تصحیح انتقادی دیوان فطرت مشهدی ( دکتری)

استاد راهنما: ذبیحی رحمان

نگارش: هادی انداب رحیم؛ دانشگاه ایلام.- 1395.

چکیده

با گذشت نزدیک به یک قرن از آغاز تصحیح انتقادی متون کهن در ایران و کوشش‌ محقّقان در نشر آثار ادب فارسی، هنوز کثیری از متون گذشته تصحیح و منتشر نشده است. تصحیح انتقادی و عرضه این متون علاوه بر ارزش مستقل، زمینه‌ را برای پژوهش‌های دیگر فراهم می‌کند. از جمله این متون دیوان میرمعزّالدّین محمّد مشهدی(م: 1101) متخلّص به فطرت، معزّ و موسوی، شاعر سبک هندی در نیمه دوم سده یازدهم هجری است که علی‌رغم پایه بلند و شهرت گوینده در روزگار خویش و ذکر سرگذشت و سوانح زندگی او در منابع متعدّد، تاکنون تصحیح نشده و به رغم پاره‌ای تلاش‌ها، درباره زندگی وی نیز پژوهش اطمینان‌بخشی انجام نگرفته است. موضوع این رساله تصحیح انتقادی دیوان فطرت بر اساس چهار نسخه خطّی و چندین جُنگ و سفینه است که کهن‌ترین نسخه به تاریخ کتابت 1149 ه.ق و با 1462 بیت، متعلق به کتابخانه مولانا آزاد دانشگاه اسلامی علیگر هند است. نسخه دوم با 1565 بیت مورّخ 1152 ه.ق است و در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. نسخه سوم که حاوی 1313 بیت است از آنِ کتابخانه عارف حکمت مدینه منوّره است و نسخه چهارم با 1562 بیت مورّخ 1286 ه.ق است و همانند نسخه دوم به کتابخانه مجلس شورای اسلامی تعلق دارد. هیچ یک از نسخه‌های بازمانده از دیوان فطرت حاوی تمام اشعار او نیست. فطرت یکی از شاعران خوب سبک هندی است که شعر او علاوه بر معانی و مضامین رایج سبک هندی - که عصر تسلط سبک دوره بر سبک شخصی است - در حوزه تخیل و زبان دارای اختصاصات شخصی نیز هست. مهمترین موضوعات و مضامین شعر او عبارت است از عشق، عرفان، مباحث اخلاقی و تعلیمی، گله و شکایت از اوضاع و احوال روزگار. غزل قالب مسلط دیوان اوست. قصیده، مثنوی، مسمّط، قطعه، رباعی، دو بیتی و مفردات دیگر قالب‌های شعر او محسوب می‌شود.

کلید واژه ها: تصحیح متون،سبک هندی،نسخه خطی،بینابین،فطرت مشهدی

کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی