مشاهیر مدفون در حرم رضوی

كتاب مشاهير مدفون در حرم رضوى كه معرفى 921 تن از عالمان دينى، شعرا، هنرمندان، دانشوران، صاحب‌منصبان، واقفان آستان قدس رضوى، رجال سياسى، اجتماعى و نظامى مدفون در حرم مطهر حضرت رضا(ع) را در هزاره گذشته، برعهده دارد، اتفاقى است مبارك، مستمر و بى‌مانند در شناسايى بخش‌هاى فراموش‌شده تاريخ دينى، علمى، فرهنگى، هنرى و سياسى شهر مشهد و ديگر نقاط ايران و جهان تشيع كه براى نخستين بار و با تلاش بى‌وقفه ده تن از همكاران فرهيخته شكل گرفته است و با گذشت زمان، قابليت تبديل شدن به يك دانشنامه بزرگ را دارد.

در مقدمه جلد اول كتاب به قلم آقاى على‌اكبر الهى خراسانى است به مسائلى از قبيل ديدگاه اسلام درباره دفن اموات و آرامگاه‌هاى مؤمنان و زيارت آنها، پيشينه مزارشناسى در ميان مسلمانان و چرايى دفن بزرگان در جوار ائمه و به‌ويژه امام هشتم على بن موسى الرضا(ع)پرداخته است. جلد اول، به شرح حال 456 نفر از عالمان دينى مدفون در حرم رضوى كه محل دفن آنها در اماكن مختلف حرم مطهر بوده اختصاص يافته است.

جلد دوم اين اثر در دو بخش تنظيم گرديده است. بخش اول، به معرفى 138 نفر از شعرا و هنرمندان مدفون در حرم رضوى اختصاص يافته است و بخش دوم، به معرفى 36 نفر از دانشوران مى‌پردازد. شرح حال‌هاى ارائه‌شده، همچون جلد اول بر اساس الفبا و به‌صورت دايرةالمعارفى تنظيم گرديده است^.

جلد سوم، به معرفى 128 نفر از صاحب‌منصبان و واقفان آستان قدس رضوى پرداخته است. در تأليف اين اثر از 159 كتاب، 15 مجله و 14 سند و مصاحبه بهره برده شده است. آنچه در خصوص اين اثر درخور ذكر است اينكه به نظر مى‌رسد منابع پايانى هر شرح حال نسبت به جلد دوم، بسيار بيشتر است، به‌ويژه منابع صاحب‌منصبان آستان. همچنين محل دفن اشخاص نيز نسبت به صاحبان تراجم در جلد اول و دوم دقيق‌تر عنوان گرديده است.

در ارائه برخى منابع دقت كمترى صورت گرفته؛ جلد و سال انتشار برخى منابع عنوان نگرديده است، همچون: دايرةالمعارف تشيع، دايرةالمعارف بزرگ اسلامى و دانشنامه جهان اسلام كه جلد مورد نظر و سال انتشار فراموش گرديده است. اين امر در ارائه منابع روزنامه‌ها و مجلات نيز صادق است؛ چنان‌كه در هيچ‌كدام از منابع موضوع، نويسنده و سال يا ماه انتشار عنوان نگرديده است^.

جلد چهارم، به معرفى 173 نفر از رجال سياسى، اجتماعى و نظامى مدفون در حرم رضوى پرداخته است. در تأليف اين اثر از 267 كتاب، ده مقاله، دوازده سند و مصاحبه بهره برده شده است. شرح حال‌هاى ارائه‌شده همچون مجلدات قبلى بر اساس الفبا و به‌صورت دايرةالمعارفى تنظيم شده است^.

مقدمه جلد پنجم كتاب، به قلم آقاى غلامرضا جلالى است. كل متن جلد پنجم، به نمايه‌ها (نمايه اشخاص، نمايه مكان‌ها، نمايه تصاوير و نمايه اسناد)، تصاوير و اسناد اختصاص يافته است.

نمايه تصاوير، پنج بخش را در خود جاى داده است:

الف)- صاحب‌منصبان آستان قدس رضوى؛

ب)- دولتمردان؛

ج)- عالمان دينى؛

د)- دانشوران؛

ه)- هنرمندان.

نمايه اسناد، مشتمل بر يازده بخش:

الف)- اجاره‌نامه‌ها؛

ب)- اسناد علمى و فرهنگى؛

ج)- تقديرنامه‌ها؛

د)- اسناد سيادت و شجره‌نامه؛

ه)- اسناد دفن؛

و)- فتاوى؛

ز)- اسناد موقوفات؛

ح)- اعلاميه‌ها، گزارش‌ها و تلگراف‌هاى سياسى؛

ط)- احكام، فرامين و مكاتبات؛

ى)- اسناد مالى؛

ك)- دست‌نوشته‌ها.

این کتاب ارزشمند در قسمت مرجع تالار محققان جهت استفاده محققان موجود است.