جریان سیال ذهن در ادبیات داستانی فارسی معاصر(دکتری)

استاد راهنما: ناصر علیزاده

نگارش: آرش مشفقی؛ دانشگاه تربیت معلم آذربایجان، 1389

چکیده

با شکوفایی جریان عظیم مدرنیسم در قرن بیستم که همه حوزه های حیات بشری را تحت سیطره خویش قرار داد، در ادبیات نیز شاهد دگردیسی رمان و پیدایش شیوه های نوینی برای روایت داستان بودیم. اصطلاح استعاری « جریان سیال ذهن» که نخستین بار توسط  ویلیام  جیمز امریکایی در حوزه علم روانشناسی مطرح شد، طی همین پروسه « مدرنیسم» وارد حوزه ادبیات داستانی شده و به مثابه شیوه ای مدرن برای روایت، دست مایه نویسندگانی چون " جیمز جویس" ، مارسل پروست" و ویرجینیا وولف " قرار گرفت که از این رهگذر آثار ماندگاری در عالم ادبیات به وجود آمد.

 در رمان " جریان سیال ذهن" بر خلاف شیوه کلاسیک ، نقش نویسنده به حداقل ممکن می رسد و در واقع داستان نویس در جایگاه ناظر و روابطی بی طرف، می کوشد تا با ثبت و ضبط ت تمامی حالات جزر و مد ذهن شخصیت های داستان ، افکار و عواطف آنها را به طور مستقیم و بدون هرگونه سانسور در اختیار خواننده قرار دهد.

این شیوه جدید در ادبیات داستانی، نقطه تلاقی مکاتب بزرگی نظیر " ناتورالیسم، سوررئالیسم" و ... و همچنین جریان های مدرن ادبی است که مولفه هایی را از هر کدام وام گرفته است. اما باید توجه داشت که جریان سیال ذهن یک مکتب ادبی مستقل محسوب نمی شود، بلکه بر یک تکنیک روایی دلالت دارد و در عین بهره گیری از دستاوردها و آموزه های مکاتب یاد شده خود ترکیبی مستقل از آنهاست.

هر چند منتقدان و داستا پژوهان ، در تعریف این سبک داستان نویسی ، از وحدت رویه پیروی نکرده اند و پژوهشگر و محقق در برخی موارد با اختلاف نظرهایی در باب تعریف این اصطلاح و شیوه های به کارگیری آن مواجه می شود، اما آنچه که در همه تعاریف مشترک است ، اینکه در رمان جریان سیال ذهن با رویکردی ویژه به مفهوم زمان و آگاهی سر و کار داریم.

 کلید واژه ها: داستان، رمان، نقد ادبی، جریان سیال ذهن، معاصر

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی