالسلطنه اوراقی به نام سالنامه چاپ می شد و در آن اوراق از سازمان کشوری، مراتب و مناصب، عزل و نصب، نام فرماندهان و سرداران و شاهزادگان و غیره سخن می رفت و کتاب المآثروالآثار اعتمادالسلطنه که در سال 7و1306 ق. به طبع رسیده، در واقع خلاصه ای است از قسمتی از آن سالنامه ها. سالنامه ایران توسط ميرزا رضا خان نائيني در مرداد 1311 ق. به كتابخانه آستان قدس رضوی اهداء شده است .

حبل المتین

روزنامه حبل المتين چاپ کلکته

روزنامه حبل المتين از روزنامه هاي كثيرالانتشار به زبان فارسي است كه در خارج از ايران در شهر كلكته هند براي تقريبآ چهل سال منتشر مي شد. اين روزنامه از تاريخ 10 جمادي الثاني 1311 قمري با همفکري سيد جمال الدين اسدآبادي و با مديريت سيد جلال الدين الحسيني ملقب به     مؤيد الاسلام در راستاي بيداري افكار عمومي ايرانيان در کلکته هندوستان منتشر شد. قطع آن وزيري و با چاپ سربي، هفته اي يكبار منتشر مي شده است. گستره توزيع آن در كشورهاي هند، برمه، ايران، افغانستان ، عثماني، مصر، اروپا، روسيه و تركستان بوده است. دليل محبوبيت حبل المتين كلكته در بين ايرانيان جامعيت و تفصيل اخبار آن و همچنين رايگان بودن آن به مدت 10 سال بين جامعه روحانيون، علما و روشنفكران نجف و ايران بوده است. در سال 1317 قمري دولت وقت ايران بدلايل سياسي از ورود حبل المتين به كشور براي مدت 4 سال جلوگيري كرد. دولت هند نيز به مدت 8 سال (1295 تا1303 شمسي) از انتشار اين نشريه جلوگيري نمود كه پس از اين دوره انتشار آن دوباره از سر گرفته شدو سرانجام در آذر 1309 شمسي با فوت مؤيد الاسلام انتشار آن متوقف و ديگر منتشر نشد.

مظفری

فلاحت مظفري : نخستين مجله چاپ ايران

نخستين نشريه ادواري كه در شكل مجله در ايران انتشار يافت "فلاحت مظفري" نام دارد كه در جمادي الاول 1318 قمري برابر با اوت1900ميلادي در تهران از سوي اداره كل فلاحت با زمينه موضوعي علمي و كشاورزي منتشر شد." هدف از انتشار فلاحت مظفري كه براي تعميم عموم و اصلاح اعمال زراعت و فلاحت و مزيد اطلاع و علم عموم اهالي نگاشته و منتشر مي شود براي رجال و مردماني كه شايق آبادي مملكت و طالب ترقي زراعت هستند بدوا" دو نمره مجانآ فرستاده مي شود...."
صاحب امتياز آن فخيم السلطنه رئيس و مدير كل فلاحت ممالك محروسه بوده است. تعرفه نرخ اجناس، امر خير و اقدام در آبادي،  گندم، اطلاعات زارع و... گزيده اي از مقالات مندرج در مجله است. نسخه اصل و تجدید چاپ شده مجله در آرشیو مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.

وقایع عدلیه

وقايع عدليه : نخستين نشريه حقوقي ايران  

اين نشريه نخستين نشريه حقوقي وقضائي ايران است كه توسط سپهسالار و با كمك ميررزا يوسف خان مستشار الدوله منتشرشده است. اين نشريه در روزهاي پنجشنبه هر هغته چاپ و منتشر مي شد و نخستين شماره آن به تاريخ 17 ذيحجه 1287 ق. توزیع شده است. هر ماه یک شماره و درمجموع سه شماره از اين به چاپ رسیده و پس از آن تعطيل شده است. اخبار و مطالبي مانند: عدالت ، حقوق مردم و ضديت با ستم و تجاوز در اين نشريه ارائه شده است. مطالب اين روزنامه تفاوت فاحشي با مطبوعات قبلي داشت و نمونه شكل گيري تحول شگرف در فن روزنامه نگاري بود. 3 شماره آن در آرشیو مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.  

نامه حقیقت

نامه حقيقت
روزنامه نامه حقيقت در 22 محرم 1325 قمري به  مديريت حاج سيد احمد دهكردي نوربخش در شهر اصفهان با چاپ سنگي و خط نسخ منتشر شد. اين نشريه به صورت هفتگي در 4 صفحه،  هر صفحه داراي 2 ستون به دو زبان فارسي و عربي در موضوعات اسلامي و ادبي منتشر مي شده است. در برخي فهرستها نام اين نشريه " حقيقت " ذكر شده است. اين روزنامه پس از انتشار 14 شماره در جمادي الثاني 1325 متوقف شد. كامل ترين مجموعه موجود از اين روزنامه شامل شماره 1 تا 10 مي باشد كه در آرشيو مطبوعات آستان قدس رضوي است.

ادب

روزنامه ادب: آغاز روزنامه نگاري رسمی در خراسان
روزنامه ادب توسط ميرزا محمدصادق اميري (اديب الممالك) طي سه دوره مختلف با موضوع اخبار داخلي و خارجي منتشر شده است. اين روزنامه ابتدا طی سال های 1316 تا 1318ق. در تبريز و سپس از 14رمضان سال 1318 تا شوال 1320ق. به مدت سه سال با چاپ سنگي و خط نستعليق و به صورت هفتگي در مشهد انتشار يافته است. از سال سوم كاريكاتورهايي توسط حسين الموسوي نقاشباشي آستان قدس رضوي در روزنامه ترسيم مي گرديد كه آغازگر استفاده از اين وسيله ارتباطي نافذ و انتقادي در روزنامه هاي كشور شد. ادب مشهد از سال سوم برای مدیران مدارس به رایگان ارسال می شد. اولین روزنامه مشهد و خراسان و حتی تمامی شرق ایران است. انتشار دوره سوم روزنامه از سال 1321ق. (1282ش.) در تهران ادامه یافته است. دوره کامل روزنامه در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی موجود است.

 الاسلام

الاسلام یا "گفتگوی صفاخانه اصفهان": اولین نشریه اسلامی ایران

مجله "الاسلام" و يا "گفتگوي صفا خانه اصفهان" در شهر اصفهان به مديريت سيد محمد علي داعي الاسلام تاسيس و شماره اول آن در ماه رمضان1320ق(1903م) منتشر شده است. اين نشريه كه نزديك به سه سال در حال انتشار بوده شامل مذاكراتي پيرامون اسلام و مسيحيت است كه به صورت چاپ سنگي به طور ماهانه منتشر مي شد. مدير مجله پس از مسافرت به هندوستان، در شهر بمبئي انتشار مجله را به همين سبك ولي قدري بزرگ تر و به دو زبان فارسي و اردو ادامه داد و آن را به نام "دعوت الاسلام" منتشر ساخت. الاسلام نخستين نشريه اسلامي ايران است.

القشون

قشون: قدیمی ترین نشریه نظامی چاپ ایران
 قدیمی ترین نشریه نظامی که نزدیک به یک قرن ازفعالیت آن می گذرد. از اسفند 1300 ش. توسط وزارت جنگ و به مدیریت سلطان افتخار نظام در تهران انتشار آن آغاز شد. مجلة نظامي قشون» ابتدا با قطع روزنامه اي و در هشت صفحه و به صورت هفتگي تا سال 1303چاپ شد تا اينكه در اين سال از نظر قطع، محتوا و دوره انتشار ابتدا بصورت دو هفته نامه و پس از آن تا سال 1313 بصورت مجله ماهانه درآمد. 14سال مداومت در انتشار داشت تا اینکه از سال 1314 به «مجله ارتش» تغيير نام داد. مجله ارتش از سال 1323 تا 1326 بصورت فصلنامه و دوباره بصورت ماهنامه درآمد. و از سال 1334 به «ماهنامه ارتش» و از سال 1336 به «مهنامه ارتش» تغيير نام پيدا كرد و تا سال 1357 ادامه داشت و از مهر 1358 يعني از شماره دوم پس از پيروزي انقلاب تاكنون به نام «صف» چاپ و منتشر مي گردد.پس از پیروزی انقلاب اسلامی باعنوان صف در حال انتشار است. کاملترین دوره منتشر شده از مجله قشون در آرشیو مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.

افزودن دیدگاه جدید:

متن ساده

HTML محدود

Image CAPTCHA
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید