کتاب جامعه شناسی شعر نیما اثر علی ضیاءالدینی در 342 صفحه، شمارگان 1100 نسخه توسط انتشارات نگاه منتشر و راهی بازار کتاب شده است. شعر نیما برخاسته از یکی از پر حادثه ترین مقاطع تاریخی ایران است، او به شدت تحت تاثیر تحولات سیاسی و اجتماعی زمانش است. کتاب جامعه شناسی شعر نیما مشکلات جامعه را در سال های ابتدایی، به شکلی سنتی و نیمه سنتی بیان می کند و پس از آن با طی کردن مسیر تکامل و تکوین، به شیوه ی سمبلیک و نمادگرایانه مسائل روز را در اشعارش به نمایش در می آورد. از غم های مردم و انتظار آنها برای طلوع صبحی روشن سخن می گوید.
در این کتاب با نگاهی جامعه شناسانه به شعر نیما نگریسته می شود. یعنی بنیادها و کارکردهای اجتماعی شعر او و رابطه میان جامعه و ادبیات و قوانین حاکم بر آن بررسی می شود.
جامعه‌شناسی ادبیات از شاخه‌های دانش جامعه‌شناسی است که بنیان‌ها و کارکردهای اجتماعی ادبیات، رابطه میان جامعه و ادبیات و قوانین حاکم بر آن‌را تحلیل می‌کند. البته در بررسی یک اثر ادبی با نگاه جامعه‌شناختی به تعامل دوسویه میان دانش‌های جامعه‌شناسی و ادبیات نیاز است.
ضیاءالدینی، مولف کتاب «جامعه‌شناسی شعر نیما» در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته است شعر نیما را میراث‌خوار پرحادثه‌ترین مقاطع تاریخ کشور ما خوانده و نیما را تحت تاثیر تحولات سیاسی و اجتماعی عصر خود معرفی کرده است که بسیاری از این مسائل را در شعرش انعکاس می‌دهد.
وی معتقد است نیما در سال‌های آغازین به شیوه سنتی و یا نیمه سنتی به بیان مسائل و مشکلات جامعه می‌پردازد و بعدها که شعر او مسیر تکوین و تکامل را می‌پیماید، با به‌کارگیری سبک سمبلیک اجتماعی و نمادگرایانه مسائل اجتماع را در آیینه شعرش نشان می‌دهد.
این مولف سه مسیر را برای بررسی‌های جامعه‌شناسانه برمی‌شمارد. یکی از این مسیرها مجموعه‌ای از بررسی‌های جامعه‌شناختی درباره چاپ، پخش و خواندن به ویژه دریافت یا پذیرش آثار ادبی است. بررسی برخی از جنبه‌های متون ادبی در مقام نشانه‌ها و فرانمودهای آگاهی جمعی و دگرگونی‌های آن، مطالعه تغییر تولید، به سوی مصرف از نمایش تبدیل توانایی حرفه‌ای به سوی عادات مصرفی روش دوم است.
اما دریچه یا مسیر سوم روشی است که ضیاءالدینی برای تالیف این کتاب برگزیده است. یک اثر همان‌قدر پدیده اجتماعی است که آفرینش فردی است. مولف از این روش یعنی روش ساختگرایی گلدمن که به مطالعه ساختارهای ذهنی و ساختارهای زیبایی‌شناسانه شعر می‌پردازند به شعر نیما نگریسته است.
البته ضیاءالدینی در مقدمه خود تاکید کرده است که هر متن براساس خوانش‌های متفاوت معانی گوناگون می‌یابد. برهمین اساس این پژوهش نیز حاصل خوانش‌های نگارنده از شعر نیماست و هرگز تاویل‌های بدست آمده، مطلق و عاری از عیب تلقی نمی‌شوند.
«جامعه‌شناسی ادبیات»، «نگاهی جامعه‌شناختی به زندگی نیما یوشیج»، «اوضاع اجتماعی و سیاسی روزگار نیما»، «جامعه‌شناسی شعر نیما»، «جایگاه اجتماعی شعر نیما»، «نگاهی گذرا به صور خیال در شعر نیما» و «تحلیل آماری اشعار نیما و نامه‌های خانوادگی او» عنوان فصل‌های مختلف کتاب هستند.
ضیاءالدینی در فصل نخست این کتاب به تعریف جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسی ادبیات و نقد ادبی پرداخته و تاریخچه این موضوعات را در ادبیات ایران بررسی کرده است. تحلیل رابطه شعر و مسائل اجتماعی در دوره معاصردیگر موضوع بحث شده در این بخش است.
سال‌شمار زندگی نیما و حوادث مهم دوران زندگی او، تاثیر گروه‌ها و نهادهای اجتماعی در تکوین شخصیت نیما، دل‌بستگی‌های نیما به طبیعت، یوش و مازندران و رابطه نیما و ادبیات بومی مازندران از جمله مباحثی هستند که در فصل دوم کتاب بررسی شده‌اند.
در فصل سوم که «اوضاع اجتماعی و سیاسی روزگار نیما» نام دارد، زمینه تاریخی حیات نیما، اوضاع و احوال یوش در زمان نیما، مهم‌ترین حوادث دوران زندگی نیما و تحولات اجتماعی مازندران در عهد قاجار و پهلوی بررسی شده‌اند.
در فصل «جامعه‌شناسی شعر نیما»، جامعه‌شناسی سیاسی شعر او در پنج دوره از کودتای اسفند 1299 تا کودتای 28 مرداد پرداخته شده است. بازتاب ارزش‌های اجتماعی، اخلاقی و تعامل بین سرمایه‌های اجتماعی در شعر نیما و همچنین بینش مادی، فردگرایی و طنز اجتماعی این شاعر از جمله مباحثی هستند که ضیاءالدینی در این فصل به آنها پرداخته است.
دستاوردهایی که نیما در شعر داشته است، مخالفت با او و مخالفان سازمانی او و از سوی دیگر برخورد نیما با مخالفانش از جمله موضوعاتی هستند که در پنجمین فصل کتاب با عنوان «جایگاه اجتماعی شعر نیما» مدنظر مولف بوده‌اند.
مولف کتاب «جامعه‌شناسی شعر نیما» با تاکید بر اهمیت صور خیال در جامعه‌شناسی ادبیات، در فصل ششم به بررسی انواع صور خیال در شعر نیما و عوامل موثر بر تکوین صور خیال در شعر نیما پرداخته است.
در آخرین فصل این کتاب نیز اشعار و نامه‌های خانوادگی نیما از نظر آماری تحلیل و بررسی شده‌اند.
در انتهای هریک از فصل‌های این کتاب پی‌نوشت آن فصل آمده است.
در بخش نتیجه‌گیری نیز مولف بر این موضوع که هدف غایی از انجام این پژوهش ایجاد ارتباط میان مسائل جامعه‌شناسی عصر نیما و شعر او بوده تاکید کرده است و شعر نیما را به دلیل این‌که از یک‌سو در پرفراز و نشیب‌ترین مقاطع تاریخ ایران سروده شده و از سوی دیگر خالق آنها از روح حساس و بینش سیاسی و اجتماعی کارآمد برخوردار بوده آیینه تمام نمای مسائل سیاسی و اجتماعی عصر او دانسته است.
همچنین این شرایط را در بیان و زبان شعری نیما، سبک او و نیز سیر تکامل عملکردش کاملا موثر می‌داند.
«تقویم اشعار نیما یوشیج»، «کتاب‌شناسی»، «واژه‌نامه»(مفهوم واژه‌های طبری در اشعار نیما) و «کتاب‌نامه» نیز بخش‌های ضمیمه کتاب «جامعه‌شناسی شعر نیما» هستند.
