گذری بر آثار خطی گنجینه رضوی با محوریت مولوی شاعر نامی ایرانی
شاعری که هیچگاه اشعارش کهنه نمی شود
هشتم مهر ماه در تقویم رسمی کشور به عنوان روز بزرگداشت مولوی ثبت شده است. جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولوی یکی از شاعران معروف قرن هفتم هجری است. نفوذ مولوی فراتر از مرزهای ملی و تقسیمات قومی است.
ایرانیان، افغان ها، تاجیک ها، ترک ها، یونانیان، دیگر مسلمانان آسیای مرکزی و مسلمانان آسیای جنوب شرقی در طی هفت قرن گذشته به شدت از میراث معنوی رومی تأثیر گرفته و اشعار او به طور گسترده ای به بسیاری از زبان های جهان ترجمه شده است. مولوی علوم مقدماتی را از محضر بهاء الدین ولد(پدرش) که در علم و فضل، وحید عصر خود بود و به تدریس علوم رسمی و بیان حقایق و اسرار و وعظ و خطابه می پرداخته، فرا گرفت. او افزون بر این، اکثر رشته های علوم و فنون را از محضر سید برهان الدین محقق کسب نمود. دیدار با شمس در سال 642 هجری، یکی از مهم ترین وقایع زندگی مولانا بود. او زندگانی خود را از آغاز تا انجام در کسب معرفت و تکمیل نفس و فضایل و ارشاد طالبان و نشر حقایق مصروف می داشت و ایام عمر او نمودار فعالیت و جهد و کوشش و ظهور و بروز آثار معنوی در شخصیت وی است. مثنوی معنوی، دیوان شمس یا دیوان کبیر که ماحصل وجد و شور و حال مولوی است، فیه ما فیه که مجموعه تقریرات مولانا می باشد که در مجالس خود بیان کرده است، مکاتیب که مشتمل بر مجموعه نامه های مولانا به معاصرینش است، مجالس سبعه که عبارت از مجموعه مواعظ و مجالس مولانا است، آثاری است که از این شاعر پارسی گوی به یادگار مانده است.
آثار مولوی در گنجینه رضوی
کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان اسلام دارای کتب خطی بسیار ارزشمندی به لحاظ قدمت، نوع خط، کاغذ، آرایه های هنری و کتاب آرایی با موضوعات اخبار، ادعیه، ادبیات، تفسیر، تجوید، حکمت، کلام، تاریخ، جغرافیا منطق، لغت، طب، فقه و اخلاق می باشد. در حال حاضر در گنجینه کتب خطی این کتابخانه حدود 8200 نسخه خطی در موضوع ادبیات به زبان های فارسی و عربی نگهداری می‌شود که 267 نسخه از مجموع آن ها از آثار جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولوی است. این نسخه ها با عناوین مثنوی، دیوان شمس، شرح مثنوی، فیه ما فیه و لب لباب مثنوی و ... شناسانده شده اند.
کهن ترین نسخه خطی مثنوی معنوی
مثنوی معنوی یکی از بزرگ ترین شاهکارهای ادبی جهان و مشتمل بر شش مجلد است. این اثر بزرگ ادبی به طرزی زیبا، خاص و منحصر آغاز شده به طوری‌که خواننده در آغاز آن، شکایت و حکایت، سوز و گداز نی و ناله های جانسوز و مشتاقانه مولوی را که نشان دهنده احوال درونی و بی قراری و ناشکیبایی او در فراق معشوق الهی است مشاهده می کند. مثنوی مولوی از دیرباز تا امروز، همواره مورد توجه ادیبان، شاعران، نویسندگان و دوستداران زبان و ادب فارسی بوده و دانشمندان و محققان صوفیه در حل مشکلات و تفسیر و بیان حقایق و رموز آن کوشیده و آثاری را به رشته نگارش در آورده اند. سید رضا صداقت حسینی؛ کارشناس گنجینه نسخ خطی آستان قدس رضوی کهن ترین نسخه خطی مثنوی معنوی که در گنجینه رضوی نگهداری می‌شود را متعلق به پنجم ذی الحجه سال ۸۴۵ هجری عنوان می کند که به خط نستعلیق چهار ستونه ۲۱سطری کتابت شده است. این نسخه در قطع وزیری و شامل شش دفتر مثنوی و ۲۸۳ برگ است که در مخزن نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. وی می افزاید: «جداول اوراق این نسخه به زر تحریردار و لاجورد است و پنج سرلوح و کتیبه مذهب و منقش در آن به کار رفته اند». وی در معرفی دیگر نسخه نفیس موجود در گنجینه نسخ خطی می گوید: «این کتاب نیز نسخه ای دیگر از مثنوی معنوی است که در سال ۸۴۸ هجری و به خط نستعلیق ۲۳سطری کتابت شده و دو صفحه اول آن تمامی تذهیب و عناوین به شنگرف است. این نسخه در ۳۰۷ برگ و در قطع وزیری کتابت شده که دو کتیبه در صدر و ذیل دارد و با شماره ۴۹۳۲ در گنجینه نسخ خطی کتابخانه آستان قدس نگهداری می شود». گفتنی است مثنوی معنوی مولوی دارای ۶دفتر و ۲۷هزار بیت است که بزرگترین اثر عرفانی در ادبیات فارسی به شمار می رود. شیوه نگارش کتاب مثنوی مولوی داستان گویی است و ۴۲۴داستان پی در پی دارد و مولانا در این داستان از شخصیت های متنوع بهره گرفته و به صورت غیرمستقیم آموزه های دینی و اخلاقی را آموزش داده است.
