معرفی کتاب: پای درس حضرت مولانا: 12 درس در مولاناشناسی
پیوستن شمس به مولانا چنان او را واله و شیدا کرد که درس و بحث و وعظ را به یک‌سو نهاد و به شعر و ترانه و دف و سماع پرداخت. و از آن زمان، طبع ظریف و ذوق سلیم او در شعر و شاعری شکوفا شد و به سرایش اشعار پرشوروحال پرداخت. شمس به مولانا چه گفت و چه آموخت و چه فسانه و فسونی ساخت که سراپا دگرگونش کرد، معمایی است که «کس نگشود و نگشاید به حکمت این معما را».
این کتاب در قالب دوازده درس و برای مدت یک‌سال تنظیم شده است؛ به گونه‌ای که خواننده هر درس را به طور منظم در مدت یک ماه می‌تواند بخواند و در آخر درس خودآزمایی کند. هر درس دربرگیرندۀ هشت مقاله (فقط در یک مورد سه مقاله)، چهار غزل دیوان شمس و چهار داستان مثنوی است. در پایان هر درس، پرسش‌هایی از آنچه در درس آمده است، بیان شده که همۀ پرسش‌ها در یک مجموعۀ امتحانی تنظیم شده است. به طور کلی این کتاب یک دورۀ عملی آشنایی با اشعار، اندیشه‌ها و شخصیت مولانا به شمار می‌آید و می‌تواند توسط اشخاص علاقمند و همچنین کلاس‌های مختلف مولاناشناسی مورد استفاده قرار گیرد.
در درس اول ابتدا شرح مختصری از زندگانی مولانا آمده و سپس به دیدار او با شمس اشاره شده است. پدیدآمدن «نی‌نامه»، انتخاب ««نی» برای مثنوی توسط مولانا، چیستی نماد نی، سمبلیک‌بودن داستان‌های مثنوی و .... دیگر مباحثی هستند که به آنها در درس اول پرداخته شده است. در بخش دوم این درس، چهار غزل با شرح معانی آنها آمده است و بخش سوم این درس دربرگیرندۀ چهار داستان از داستان‌های مثنوی، یعنی آمدن مهمان نزد حضرت یوسف، پرنده و صیاد حیله‌گر، بازرگان و طوطی و پیر چنگی است.
درس دوم در بخش اول خود به موضوعاتی از این قبیل پرداخته است: نظریۀ پیدایش مولانا، همنشینی با مرشد کامل، مفاهیم بصیرت و مشاهده در عرفان و ... . در بخش دوم مثل درس اول چهار غزل با شرح و معنای واژگان دشوار آمده است و در بخش سوم این داستان‌ها آورده شده است: عیادت‌رفتن شخص ناشنوا، صورتگری رومیان و چینیان، کبودی زدن مرد قزوینی و گرگ و روباه در خدمت شیر.
در بخش نخست درس سوم مباحثی چون: عقل از دیدگاه مولانا، مفهوم «ابدال» در مثنوی، آفت زبان از دیدگاه مولانا، شهرت زندان طلایی انسان، عشق از دیدگاه مولانا، مؤمن از دیدگاه مولانا، آتش نای در مثنوی و ... طرح شده است. بخش دوم باز هم به شرح چهار غزل از غزلیات شمس اختصاص دارد. در بخش سوم نیز این داستان‌ها شرح و معنا شده‌اند: ازدواج دلقک با فاحشه، اعرابی و فیلسوف، پادشاهی که دو غلام تازه‌خریده را امتحان کرد، اندرزگفتن صوفی به خادم خانقاه.
درس چهارم این کتاب در بخش اول به این مباحث پرداخته است: بحث «علت العلل» در مثنوی، سخن‌های بی‌مغز از نظر مولانا، صوراسرافیل در مثنوی، مفاهیم ظن و یقین در عرفان مولانا و ... . بخش دوم باز هم به چهار غزل از غزلیات شمس اختصاص یافته است و در بخش سوم: داستان‌های باغبان و صوفی و فقیه و سید، جوحی و کودک پدرمرده، دعوای چهار کس برای خریدن انگور و داستان شخص خفته‌ای که در دهانش مار بود آورده شده است.
بخش نخست درس پنجم کتاب به این مباحث اختصاص یافته است: بحث دنیا و عقبا، فرار از دنیا از دیدگاه مولانا، دنیاپرستان از دیدگاه مولانا، دنیا برای عقبا از دیدگاه مولانا. در بخش داستان‌های این درس نیز این داستان‌ها مورد توجه قرار گرفته است: داستان پیرمرد و طبیب، داستان خر برفت و خر برفت، داستان خواجه و محبت به لقمان، داستان خاراندن پشت شیر.
درس ششم در بخش اول به این مباحث پرداخته است: موسیقی از دیدگاه مولانا، تفاوت مفاهیم واقعیت و حقیقت، مفهوم خواطر اربعه در عرفان مولانا، اشتباه تفسیرکنندگان مثنوی از مفاهیم روح و جان و ... . در بخش سوم نیز این داستان‌ها شرح و تفسیر شده‌اند: داستان حمله‌بردن سگ بر گدای کور، داستان دزدگرفتن صاحبخانه، داستان زندانی مفلس، عیسی و شخص نادان.
جبر و اختیار از دیدگاه مولانا، چهار مرحلۀ رسیدن به «عشق خدا» از دیدگاه مولانا، رازداری از دیدگاه مولانا، مفهوم «نفحات الهی» در مثنوی، جهان پس از مرگ از دیدگاه مولانا و ... از مباحثی است که در بخش نخست درس هفتم بررسی شده‌اند. در بخش سوم داستان‌های درخت حیات‌بخش، گرفتارشدن باز میان جغدان، معاویه و شیطان و لقمان و غلامان بررسی شده‌اند.
در بخش نخست درس هشتم مباحثی چون تفاوت «نگاه‌کردن» و «دیدن»، کیای پایا از نظر مولوی، وجود حقیقی حضرت حق در مثنوی، شکایت مولانا از وزن و قافیۀ شعر، مفهوم سمبلیک «آینه» در عرفان مولانا و ... مطرح شده است. در بخش سوم این درس داستان‌های زیر شرح داده شده‌اند: داستان خورندگان بچه‌فیل، مارگیر و اژدهای افسرده، درخواست روزی بدون رنج و مکتب‌دار سختگیر و شاگردانش.
درد اشتیاق، مفهوم شک و تردید از دید مولانا، مفهوم صبر در مثنوی، مفهوم طلب در عرفان، مفهوم «کن فیکون»، مفهوم «می» در عرفان مولانا و ... از مباحث مطرح‌شده در بخش نخست درس نهم هستند. داستان‌های پادشاه و کنیزک، مرد احول و نخجیران و شیر و فرار از عزرائیل در بخش سوم این درس بررسی شده‌اند.
مفهوم نقص و نقض، مفهوم هبوط روح در ماده در مثنوی، مرگ از دیدگاه مولانا، اشارت‌های حضرت حق برای تکامل و ... از مباحث مطرح‌شده در بخش نخست درس دهم هستند. داستان‌های بخش سوم این درس به این ترتیب است: اعرابی و خلیفه، مسجد مهمان‌کش، سه ماهی در آبگیر، مرد دباغ در بازار عطرفروشان.
در بخش نخست درس یازدهم این مباحث طرح شده است: رهایی از فکر از دیدگاه مولانا، سکوت از دیدگاه مولانا، مفهوم معیت در عرفان، مفهوم غرور کسب قدرت و حیرت درک قدرت در مثنوی، مفهوم ولی و پیر و مرشد از دیدگاه مولانا و ... . داستان‌های بررسی‌شده در بخش سوم این درس به این ترتیب است: شاهزاده‌ای که پادشاهی حقیقی بر او روی نمود، شیر و روباه و خر، طاووسی که پره‌ای خود را می‌کند، ایاز و سلطان محمود غزنوی.
در بخش اول آخرین درس به این مباحث پرداخته شده است: واگشت از نظر مولانا، مفهوم سالک مجذوب، مفاهیم حال و مقام در عرفان مولانا، مفهوم تسلیم به حق در مثنوی، مفهوم تردد هوش جان در مثنوی و ... . داستان‌های درس پایانی بدین‌قرار است: مهمان ناشناس، مرد بیمار و طبیب که در او امید صحت ندید، خیاط شوخ‌طبع و داستان فقیری که گنج بدون رنج می‌طلبید.
