تحلیل اشعار انتظار منجی در ادبی فارسی تا مشروطه
استاد راهنما: دکتر مهدی ملک ثابت
نگارش: مهین نوراللهی رومنی
دانشگاه یزد، 1396.
چکیده
بشر همواره چشم انتظار انسان کاملی است که در اوج ستم و بیداد مستکبران و ظالمان عالم چهره نماید و با قیام علیه ستم پیشگان، جهان را از وجود ناپاک آنان پاک سازد و عدالت و امنیت را برای جامعه بشری به ارمغان آورد. انتظار منجی فصل مشترک آرمان مستضعفان عالم است که در اعتقادات پیروان ادیانی چون اسلام، مسیحی، یهودی، مانوی، زرتشتی و... جلوه گر گشته است. چراغ این امید و آرزو همواره در طول تاریخ بشر با شعر شاعران و هنر هنرمندان روشن و پرفروغ مانده است.در زبان فارسی نیز از همان سالهای نخست شاهد شعر انتظاریم که شاعران گاهی به تصریح و گاهی به اشاره از منجی سخن گفته اند. بدیهی است هر چه به دوره معاصر نزدیک تر می شویم بویژه پس از صفویه، مضامین مهدوی و درونمایه های انتظار منجی در شعر شاعران جلوه بیشتری می یابد.در پایان نامه حاضر با عنوان «تحلیل اشعار انتظار منجی در ادب فارسی تا مشروطه» شعر بیست و پنج شاعر فارسی زبان که به نوعی از منجی سخن گفته‌اند، بررسی و درونمایه‌های آن تحلیل شده و انگیزه های شاعران از چنین رویکردی نشان داده شده است.از میان شاعرانی که شعر آنان مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته افرادی چون حافظ و مولوی بی آنکه مصداقی برای منجی تعیین کنند از انتظار سخن گفته اند. کسانی چون عنصری، خاقانی، خواجوی کرمانی، نظامی، ابوالفرج رونی و انوری منجی را در چهره مهدی موعود تصویر کرده اند و گاهی ممدوحان خود را به ناحق به صفات آن حضرت تشبیه نموده اند. از میان این جمع طالب آملی، جویای تبریزی، اهلی شیرازی، بابا فغانی، ابن یمین و ابن حسام خوسفی مطابق با اعتقادات شیعه مهدی موعود را از فرزندان امام عسکری (ع) دانسته اند که جهان را پس از ظلم و جور پر از عدل و داد خواهد کرد. از جمع شاعران یاد شده، ابن حسام خوسفی متوفای سال 875هـ .ق ارادت خاصی نسبت به حضرت مهدی (عج) از خود نشان داده و بیشترین شعر انتظار را هم سروده است. با بررسی دیوان این شاعران، آشکار می گردد که منجی عالم بشریّت با اوصافی از جمله عدالت گستری، دجّال کشی، نابودکننده منافقان و کافران، از خاندان رسالت، آخرین امام، هدایت-کننده و ... شناخته شده و همچنین شاعران فواید و نتایج انتظار منجی را عمران و آبادی زمین، بهبودی اوضاع جهان، امیدواری به آینده روشن و برقراری امنیّت و عدالت دانسته اند.بعضی از شاعران مسلمان قبل از مشروطه، در اشعار مربوط به منجی به آیات قرآن کریم و روایات دینی نظر داشته اند و مطالب اعتقادی را عمدتاً به صورت تلمیح در شعر خود تصویر کرده اند و از این رهگذر بر غنای مضمون و موسیقی مکنون در شعر خود افزوده اند.
کلید واژه ها: انتظار منجی،مهدویت،شعر قبل از مشروطه،شعر آیینی
محل نگهدار: کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی