۱۳۹۳-۰۹-۰۴
کتابخانه شیخ بهائی(قسمت اول)
سپاس مرخدای علیم است که به انسان علم آموخت و ابزار آن را نیز در اختیار او قرار داد و در دامان منتظر و حریص وی باران دانش و معرفت را فرو فرستاد و خواندن؛ بهترین هدیة خود را به انسان ارزانی کرد.
وقف پس ازظهور اسلام، با تأثیر پذیری ازجهان بینی اسلامی و اعتقاد به معاد به صورتی استوار و جهت‌دار مطرح گردید و روز به روز بر شمار موقوفات گوناگون افزوده شد. بسیاری از مساجد، مدارس، تکیه‌ها دارای منابع مالی مستقل شدند. بررسی نمونه‌هایی از وقف، در وقف نامه های موجود در دوره‌های مختلف حکومتی ایران، نشان از اندیشه بلند و ترقی خواهانه آبا و اجداد ما دارد . یکی از این نمونه‌ها، وقف کتاب به کتابخانه دربار ولایتمدار رضوی است که تاریخ آن به زمان کوتاهی بعد از شهادت حضرت ثامن‌الحجج علیه‌السلام برمی‌گردد. به برکت وجود بارگاه ملکوتی آن حضرت علیه السلام، طی قرون متمادی از سوی افراد خیر و نیکوکار، مؤلفان و محققان، مؤسسه‌ها، انجمنهای فرهنگی داخلی و خارجی، مجموعه‌های فراوانی به این کتابخانه وقف و یا اهدا شده است.
کتابخانه آستان قدس رضوی با قدمت 1100 ساله خود مجموعه‌ای از نفیس ترین و کم نظیرترین قرآنها و نسخه های خطی را در خود جای داده است. پس از شهادت حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه والثناء به علت عشق و علاقه به اسلام و گرایش به اهل بیت علیهم السلام، علما و دانشمندان و حکمرانان گرانبها ترین اشیای قیمتی خود را اعم از اموال منقول و غیر منقول وقف روضه منوره نمودند.
یکی از بزرگترین واقفان معاصر دستگاه ملائک پاسبان رضوی علیه السلام مقام معظم رهبری حضرت آیة‌الله خامنه‌ای‌مدظله‌العالی می باشد که با اهدای بیش از 12000 نسخه خطی، به کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی غنای خاصی بخشیده است. از دیگر واقفان، دانشمند و ریاضی دان فقیه و ادیب که در سال 1008 هجری تعداد کتب فوق العاده نفیسی را وقف روضه رضویه علیه السلام نموده شیخ بهاءالدین است که به معرفی آن به شرح ذیل می پردازیم.
برخی دیگر از واقفان نسخ خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کشوادبن املاس1 327 ق؛ علی بن سیمجور383 ق؛ ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر393ق؛ ابوالبرکات علی بن حسین رازی421ق؛ علی بن فرامرز511ق؛ ترکان زمرد ملک دختر سلطان محمود ایلک خانی540ق؛ ابراهیم سلطان بن شاهرخ بن تیمور گورکان827ق؛ میرزا نظام الملک 1062ق؛ علامه مجلسی محمد باقربن محمد تقی مجلسی دوم (مجلدات بحارالانوار تا جلد نهم) 1083ق؛ شاه سلیمان صفوی (دو نسخه قرآن خطی) 1090ق؛ سید نعمت الله جزائری( نسخه خطی لوامع الانوار فی شرح عیون الاخبار) 1106ق؛ شاه سلطان حسین صفوی (شش نسخه قرآن نفیس) 1110ق؛ نادرشاه افشار( 700 نسخه خطی) 1145ق؛ فتحعلیشاه قاجار 1233ق؛ حاج سید محمد شوشتری 520 نسخه خطی 1309ق.
زندگینامه شیخ بهائی
شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی حارثی، متولد 26 ذی حجه953 قمری در جبل عامل لبنان و متوفی 1030 قمری در اصفهان است، لقبش بهاءالدین و مشهور به شیخ بهائی می‌باشد.
شیخ بهائی می‌گوید: پدران ما در جبل عامل پیوسته عبادت می‌کردند و از اصحاب کرامات بودند.
ناحیه جبل عامل همواره یکی از مراکز معروف دین شیعه در مغرب آسیا بوده و در نهادن بنیاد دین شیعه در ایران و استوار کردن بنیان آن مخصوصاً از قرن هفتم هجری به بعد یاری بسیاری کرده و در این مدت پیشوایان بزرگ از میان ایشان برخاسته اند.
پدر او شیخ عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد حارثی جبل عاملی همدانی جبعی از پیشوایان شیعه و از شاگردان شهید ثانی بود.
شیعیان در دوره حکومت عثمانی به سختی روزگار می گذراندند و زیر فشار حکومت آنان پریشان و بی سروسامان بودند. ظلم و جور حکومت عثمانی به حدی بود که در سال 966 ق منجر به قتل شهید ثانی یعنی شیخ زین الدین علی بن احمد عاملی جبلی از پیشوایان مشهور شیعه گردید.
در نتیجه پدر شیخ بهائی، شیخ عزالدین حسین 48 ساله مجبور به ترک جبل عامل شد. لذا شیخ بهاءالدین 13 سال داشت که به اتفاق پدر به طرف ایران به راه افتاد، قسمتی از دوران کودکی خود را در قزوین گذراند، در آنجا زبان فارسی را آموخت و به آئین ایرانی پرورش یافت.
در کودکی نزد پدر درس آموخت و سپس وقتی به قزوین رفت در آنجا ادامه تحصیل داد، تواناییهای او در بحث و بررسیهای علمی از همان دوران کودکی بر اطرافیانش آشکار بود، در 13 سالگی به کتابت رسائل عزالدین حسین در واجبات علمی و عملی پرداخت، و در 22 سالگی کتاب الفوائد الصمدیه که تا کنون در حوزه های علمیه تدریس می شود را نگاشت، او چند کتاب و رساله در هیئت و نجوم، حساب، اسطرلاب دارد که مهمترین آنها خلاصه الحساب می باشد.
ایران آن زمان در سایه اقتدار حکومت سیاسی/ مذهبی صفویه از یک ثبات نسبی قابل قبول برخوردار بود، پادشاهان آن زمان از بزرگترین حامیان شیعه به شمار می آمدند. این موضوع تا 200 سال ادامه داشت.
وقف پس ازظهور اسلام، با تأثیر پذیری ازجهان بینی اسلامی و اعتقاد به معاد به صورتی استوار و جهت‌دار مطرح گردید و روز به روز بر شمار موقوفات گوناگون افزوده شد. بسیاری از مساجد، مدارس، تکیه‌ها دارای منابع مالی مستقل شدند. بررسی نمونه‌هایی از وقف، در وقف نامه های موجود در دوره‌های مختلف حکومتی ایران، نشان از اندیشه بلند و ترقی خواهانه آبا و اجداد ما دارد . یکی از این نمونه‌ها، وقف کتاب به کتابخانه دربار ولایتمدار رضوی است که تاریخ آن به زمان کوتاهی بعد از شهادت حضرت ثامن‌الحجج علیه‌السلام برمی‌گردد. به برکت وجود بارگاه ملکوتی آن حضرت علیه السلام، طی قرون متمادی از سوی افراد خیر و نیکوکار، مؤلفان و محققان، مؤسسه‌ها، انجمنهای فرهنگی داخلی و خارجی، مجموعه‌های فراوانی به این کتابخانه وقف و یا اهدا شده است.
کتابخانه آستان قدس رضوی با قدمت 1100 ساله خود مجموعه‌ای از نفیس ترین و کم نظیرترین قرآنها و نسخه های خطی را در خود جای داده است. پس از شهادت حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه والثناء به علت عشق و علاقه به اسلام و گرایش به اهل بیت علیهم السلام، علما و دانشمندان و حکمرانان گرانبها ترین اشیای قیمتی خود را اعم از اموال منقول و غیر منقول وقف روضه منوره نمودند.
یکی از بزرگترین واقفان معاصر دستگاه ملائک پاسبان رضوی علیه السلام مقام معظم رهبری حضرت آیة‌الله خامنه‌ای‌مدظله‌العالی می باشد که با اهدای بیش از 12000 نسخه خطی، به کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی غنای خاصی بخشیده است. از دیگر واقفان، دانشمند و ریاضی دان فقیه و ادیب که در سال 1008 هجری تعداد کتب فوق العاده نفیسی را وقف روضه رضویه علیه السلام نموده شیخ بهاءالدین است که به معرفی آن به شرح ذیل می پردازیم.
برخی دیگر از واقفان نسخ خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی عبارتند از: کشوادبن املاس1 327 ق؛ علی بن سیمجور383 ق؛ ابوالقاسم منصوربن محمدبن کثیر393ق؛ ابوالبرکات علی بن حسین رازی421ق؛ علی بن فرامرز511ق؛ ترکان زمرد ملک دختر سلطان محمود ایلک خانی540ق؛ ابراهیم سلطان بن شاهرخ بن تیمور گورکان827ق؛ میرزا نظام الملک 1062ق؛ علامه مجلسی محمد باقربن محمد تقی مجلسی دوم (مجلدات بحارالانوار تا جلد نهم) 1083ق؛ شاه سلیمان صفوی (دو نسخه قرآن خطی) 1090ق؛ سید نعمت الله جزائری( نسخه خطی لوامع الانوار فی شرح عیون الاخبار) 1106ق؛ شاه سلطان حسین صفوی (شش نسخه قرآن نفیس) 1110ق؛ نادرشاه افشار( 700 نسخه خطی) 1145ق؛ فتحعلیشاه قاجار 1233ق؛ حاج سید محمد شوشتری 520 نسخه خطی 1309ق.
زندگینامه شیخ بهائی
شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی حارثی، متولد 26 ذی حجه953 قمری در جبل عامل لبنان و متوفی 1030 قمری در اصفهان است، لقبش بهاءالدین و مشهور به شیخ بهائی می‌باشد.
شیخ بهائی می‌گوید: پدران ما در جبل عامل پیوسته عبادت می‌کردند و از اصحاب کرامات بودند.
ناحیه جبل عامل همواره یکی از مراکز معروف دین شیعه در مغرب آسیا بوده و در نهادن بنیاد دین شیعه در ایران و استوار کردن بنیان آن مخصوصاً از قرن هفتم هجری به بعد یاری بسیاری کرده و در این مدت پیشوایان بزرگ از میان ایشان برخاسته اند.
پدر او شیخ عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد حارثی جبل عاملی همدانی جبعی از پیشوایان شیعه و از شاگردان شهید ثانی بود.
شیعیان در دوره حکومت عثمانی به سختی روزگار می گذراندند و زیر فشار حکومت آنان پریشان و بی سروسامان بودند. ظلم و جور حکومت عثمانی به حدی بود که در سال 966 ق منجر به قتل شهید ثانی یعنی شیخ زین الدین علی بن احمد عاملی جبلی از پیشوایان مشهور شیعه گردید.
در نتیجه پدر شیخ بهائی، شیخ عزالدین حسین 48 ساله مجبور به ترک جبل عامل شد. لذا شیخ بهاءالدین 13 سال داشت که به اتفاق پدر به طرف ایران به راه افتاد، قسمتی از دوران کودکی خود را در قزوین گذراند، در آنجا زبان فارسی را آموخت و به آئین ایرانی پرورش یافت.
در کودکی نزد پدر درس آموخت و سپس وقتی به قزوین رفت در آنجا ادامه تحصیل داد، تواناییهای او در بحث و بررسیهای علمی از همان دوران کودکی بر اطرافیانش آشکار بود، در 13 سالگی به کتابت رسائل عزالدین حسین در واجبات علمی و عملی پرداخت، و در 22 سالگی کتاب الفوائد الصمدیه که تا کنون در حوزه های علمیه تدریس می شود را نگاشت، او چند کتاب و رساله در هیئت و نجوم، حساب، اسطرلاب دارد که مهمترین آنها خلاصه الحساب می باشد.
ایران آن زمان در سایه اقتدار حکومت سیاسی/ مذهبی صفویه از یک ثبات نسبی قابل قبول برخوردار بود، پادشاهان آن زمان از بزرگترین حامیان شیعه به شمار می آمدند. این موضوع تا 200 سال ادامه داشت.
اساتید
اساتید شیخ بهائی عبارتند از:
1. شیخ عزالدین حسین بن عبدالصمد، پدر او
2. مولانا عبدالله مدرس یزدی، مؤلف حاشیه بر تهذیب منطق(حاشیه ملا عبدالله)، درسهای حکمت، کلام، و بعضی علوم منقول؛
3. ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی، درس ریاضی؛
4. حکیم عمادالدین محمود، درس طب.
اساتید شیخ بهائی عبارتند از:
1. شیخ عزالدین حسین بن عبدالصمد، پدر او
2. مولانا عبدالله مدرس یزدی، مؤلف حاشیه بر تهذیب منطق(حاشیه ملا عبدالله)، درسهای حکمت، کلام، و بعضی علوم منقول؛
3. ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی، درس ریاضی؛
4. حکیم عمادالدین محمود، درس طب.
شاگردان
شاگردان او 100 نفر بودند که برخی از آنها به شرح ذیل می‌باشند:
فاضل جواد، حسینی بحرانی، ملا محسن فیض کاشانی، میرزا رفیع الدین حسینی حسنی طباطبایی، ملا محمد باقربن محمد مؤمن خراسانی سبزواری، ملا صدرا، میرداماد، میرفندرسکی و ...
شاگردان او 100 نفر بودند که برخی از آنها به شرح ذیل می‌باشند:
فاضل جواد، حسینی بحرانی، ملا محسن فیض کاشانی، میرزا رفیع الدین حسینی حسنی طباطبایی، ملا محمد باقربن محمد مؤمن خراسانی سبزواری، ملا صدرا، میرداماد، میرفندرسکی و ...
فعالیتهای علمی
از معدود دانشمندان شیعه است که از 77 سال عمر پربرکت خود کمال استفاده را کرده و با گذشت 400 سال از مرگ ظاهری وی همچنان بر فرهنگ و علوم شیعه تأثیر گذار می باشد. وی در اکثر علوم متداول زمان خود تبحر دارد:
- در علم ریاضی او سرآمد روزگار است؛ معادلات شیخ بهائی از مشکل ترین معادلات ریاضی است که پس از 400 سال اخیراً توسط ریاضی دانان حل شده است. یکی از آثار مهمی که شیخ بهائی در ریاضی نگاشته کتاب خلاصه الحساب است که به عنوان کتاب درسی در مجامع علمی آن دوره و پس از آن مورد استفاده قرار می گرفته، بر این کتاب شرح ها و حاشیه های فراوانی نوشته شده است. این کتاب 505 مرتبه استنساخ شده و 16 بار چاپ شده است.
- در نجوم کتاب تشریح الافلاک را تألیف کرد. این کتاب 238 مرتبه استنساخ شده و 5 با نیز چاپ شده است.
- در فقه اثنی عشریات، حبل المتین و جامع عباسی و ... را نگاشت. جامع عباسی: یکی از کتابهای فقهی مهم، با ارزش و رساله عملیه است که به صورت فتوایی برای عمل مقلدان خود نوشته است. شیخ بهائی به دستور شاه عباس صفوی تمام مسائل فقهی که مبتلابه مردم است را از کتابهای پرحجم و متعدد انتخاب کرده و به صورت یک رساله عملیه تدوین نمود که به جامع عباسی مشهور شده است. این کتاب 50 مرتبه استنساخ شده است.
- در تفسیر عین الحیاه و عروه الوثقی را نوشت. العروه الوثقی تفسیر سوره فاتحه الکتاب و اندکی از سوره بقره می باشد که شیخ آنراپس از حاشیه انوارالتنزیل نگاشته است. این کتاب 50 مرتبه استنساخ شده و 6 بار به چاپ رسیده.
- در اصول فقه کتاب زبده الاصول از مهم ترین کتابهای تألیفی شیخ است. کتاب مختصری مشتمل بر قواعد مهم اصول فقه است. این کتاب 330 مرتبه استنساخ شده و 4 بار نیز به چاپ رسیده. بر این کتاب شرحها و حاشیه هایی نیز نوشته شده از جمله حاشیه زبده الاصول خود شیخ است.
- در صرف و نحو. کتاب فوائد الصمدیه را در نحو نوشت که کتاب درسی حوزه و دانشگاه است و 326 مرتبه استنساخ شد و 11 بار نیز به چاپ رسیده است.
- در ادبیات، عرفان و اخلاق کتابهای متعددی نوشته که معروفترین آنها کشکول، نان و حلوا، شیر و شکر، نان و پنیر، نان و خرما و شرح فصوص الحکم ( که البته این نسخه منسوب به شیخ است)
می باشد. کشکول که دارای مطالب گوناگون ادبی، ریاضی، تفسیر، آداب و اخلاق است. این کتاب 67 مرتبه استنساخ شده و 23 بار به چاپ رسیده است. نان و حلوا از کتب معروف و مشهور ادبی، عرفانی و اخلاقی بر وزن مثنوی مولوی در 408 بیت در سوانح سفر حجاز به فارسی و عربی سروده است. از این کتاب با عناوین سوانح الحجازیه و سوانح سفر حجاز نیز یاد شده است. این کتاب 305 مرتبه استنساخ شده و 21 بار به چاپ رسیده است.
- در حدیث کتاب اربعین ( الاربعون حدیثاً ) را در آداب و سنن با ذکر سند بیان و تفسیر کرده و توضیح داده است. این کتاب 442 مرتبه استنساخ شده و 8 بار به چاپ رسیده است.
- در طب لُغَزُ القانون را نوشته است. لغز بسیار مختصری در طب است که شیخ بهائی آن را در سال 1000 ق. به اتمام رسانده است. این کتاب 25 مرتبه استنساخ شده و دو بار در بیروت به چاپ رسیده
همه اینها نشان از جامع الاطراف بودن این دانشمند بی نظیر و نخبه عصر خود دارد.
از معدود دانشمندان شیعه است که از 77 سال عمر پربرکت خود کمال استفاده را کرده و با گذشت 400 سال از مرگ ظاهری وی همچنان بر فرهنگ و علوم شیعه تأثیر گذار می باشد. وی در اکثر علوم متداول زمان خود تبحر دارد:
- در علم ریاضی او سرآمد روزگار است؛ معادلات شیخ بهائی از مشکل ترین معادلات ریاضی است که پس از 400 سال اخیراً توسط ریاضی دانان حل شده است. یکی از آثار مهمی که شیخ بهائی در ریاضی نگاشته کتاب خلاصه الحساب است که به عنوان کتاب درسی در مجامع علمی آن دوره و پس از آن مورد استفاده قرار می گرفته، بر این کتاب شرح ها و حاشیه های فراوانی نوشته شده است. این کتاب 505 مرتبه استنساخ شده و 16 بار چاپ شده است.
- در نجوم کتاب تشریح الافلاک را تألیف کرد. این کتاب 238 مرتبه استنساخ شده و 5 با نیز چاپ شده است.
- در فقه اثنی عشریات، حبل المتین و جامع عباسی و ... را نگاشت. جامع عباسی: یکی از کتابهای فقهی مهم، با ارزش و رساله عملیه است که به صورت فتوایی برای عمل مقلدان خود نوشته است. شیخ بهائی به دستور شاه عباس صفوی تمام مسائل فقهی که مبتلابه مردم است را از کتابهای پرحجم و متعدد انتخاب کرده و به صورت یک رساله عملیه تدوین نمود که به جامع عباسی مشهور شده است. این کتاب 50 مرتبه استنساخ شده است.
- در تفسیر عین الحیاه و عروه الوثقی را نوشت. العروه الوثقی تفسیر سوره فاتحه الکتاب و اندکی از سوره بقره می باشد که شیخ آنراپس از حاشیه انوارالتنزیل نگاشته است. این کتاب 50 مرتبه استنساخ شده و 6 بار به چاپ رسیده.
- در اصول فقه کتاب زبده الاصول از مهم ترین کتابهای تألیفی شیخ است. کتاب مختصری مشتمل بر قواعد مهم اصول فقه است. این کتاب 330 مرتبه استنساخ شده و 4 بار نیز به چاپ رسیده. بر این کتاب شرحها و حاشیه هایی نیز نوشته شده از جمله حاشیه زبده الاصول خود شیخ است.
- در صرف و نحو. کتاب فوائد الصمدیه را در نحو نوشت که کتاب درسی حوزه و دانشگاه است و 326 مرتبه استنساخ شد و 11 بار نیز به چاپ رسیده است.
- در ادبیات، عرفان و اخلاق کتابهای متعددی نوشته که معروفترین آنها کشکول، نان و حلوا، شیر و شکر، نان و پنیر، نان و خرما و شرح فصوص الحکم ( که البته این نسخه منسوب به شیخ است)
می باشد. کشکول که دارای مطالب گوناگون ادبی، ریاضی، تفسیر، آداب و اخلاق است. این کتاب 67 مرتبه استنساخ شده و 23 بار به چاپ رسیده است. نان و حلوا از کتب معروف و مشهور ادبی، عرفانی و اخلاقی بر وزن مثنوی مولوی در 408 بیت در سوانح سفر حجاز به فارسی و عربی سروده است. از این کتاب با عناوین سوانح الحجازیه و سوانح سفر حجاز نیز یاد شده است. این کتاب 305 مرتبه استنساخ شده و 21 بار به چاپ رسیده است.
- در حدیث کتاب اربعین ( الاربعون حدیثاً ) را در آداب و سنن با ذکر سند بیان و تفسیر کرده و توضیح داده است. این کتاب 442 مرتبه استنساخ شده و 8 بار به چاپ رسیده است.
- در طب لُغَزُ القانون را نوشته است. لغز بسیار مختصری در طب است که شیخ بهائی آن را در سال 1000 ق. به اتمام رسانده است. این کتاب 25 مرتبه استنساخ شده و دو بار در بیروت به چاپ رسیده
همه اینها نشان از جامع الاطراف بودن این دانشمند بی نظیر و نخبه عصر خود دارد.
افزودن دیدگاه جدید: