کتابشناسی ادبیات عامه در کتابخانۀ آستان قدس رضوی(ع)
دکتر سیدعلی کرامتی مقدم
حسن زحمتکش
نسرین کمالی‌پور
ستایش خداوند بخشنده را
که موجود کرد از عدم بنده را
بدیعی که شخص آفریند ز گل
روان و خرد بخشد و هوش و دل
چکیده
فرهنگ مردم و دانش عوام هر ملتی آیینه ذوق و معرف خلق و خوی آن ملت و وسیله شناخت خصوصیات آنهاست و چون با فولکلور ملل دیگر رابطه تاریخی، فلسفی و مذهبی دارد، می تواند پیام‌آور دوستی یک ملت نزد سایر ملل جهان باشد.
از جنبه ملی، فرهنگ مردم هر ملتی در حکم سیرتهای توده عوام آن ملت و تصویر اصیل آداب و عادات آن قوم و روشنگر تکامل اجتماعی مردم عوام آن کشور است و در سرزمین پهناوری چون ایران، که شهرها و روستاهایش در شرق و غرب و شمال و جنوب کشور، پراکنده و مردم هر نقطه، لهجه و فرهنگ خاص خود را دارند، اما با وجود اختلافات ظاهری، ریشه و منشا فولکلور همه مناطق و طوایف یکی است و این محکمترین سند وحدت قومی ایرانیان است.
کتابخانه آستان قدس رضوی که منتسب و مفتخر به نام مبارک حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام می باشد، تنها کتابخانه مانا در جهان اسلام با بیش از هزار سال قدمت، با توجه به اسناد باقی مانده و دارای بیش از سه میلیون منبع چاپی، با سه هزار و پانصد مراجعه کننده در هر روز که بیش از یک میلیون و ششصد مراجعه کننده اعم از عضو و غیرعضو در سال، و دویست هزار عضو از دانشآموز تا اساتید حوزه و دانشگاه را پذیراست و طیف موضوعی وسیعی از منابع را داراست.
کتابخانۀ آستان قدس رضوی یکی از گنجینههای ارزشمند و کم نظیر منابع مطالعاتی و پژوهشی اعم از چاپی و غیرچاپی در کشور است. این سازمان، دارای یک کتابخانه‌ی مرکزی و تعدادی کتابخانه‌ی درون‌شهری در سطح شهر مشهد و کتابخانههای برون‌شهری در سطح کشور میباشد. کتابخانه‌ی مرکزی آستان قدس رضوی که در حرم مطهر رضوی و بست شیخ طوسی واقع است دارای هشت کتابخانه‌ی تخصصی و تعدادی تالارهای عمومی برای مراجعان از نوجوان تا بزرگسال می باشد. همچنین این سازمان در مجموع دارای چهل‌و‌پنج کتابخانۀ وابسته است که از این تعداد بیست کتابخانه در سطح شهر مشهد(درون‌شهری) و بیست‌وپنج کتابخانه(برون‌شهری)، در شهرهای مختلف کشور پراکنده و وابسته به آستان قدس رضوی است.
کتابخانۀ تخصصی ادبیات در کتابخانۀ مرکزی، منابع چاپی و غیر چاپی متنوع و قابل توجهی دارد؛ این مجموعه شامل: کتاب، نشریۀ تخصصی، لوح فشرده و نرم افزارهای تخصصی ادبی مثل واژهنامههای مختلف و نیز پایاننامههای مرتبط با زبان و ادبیات فارسی است. امکان دسترسی و استفاده از این منابع برای مراجعان به صورت یکجا و هم زمان وجود دارد.
با توجه به اهمیتی که کتابخانه آستان قدس رضوی و نیز منابع این مجموعۀ ارزشمند برای محققان دارد در این مقاله سعی شده است فهرستی از منابع موجود کتابخانه دربارۀ فرهنگ و ادبیات عامیانه تهیه شود تا راهگشای تحقیق و پژوهش برای پژوهشگران باشد و مراجعه کنندگان به کتابخانۀ آستان قدس با استفاده از این کتابشناسی بتوانند در سریع ترین زمان و بدون اتلاف وقت به منابع موجود درباره فرهنگ و ادب عامه دست یابند و پژوهشهای کاملی در این زمینه انجام دهند. همچنین فهرستی از مقالاتی که با موضوع ادبیات عامیانه در نورمگز وجود داشت هم تهیه شده است، هرچند تعداد مقالات بسیار زیاد و بیش از سه هزار مقاله بود، اما تعدادی فهرست شدند تا جهت استفاده محققین اطلاع‌رسانی شوند.
کلیدواژه:
ادبیات عامیانه، فرهنگ و زبان، آثار، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، کتابشناسی.
