نسخه های خطی کتابت مکه با 703 سال قدمت رونمایی شد

به گزارش گنجینه رضوی، در این مراسم طی ارتباط وبیناری با حجت السلام و المسلمین حسین واثقی احیاگر آثار امامیه در سرزمین وحی و صاحب موسوعه ذخائر الحرمین الشریفین، وی به تبیین جایگاه مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی رضوی در تحقیق و پژوهش پرداخت.
واثقی، کتابخانه حرم مطهر رضوی را به لحاظ جایگاه ملی، مذهبی و تمدنی و داشتن نسخه های فاخر که در بالاترین شرایط استاندارد نگهداری می شوند را دارای نقش ممتاز و برجسته در سطح کشور خواند.
وی با اشاره به این موضوع که پژوهش بعد مادی ندارد گفت: کتابخانه رضوی در خصوص ارائه خدمات بیشترین همکاری را با پژوهشگران داشته و در این امر اهتمام ویژه ای دارد.
واثقی تصریح کرد: در نسخه های خطی گاهی یک کلمه یا یک سطر اطلاعاتی وجود دارد که در فعالیت های پژوهشی راه گشاست که در گذشته اهمیت آن برای عده ای شناخته شده نبود اما در حال حاضر این اطلاعات در فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا) گردآوری شده و مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی آن را در دسترس محققان قرار داده است.   
وی در ادامه به تعداد منابع نسخ خطی موجود در کتابخانه مرکزی رضوی اشاره کرد که در تالیفات خود از آن بهره مند شده است.
التراث المکی، تاریخ حوزه العلمیه بمکه المکرمه، المکاتبات المکیه و حج نامه  برخی از آثار این محقق بود که در تالیف آن از نسخ خطی و اسناد کتابخانه رضوی بهره برده است.  

تاثیر والیان شیعه در اعتلای فرهنگ نسخه نویسی
محمد وفادار محقق و کارشناس نسخ خطی نیز در ادامه جلسه، شهر حیدرآباد دکن واقع در مرکز شبه قاره هند را یکی از شهرهای تاثیرگذار در زمینه کتابت نسخه های خطی خواند که علمای بسیاری به خصوص در قرن 11 هجری در دوران حکومت شیعی قطب شاهیان کتاب های خطی بسیاری را تالیف و گردآوری کردند.
وی به دو مجموعه بسیار نفیس از نسخ خطی اشاره کرد که در قرون گذشته از حیدرآباد به کتابخانه رضوی اهدا شده است.
وفادار، مجموعه اول را اهدا شده از سوی حاج شیخ محمد مومن معروف به ابن خاتون عاملی عنوان کرد که در 1067 قمری به کتابخانه رضوی اهدا شده است.
وی، مجموعه دوم را متعلق به امیر جبرئیل پزشک دربار عبدالله قطب شاه خواند که در سال 1037 هجری قمری 147 نسخه را اهدا کرده است.
این پژوهشگر، محل ساخت کاغذ مانند شهر سمرقند، مراکز آموزش و تدریس همانند دارالحکمه ها و بیت الحکمه های قرون 2، 3 و 4 هجری قمری که بزرگان بسیاری در آن تربیت یافته اند، کتابخانه ها همانند کتابخانه نوح بن سامانی، خانقاها و در نهایت  شهرهای مدفن ائمه اطهار(ع) را مراکزی خواند که در طی تاریخ تاثیر بسیار در توسعه امر کتابت نسخ داشته اند.

نسخه 703 ساله کتابت مکه
سیدرضا صداقت حسینی، کارشناس نسخ خطی کتابخانه مرکزی رضوی، کثرت کتابت آثار علمی در یک شهر و در دورانی خاص را نشانگر رونق مدارس، مجالس و مباحث علمی در آن شهر و در آن زمان عنوان کرد و گفت:  بررسی اینکه در شهرهای مختلف، در چه زمان‌هایی، چه آثاری و به چه میزان، کتابت شده است، اطلاعات مفیدی در مورد پراکندگی جغرافیایی و رونق علمی در قرون مختلف در اختیار محققان قرار می دهد.
وی، شهرهایی چون اصفهان، تهران، مشهد، نجف اشرف، شیراز، کربلا، قزوین و مکه را از مراکزی عنوان کرد که اکثر نسخه‌های خطی موجود ایران در آنها کتابت شده اند.
این کارشناس افزود: براساس فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فَنخا) که جامع فهارس نسخه‌های خطی ایران است، مجموع 293 نسخه خطی در مکه کتابت شده که از این تعداد31 نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود.
وی اظهار کرد: در بین نسخ کتابت‌شده در مکه مکرمه موجود در کشور، دومین نسخه کهن، مجلدی شامل دو نسخه کتابت شده به تاریخ 742 قمری است که در کتابخانه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود.
صداقت حسینی، نسخه اول با عنوان «الجُمَل» را متعلق به محمد بن‌نام‌آور خونَجی از منطق‌دانان قرن هفتم هجری عنوان کرد که مؤلف، این کتاب را در سال 624 هجری قمری در مکه تألیف کرده است.
وی ادامه داد: نسخه خطی این اثر به زبان عربی و در موضوع منطق به خط نسخ مُعرب و مُعجم 23سطری است که توسط محمد بن‌احمد بن‌صَقَر بن‌سلام تَدمُری شافعی در 25 جمادی‌الاول 742 در مکه مکرمه کتابت شده و در سال 1067 قمری، توسط ابن‌خاتون عاملی وقف روضه رضویه شده است.
صداقت حسینی، نسخه خطی نفیس دیگر این مجلد با عنوان «آداب البحث و المناظره» را تألیف محمد بن‌اشرف سمرقندی از علمای قرن ششم هجری عنوان کرد و گفت: این رساله به زبان عربی  در چهار برگ مشتمل بر سه فصل و چهار قطب در بحث و مناظره و مسائل علم منطق توسط همان کاتب در سال 742 در مکه کتابت شده و به لحاظ قدمت اولین نسخه «آداب البحث و المناظره» در بین کتابخانه‌های ایران است.