استاد محمد حکیمی، برگزیده ششمین جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی: جاودانه‌ترین روش ابلاغ فکر، کتاب است
۱۳۹۴/۱۱/۲۰
استاد محمد حکیمی، برگزیده ششمین جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی: جاودانه‌ترین روش ابلاغ فکر، کتاب است
استاد محمد حکیمی پوریزدی، متولّد ۱۳۱۸ در مشهد است. مجتهد، پژوهشگر و استاد اقتصاد اسلامی و ادبیات در حوزه علمیّه مشهد که از نویسندگان مجموعه کتاب «الحیات» به همراه دو برادر دیگر خود، محمدرضا و علی حکیمی است. پدرش عبدالوهاب که از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود، از افراد معتمد و مورد احترام بازار مشهد بود. برادر بزرگ‌تر وی، علّامه محمدرضا حکیمی، فردی است که دکتر علی شریعتی، او را وصی خود در هر گونه دخل و تصرّف در آثارش قرار داد و نامه وی به فیدل کاسترو در رابطه با مبانی اسلام، شهرتی در خور توجه دارد.
نگاه اجتهادی و روزآمد استاد محمد حکیمی، با اتّکا به اصول قرآن و سنّت و مقاصد شریعت، دیدگاه‌های قابل توجهی از وی را در حوزه‌های گوناگون در پی داشته است. از او آثار مختلفی در تبیین مبانی اسلام به چاپ رسیده است که از آن جمله می‌توان به «عصر زندگی»، «دفاع از حقوق زن»، «جهانی‌سازی مهدوی، جهانی‌سازی غربی»، «آیین و روش تبلیغ» و «پدیده‌شناسی فقر و توسعه» اشاره کرد. کتاب وی با عنوان «فرازهایی از سخنان امام رضا علیه‌السلام» در پنج دفتر، رتبه دومِ محور علوم و معارف رضوی، با رویکرد ترویجی را در ششمین جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی از آن خود کرد. این امر را بهانه کردیم تا با این عالم گرانقدر و متواضع به گفت‌وگو بپردازیم.
استاد! پیش از هر صحبتی، از واپسین اثر خود که در ششمین جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی برگزیده شد، برایمان بگویید.
این کتاب، پنج دفتر از سخنان امام رضا علیه‌السلام است که با شیوه‌ای خاص نوشته شده و هر دفتر، چهل حدیث از امام علیه‌السلام را ترجمه و تفسیر کرده است. در این شرح و تفسیر، از آیه‌های قرآنی و حدیث‌های دیگر امامان معصوم علیهم‌السلام در شرح سخن امام رضا علیه‌السلام نیز استفاده شده و در آن بیشتر به مسائلی پرداخته شده که به حیات انسان امروز و مشکلات جامعه ما مربوط است. مقدمه‌های این پنج دفتر نیز در خور دقّت است.
این اثر چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از دیگر آثار شما متمایز می‌کند؟
در درجه نخست، سبک نگارش است. این کتابِ کوچک، کاملاً آسان و روان نوشته شده و عموم افراد، قادر به درک آن هستند و برای نسل جوان، مناسب است؛ در حالی که برخی آثار پیشین من، مانندِ «معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی»، سنگین‌تر است و عمومی نیست. دوم این که در گزینش حدیث‌ها، سخنانی مورد توجه قرار گرفته که مورد نیاز جامعه امروز ماست. مانندِ کرامت و حقوق انسان، ارزش اخلاق، برادری اسلامی، خانواده، مبارزه با فقر و موضوع‌هایی از این گونه. سومین مورد، این است که در زیر حدیث‌ها، ترجمه‌های روان، محکم و استواری آورده شده است که این‌گونه ترجمه، معمولاً کمتر پیدا می‌شود. ویژگی چهارم این کتاب، این است که آیه‌های قرآن و حدیث‌های دیگر امامان معصوم علیهم‌السلام نیز برای شرح هر حدیث، در زیر آن آورده شده است. پنجمین ویژگی این کتاب، این است که از پنج دفتر تشکیل شده است که هر دفتر، شامل چهل حدیث است و سبک ”چهل‌حدیث‌نویسی“ که خیلی به آن سفارش شده، در این کتاب رعایت شده است. در این سبک، باید هر حدیث به یک موضوع بپردازد. بنابراین، در این کتاب، در مجموع، به دویست حدیث، با دویست موضوع مستقل، پرداخته شده است.
آثار شما بیشتر به اهل بیت علیهم‌السلام تعلّق دارد. چرا بیشتر در این زمینه می‌نویسید؟
این آثار درباره دین مبین اسلام است؛ جز برخی که آن‌ها نیز در نهایت، همین است. اهل بیت علیهم‌السلام، بالاترین مقام علمی تبیین اسلام را دارا هستند. از این رو، دست به دامان آن‌ها شدیم. در واقع، ما راجع به اسلام می‌نویسیم و در این زمینه، تبیین اهل بیت علیهم‌السلام را که روح اسلام هستند، مورد توجه قرار می‌دهیم.
تاکنون به برکت قدم گذاشتن در مسیر تبیین معارف اسلام و اهل بیت علیهم‌السلام، کرامت‌هایی را از ایشان تجربه کرده‌اید که برای ما نقل کنید؟
هستند انسان‌های بزرگی که امامان معصوم علیهم‌السلام را در خواب و حتی گاهی در بیداری زیارت می‌کنند؛ اما من از آن کوردلانی هستم که این‌گونه توفیق‌ها را نداشته‌ام. البته فیض حضرت، زیاد به ما رسیده است. فیض بزرگ، نوشتن همین کتاب است. شرمنده ایشانم. من عضو هیئت علمی جشنواره فرهنگی هنری امام رضا علیهم‌السلام هستم. در آنجا گفته بودم، به جای این که پوستر رنگی چاپ کنید و کارهای سطحی کنید، کار فرهنگی زیربنایی انجام دهید. گفتم که حضرت، جزء امامانی هستند که خیلی سخن و حکمت دارند؛ تا جایی که یکی از دانشمندان قرن هفتم هجری می‌گوید: ”امام رضا علیه‌السلام، هجده هزار حدیث دارند“. در جلسه‌های آن جشنواره، پیشنهاد دادم که بیایید سخنان امام رضا علیه‌السلام را بنویسید. فکر نمی‌کردم خودم این کار را انجام دهم؛ تا این که جریانی پیش آمد که خودم این کار را به عهده گرفتم. کرامت حضرت، همین است که این کار در زمان کوتاهی تمام شد. نگارش پنج دفتر با پنج مقدمه مستقل در موضوع حضرت رضا علیه‌السلام، کار سختی است. این، مدد حضرت است.
هنوز هم به تدریس مشغول هستید؟
خیر. چند سالی است که تنها به کار تألیف می‌پردازم و اگر پیش از این، در جلسه‌های گوناگونی شرکت می‌کردم یا تدریس داشتم، اکنون دیگر فرصت آن نیست.
چرا؟ به نظر شما در حال حاضر، تألیف مهم‌تر از تدریس است؟
می‌دانید که سن بنده بالاست. کتاب‌های نانوشته بسیار است. به همین دلیل، همه کارهای اجتماعی‌ام، مانندِ شرکت در جلسه‌ها و تدریس را رها کردم و وقتم را متمرکز کردم بر روی تمام کردن این کتاب‌ها.
در حالِ نگارش چه کتاب‌هایی هستید؟
تا چند ماه آینده، إن‌شاءالله پنج دفتر دیگر از احادیث امام رضا علیه‌السلام آماده چاپ خواهد شد. نمودار و چارت برخی از کتاب‌ها را نیز در برنامه‌ام دارم. مانندِ کتابی راجع به صحیفه سجادیه، با عنوان «کتاب زندگی» و کتابی در رابطه با «مانیفِست اسلامی» که برای آشنایی بزرگان و حکمرانان جهان، مانندِ فیدل کاسترو یا چاوز که در پی آشنایی با اسلام بودند و می‌خواستند بدانند اسلام چیست، به صورت مختصر و مفید، نوشته خواهد شد. نگارش کتاب‌های دیگری را نیز در برنامه‌ام قرار داده‌ام که باید به تألیف آن‌ها بپردازم. البته در سال‌های گذشته، مطالب مورد نیاز برای نگارش این کتاب‌ها را فیش‌برداری کرده‌ام و مطالب آن‌ها آماده است.
از منابع کتابخانه آستان قدس رضوی نیز استفاده می‌کنید؟
سال‌های گذشته به این کتابخانه می‌رفتم. کتابخانه خوبی است. کارکنان آن، خیلی به ما کمک می‌کردند و هر آنچه را می‌خواستیم، در اختیارمان می‌گذاشتند. اما سال‌هاست که به کتابخانه‌ها نمی‌روم و در خانه هستم.
چرا؟
هوا آلوده است و برای ما که کار پژوهشی می‌کنیم، زیان‌آور است. این هوا و کمبود اکسیژن، بر روی مغز، خیلی اثر می‌گذارد. راه بنده تا کتابخانه هم دور است و رفت‌وآمد طولانی و هوای آلوده، مغز را خسته می‌کند و وقت زیادی از من می‌گیرد که در این وقت، می‌توانم کارهای مطالعاتی انجام دهم. البته بنده کتاب‌های بسیاری دارم. علاوه بر آن، هر زمان که به پیدا کردن مطلبی از مأخذ خاصی نیاز دارم، با دفتر تبلیغات یا بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تماس می‌گیرم و آن‌ها در کمتر از پنج دقیقه، منبع را به من می‌گویند.
می‌دانستید که اگر از کتابخانه سیّار و تلفنی آستان قدس رضوی کمک بگیرید، می‌توانید کتاب را در منزل تحویل بگیرید؟
نه، نمی‌دانستم. تازه این را می‌شنوم. البته من کتاب‌های بسیاری را در اختیار دارم و کمتر می‌شود که به کتاب دیگری نیاز پیدا کنم؛ اما این خدمت، اتفاق خوبی است.
به موضوع جشنواره برسیم. جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی را چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
هر برنامه‌ای که کتاب‌های به‌روز و سودمند و اصولی را معرفی کند و موجب شود که جامعه ما به مطالعه رو آورد و با دانایی به جنگ تهاجم دشمن، به‌ویژه تهاجم فرهنگی برود، مفید، حیاتی، سازنده و ضروری است. از طرفی، خبر این جشنواره در رسانه‌ها انتشار می‌یابد و همین، عامل معرفی کتاب‌هاست. نشریه‌هایی که در پی این جشنواره منتشر می‌شوند، باعث تبیین و معرفی کتاب‌ها و روشنگر چگونگی این کتاب‌ها هستند. البته به شرطی که این انتشار، گسترده‌تر شود و ارتباط جشنواره با اخبار، نشریه‌ها و مجلّه‌های کتاب‌شناختی، مانندِ مجلّه «آینه پژوهش» که در قم چاپ می‌شود و ویژه معرفی کتاب‌های اسلامی است، بیشتر شود.
در پایان، چه پیشنهادی برای گسترده‌تر شدن این جشنواره در سطح جهان دارید؟
ابلاغ فکر، امروز راهکارهای فراوانی دارد. از مهم‌ترین و جاودانه‌ترین آن‌ها کتاب است. خود امامان ما بر نشر و آموزش سخنان خود تأکید کرده‌اند. اگر آموزش‌های رضوی که در حقیقت، آموزش‌های علوی و جعفری است، با شیوه‌های گوناگون نشر شود و نخست در کشور خودمان و سپس در کشورهای دیگر منتشر شود، کاری است کارستان.
استاد محمد حکیمی پوریزدی، متولّد ۱۳۱۸ در مشهد است. مجتهد، پژوهشگر و استاد اقتصاد اسلامی و ادبیات در حوزه علمیّه مشهد که از نویسندگان مجموعه کتاب «الحیات» به همراه دو برادر دیگر خود، محمدرضا و علی حکیمی است. پدرش عبدالوهاب که از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود، از افراد معتمد و مورد احترام بازار مشهد بود. برادر بزرگ‌تر وی، علّامه محمدرضا حکیمی، فردی است که دکتر علی شریعتی، او را وصی خود در هر گونه دخل و تصرّف در آثارش قرار داد و نامه وی به فیدل کاسترو در رابطه با مبانی اسلام، شهرتی در خور توجه دارد.
نگاه اجتهادی و روزآمد استاد محمد حکیمی، با اتّکا به اصول قرآن و سنّت و مقاصد شریعت، دیدگاه‌های قابل توجهی از وی را در حوزه‌های گوناگون در پی داشته است. از او آثار مختلفی در تبیین مبانی اسلام به چاپ رسیده است که از آن جمله می‌توان به «عصر زندگی»، «دفاع از حقوق زن»، «جهانی‌سازی مهدوی، جهانی‌سازی غربی»، «آیین و روش تبلیغ» و «پدیده‌شناسی فقر و توسعه» اشاره کرد. کتاب وی با عنوان «فرازهایی از سخنان امام رضا علیه‌السلام» در پنج دفتر، رتبه دومِ محور علوم و معارف رضوی، با رویکرد ترویجی را در ششمین جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی از آن خود کرد. این امر را بهانه کردیم تا با این عالم گرانقدر و متواضع به گفت‌وگو بپردازیم.
استاد! پیش از هر صحبتی، از واپسین اثر خود که در ششمین جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی برگزیده شد، برایمان بگویید.
این کتاب، پنج دفتر از سخنان امام رضا علیه‌السلام است که با شیوه‌ای خاص نوشته شده و هر دفتر، چهل حدیث از امام علیه‌السلام را ترجمه و تفسیر کرده است. در این شرح و تفسیر، از آیه‌های قرآنی و حدیث‌های دیگر امامان معصوم علیهم‌السلام در شرح سخن امام رضا علیه‌السلام نیز استفاده شده و در آن بیشتر به مسائلی پرداخته شده که به حیات انسان امروز و مشکلات جامعه ما مربوط است. مقدمه‌های این پنج دفتر نیز در خور دقّت است.
این اثر چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از دیگر آثار شما متمایز می‌کند؟
در درجه نخست، سبک نگارش است. این کتابِ کوچک، کاملاً آسان و روان نوشته شده و عموم افراد، قادر به درک آن هستند و برای نسل جوان، مناسب است؛ در حالی که برخی آثار پیشین من، مانندِ «معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی»، سنگین‌تر است و عمومی نیست. دوم این که در گزینش حدیث‌ها، سخنانی مورد توجه قرار گرفته که مورد نیاز جامعه امروز ماست. مانندِ کرامت و حقوق انسان، ارزش اخلاق، برادری اسلامی، خانواده، مبارزه با فقر و موضوع‌هایی از این گونه. سومین مورد، این است که در زیر حدیث‌ها، ترجمه‌های روان، محکم و استواری آورده شده است که این‌گونه ترجمه، معمولاً کمتر پیدا می‌شود. ویژگی چهارم این کتاب، این است که آیه‌های قرآن و حدیث‌های دیگر امامان معصوم علیهم‌السلام نیز برای شرح هر حدیث، در زیر آن آورده شده است. پنجمین ویژگی این کتاب، این است که از پنج دفتر تشکیل شده است که هر دفتر، شامل چهل حدیث است و سبک ”چهل‌حدیث‌نویسی“ که خیلی به آن سفارش شده، در این کتاب رعایت شده است. در این سبک، باید هر حدیث به یک موضوع بپردازد. بنابراین، در این کتاب، در مجموع، به دویست حدیث، با دویست موضوع مستقل، پرداخته شده است.
آثار شما بیشتر به اهل بیت علیهم‌السلام تعلّق دارد. چرا بیشتر در این زمینه می‌نویسید؟
این آثار درباره دین مبین اسلام است؛ جز برخی که آن‌ها نیز در نهایت، همین است. اهل بیت علیهم‌السلام، بالاترین مقام علمی تبیین اسلام را دارا هستند. از این رو، دست به دامان آن‌ها شدیم. در واقع، ما راجع به اسلام می‌نویسیم و در این زمینه، تبیین اهل بیت علیهم‌السلام را که روح اسلام هستند، مورد توجه قرار می‌دهیم.
تاکنون به برکت قدم گذاشتن در مسیر تبیین معارف اسلام و اهل بیت علیهم‌السلام، کرامت‌هایی را از ایشان تجربه کرده‌اید که برای ما نقل کنید؟
هستند انسان‌های بزرگی که امامان معصوم علیهم‌السلام را در خواب و حتی گاهی در بیداری زیارت می‌کنند؛ اما من از آن کوردلانی هستم که این‌گونه توفیق‌ها را نداشته‌ام. البته فیض حضرت، زیاد به ما رسیده است. فیض بزرگ، نوشتن همین کتاب است. شرمنده ایشانم. من عضو هیئت علمی جشنواره فرهنگی هنری امام رضا علیهم‌السلام هستم. در آنجا گفته بودم، به جای این که پوستر رنگی چاپ کنید و کارهای سطحی کنید، کار فرهنگی زیربنایی انجام دهید. گفتم که حضرت، جزء امامانی هستند که خیلی سخن و حکمت دارند؛ تا جایی که یکی از دانشمندان قرن هفتم هجری می‌گوید: ”امام رضا علیه‌السلام، هجده هزار حدیث دارند“. در جلسه‌های آن جشنواره، پیشنهاد دادم که بیایید سخنان امام رضا علیه‌السلام را بنویسید. فکر نمی‌کردم خودم این کار را انجام دهم؛ تا این که جریانی پیش آمد که خودم این کار را به عهده گرفتم. کرامت حضرت، همین است که این کار در زمان کوتاهی تمام شد. نگارش پنج دفتر با پنج مقدمه مستقل در موضوع حضرت رضا علیه‌السلام، کار سختی است. این، مدد حضرت است.
هنوز هم به تدریس مشغول هستید؟
خیر. چند سالی است که تنها به کار تألیف می‌پردازم و اگر پیش از این، در جلسه‌های گوناگونی شرکت می‌کردم یا تدریس داشتم، اکنون دیگر فرصت آن نیست.
چرا؟ به نظر شما در حال حاضر، تألیف مهم‌تر از تدریس است؟
می‌دانید که سن بنده بالاست. کتاب‌های نانوشته بسیار است. به همین دلیل، همه کارهای اجتماعی‌ام، مانندِ شرکت در جلسه‌ها و تدریس را رها کردم و وقتم را متمرکز کردم بر روی تمام کردن این کتاب‌ها.
در حالِ نگارش چه کتاب‌هایی هستید؟
تا چند ماه آینده، إن‌شاءالله پنج دفتر دیگر از احادیث امام رضا علیه‌السلام آماده چاپ خواهد شد. نمودار و چارت برخی از کتاب‌ها را نیز در برنامه‌ام دارم. مانندِ کتابی راجع به صحیفه سجادیه، با عنوان «کتاب زندگی» و کتابی در رابطه با «مانیفِست اسلامی» که برای آشنایی بزرگان و حکمرانان جهان، مانندِ فیدل کاسترو یا چاوز که در پی آشنایی با اسلام بودند و می‌خواستند بدانند اسلام چیست، به صورت مختصر و مفید، نوشته خواهد شد. نگارش کتاب‌های دیگری را نیز در برنامه‌ام قرار داده‌ام که باید به تألیف آن‌ها بپردازم. البته در سال‌های گذشته، مطالب مورد نیاز برای نگارش این کتاب‌ها را فیش‌برداری کرده‌ام و مطالب آن‌ها آماده است.
از منابع کتابخانه آستان قدس رضوی نیز استفاده می‌کنید؟
سال‌های گذشته به این کتابخانه می‌رفتم. کتابخانه خوبی است. کارکنان آن، خیلی به ما کمک می‌کردند و هر آنچه را می‌خواستیم، در اختیارمان می‌گذاشتند. اما سال‌هاست که به کتابخانه‌ها نمی‌روم و در خانه هستم.
چرا؟
هوا آلوده است و برای ما که کار پژوهشی می‌کنیم، زیان‌آور است. این هوا و کمبود اکسیژن، بر روی مغز، خیلی اثر می‌گذارد. راه بنده تا کتابخانه هم دور است و رفت‌وآمد طولانی و هوای آلوده، مغز را خسته می‌کند و وقت زیادی از من می‌گیرد که در این وقت، می‌توانم کارهای مطالعاتی انجام دهم. البته بنده کتاب‌های بسیاری دارم. علاوه بر آن، هر زمان که به پیدا کردن مطلبی از مأخذ خاصی نیاز دارم، با دفتر تبلیغات یا بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی تماس می‌گیرم و آن‌ها در کمتر از پنج دقیقه، منبع را به من می‌گویند.
می‌دانستید که اگر از کتابخانه سیّار و تلفنی آستان قدس رضوی کمک بگیرید، می‌توانید کتاب را در منزل تحویل بگیرید؟
نه، نمی‌دانستم. تازه این را می‌شنوم. البته من کتاب‌های بسیاری را در اختیار دارم و کمتر می‌شود که به کتاب دیگری نیاز پیدا کنم؛ اما این خدمت، اتفاق خوبی است.
به موضوع جشنواره برسیم. جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی را چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
هر برنامه‌ای که کتاب‌های به‌روز و سودمند و اصولی را معرفی کند و موجب شود که جامعه ما به مطالعه رو آورد و با دانایی به جنگ تهاجم دشمن، به‌ویژه تهاجم فرهنگی برود، مفید، حیاتی، سازنده و ضروری است. از طرفی، خبر این جشنواره در رسانه‌ها انتشار می‌یابد و همین، عامل معرفی کتاب‌هاست. نشریه‌هایی که در پی این جشنواره منتشر می‌شوند، باعث تبیین و معرفی کتاب‌ها و روشنگر چگونگی این کتاب‌ها هستند. البته به شرطی که این انتشار، گسترده‌تر شود و ارتباط جشنواره با اخبار، نشریه‌ها و مجلّه‌های کتاب‌شناختی، مانندِ مجلّه «آینه پژوهش» که در قم چاپ می‌شود و ویژه معرفی کتاب‌های اسلامی است، بیشتر شود.
در پایان، چه پیشنهادی برای گسترده‌تر شدن این جشنواره در سطح جهان دارید؟
ابلاغ فکر، امروز راهکارهای فراوانی دارد. از مهم‌ترین و جاودانه‌ترین آن‌ها کتاب است. خود امامان ما بر نشر و آموزش سخنان خود تأکید کرده‌اند. اگر آموزش‌های رضوی که در حقیقت، آموزش‌های علوی و جعفری است، با شیوه‌های گوناگون نشر شود و نخست در کشور خودمان و سپس در کشورهای دیگر منتشر شود، کاری است کارستان.
منبع:
افزودن دیدگاه جدید: