مزدیسنا و ادب پارسی (دو جلدی)

کتاب مزدیسنا و ادب پارسی (دو جلدی) اثر محمد معین توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است. بخشی از کتاب را می خوانیم:

خدای بزرگ در ایران باستان: کهن ترین و والاترین خدا نزد آریاییان، آسمان است. آسمان در سنسکریت، و در ریگ ودا، "دیااوه dyâuh"(همان ریشه ی deus لاتینی و دیو پارسی و dieu فرانسوی) بوده که پس از آن به "وارون vârun" یا "وارونه vâruna" تبدیل شده است. همچنین dyaos به چم آسمان مرئی است، و وارونه معکوساً به اورانوس ouranose (اورانوس که همان خدای لاتینی caelus یا caelum است، پسر gaea یعنی زمین است، که با او ازدواج کرده و خدایان دیگر همانند Titan و cyelope و غولها زاده شدند) تبدیل شده که در یونانی همان آسمان است.

این نام ها ما را به دورانی بس کهن که پدران ما که پس از سالیان دراز اروپا را خانه ی خود کردند و پس از آن کوچ نمودند، می برد. هند و ایرانیان که به خدایان ایمان داشتند، برای آسمان مقامی ویژه برگزیده بودند و برای همین به دنبال دیااوه و وارونه، واژه ی آسوره asura به چم بزرگ و ولینعمت می افزودند. یا صفت viçva vedas به چم "همه دان" را می آوردند( همانند "هروسپ آگاه در پازند برای هرمزد و علام الغيوب در اسلام برای الله). آفتاب چشم وارونه، آتش در هنگام رعد و برق، پسر او و بخش پنهان یا مرئی آسمان ستاره دار، جامه ی پادشاهی و سلطنت او بشمار می رفته است. وارونه تنها نشان قوای مادی نیست بلکه از دید معنوی نیز صفات اخلاقی داشته است؛ او برقرار کننده ی آسمان و زمین است، نظم دهنده و نگهبان سعادت جهانی است، کژروی از این قوانین گناه و گام نخستین کژی و کاستی است. به همین روی از او خواستار بخشایش بودند چون او همانگونه که بخشنده(رحیم) است جبار (پادشاه و زورگو) نیز هست و از همه ی گناهان بزرگترین گناه نزد وی دروغ است.

آسمان در همه ی دوران های تاریخی در نزد ایرانیان، نشان بزرگی بوده است، از این روی حافظ که گویای اندیشه های ایرانی و ایرانشهری است می فرماید: آسمان گو مفروش این عظمت کاندر عشق خرمن مه بجوی خوشه ی پروین بدو جو. (عزل ۴۱۶)